www.pracaizdrowie.com.pl cena 12,80 z∏ (w tym 0% VAT) nak∏ad: 7,5 tys.

ISSN 1896-8082

1/2009

Toksyczne budynki

■ System REACH ■ Roczna analiza stanu bhp ■ Mobbing ■ Rozmowa z Jackiem Ânieciem NR IND. 234699

Gra ResQman prze∏amuje l´ki Praca w urz´dzie czy biurze wydaje si´ jednym z bezpieczniejszych zaj´ç. Niestety okazuje si´, ˝e stres, niezdrowy tryb ˝ycia, godziny sp´dzone za biurkiem mogà niekorzystnie wp∏ywaç na stan zdrowia. Cz´Êciej ni˝ si´ wydaje, zdarzajà si´ na terenie firm powa˝ne skaleczenia, oparzenia, omdlenia, zawa∏y serca, a nawet Nag∏e Zatrzymania Krà˝enia. Statystyki pokazujà zaÊ smutnà prawd´ – w Polsce na skutek nieudzielenia pierwszej pomocy ˝ycie traci czterokrotnie wi´cej osób ni˝ w pozosta∏ych krajach Unii Europejskiej; tak naprawd´ bowiem niewiele osób wie, jak si´ zachowaç w sytuacji zagro˝enia zdrowia lub ˝ycia. Cz´sto nie dysponujà one nawet elementarnà wiedzà z zakresu pierwszej pomocy lub jest ona tak nik∏a, ˝e l´k przed podj´ciem dzia∏aƒ jest silniejszy. A niestety nie mo˝na przewidzieç zdarzeƒ tragicznych, kiedy zostanie si´ postawionym przed faktem – albo si´ komuÊ pomo˝e, albo jego zdrowie, a nawet ˝ycie mo˝e byç powa˝nie zagro˝one. Mo˝e do tego dojÊç na ulicy, w domu, podczas zabawy z dzieckiem czy w∏aÊnie w miejscu pracy. Bardzo wa˝ne jest wi´c podj´cie dzia∏aƒ, które zmieni∏yby nastawienie spo∏eczeƒstwa do zagadnienia pierwszej pomocy i prze∏ama∏y l´k przed jej udzieleniem. Pod koniec 2008 roku firma Centrum Kszta∏cenia i Konsultacji ResQ stworzy∏a internetowà gr´ flashowà, która poprzez zabaw´ uczy, jak zachowaç si´ w sytuacji zagro˝enia zdrowia i ˝ycia. W zasadach gry zosta∏y krótko opisane sytuacje, z jakimi mo˝na spotkaç si´ m.in. w biurze lub firmie – zawa∏ serca, omdlenie, zranienie czy Nag∏e Zatrzymanie Krà˝enia. Znajdujà si´ tam równie˝ podstawowe informacje o tym, w jaki sposób w danej sytuacji nale˝y zareagowaç. Bohaterem gry jest ResQman – specjalista od udzielania pierwszej pomocy. Wcielajàc si´ w jego postaç, gracz niesie pomoc pracownikom firmy. W poszczególnych pomieszczeniach ma do czynienia z ró˝nymi przypadkami i sam musi podjàç decyzj´, które z narz´dzi lub medykamentów wykorzystaç i jak si´ zachowaç. Uzyskujàc najlepszy wynik w danym miesiàcu, wygrywa si´ 30 proc. zni˝k´ na profesjonalny kurs pierwszej pomocy dla swojej firmy. Gra dost´pna jest na stronie www.ckkresq.pl/gra lek. med. Agata Bonderek-Borowczak Centrum Kszta∏cenia i Konsultacji ResQ

I Forum „Ergonomiczne biuro. Bezpieczeƒstwo, praca i zdrowie” Ergonomiczna aran˝acja pomieszczeƒ biurowych, zagro˝enia szkieletowo-mi´Êniowe w pracy biurowej, syndrom chorego budynku, stare nawyki, nowe kierunki – to tylko niektóre tematy I Forum „Ergonomiczne biuro. Bezpieczeƒstwo, praca i zdrowie”. – Obiecujemy, ˝e Forum b´dzie ró˝niç si´ od innych imprez ergonomicznych, nie chcemy powielaç schematów, mówiç wcià˝ o tym samym. ChcielibyÊmy pokazaç uczestnikom nowe trendy ergonomiczne, nowe kierunki rozwoju, a przede wszystkim wskazaç, jak dbaç o postaw´ i wyrobiç w sobie prawid∏owe nawyki. S∏u˝yç temu b´dà towarzyszàce wyk∏adom warsztaty, które poprowadzà specjaliÊci w zakresie ergonomii. Dodatkowo uczestnicy b´dà mogli wziàç udzia∏ w prezentacjach sponsorów – mówi dr Ewa Górska, prezes Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego. Organizatorami przedsi´wzi´cia jest Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o., wydawca miesi´cznika „Praca i Zdrowie”, oraz Polskie Towarzystwo Ergonomiczne. Partnerem Forum jest Wydzia∏ Zarzàdzania Politechniki Warszawskiej. Patronat merytoryczny nad imprezà obj´∏y: Paƒstwowa Inspekcja Pracy oraz Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy. Forum odb´dzie si´ 20 lutego 2009 r. w gmachu Wydzia∏u Zarzàdzania Politechniki Warszawskiej przy ul. Narbutta 85. Wi´cej informacji na temat Forum znajdà Paƒstwo na stronie www.pracaizdrowie.pl Serdecznie zapraszamy!

Sponsorzy Martela jest jednym z najwi´kszy producentów mebli biurowych. Traktuje meble jako narz´dzie pracy i poprzez odpowiedni projekt aran˝acji wn´trza usprawnia funkcjonowanie organizacji. Wysoki poziom ergonomii oferowanych produktów pozytywnie wp∏ywa na zdrowie u˝ytkowników, co zmniejsza lub eliminuje dolegliwoÊci zwiàzane z d∏ugotrwa∏à pracà biurowà. Firma aktywnie w∏àcza si´ w rozwój rynku m.in. poprzez realizacj´ spo∏ecznego programu edukacyjnego „ZDROWE BIURO” (www.zdrowebiuro.pl). Wi´cej informacji na stronie www.martela.pl Kinnarps jest trzecim co do wielkoÊci w Europie producentem mebli biurowych i dostawcà kompleksowych rozwiàzaƒ wyposa˝enia biur i przestrzeni publicznych. Oprócz mebli, firma Kinnarps posiada w swojej ofercie tak˝e meble innych marek, b´dàcych jej w∏asnoÊcià – Skandiform i Materia a tak˝e produkty uzupe∏niajàce, takie jak wyk∏adziny, oÊwietlenie, systemy audio-video do sal konferencyjnych, akcesoria biurowe i inne. Wysoka jakoÊç i troska o Êrodowisko naturalne, ergonomi´ oraz dobre wzornictwo sà obecne w ka˝dym aspekcie dzia∏ania firmy – od projektowania, poprzez produkcj´, a˝ po gotowe rozwiàzania przestrzenne. Dzia∏alnoÊç firmy prowadzona jest na terenie 35 paƒstw Êwiata. W Polsce marka Kinnarps jest obecna od poczàtku lat 90-tych XX w. Dzi´ki konsekwentnie prowadzonej d∏ugofalowej strategii Kinnarps Polska stale umacnia swojà pozycj´ na rynku, a marka Kinnarps jest synonimem eksperta w dziedzinach ergonomii, ekologii oraz techniki tworzenia funkcjonalnego i przyjaznego Êrodowiska pracy. Doradcy handlowi i architekci Kinnarps pozostajà do dyspozycji klientów w 7 biurach zlokalizowanych w Warszawie, ¸odzi, Poznaniu, Krakowie, Katowicach, Wroc∏awiu oraz Gdyni. Wi´cej informacji na stronie www.kinnarps.pl

Patroni merytoryczni

Paƒstwowa Inspekcja Pracy

Patroni mediowi

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy

Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o. (wydawca miesi´cznika „Praca i Zdrowie”) oraz Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, przy wspó∏pracy Wydzia∏u Zarzàdzania Politechniki Warszawskiej, zapraszajà na

I Forum ERGONOMICZNE BIURO BEZPIECZE¡STWO, PRACA I ZDROWIE 20 lutego 2009 r. Politechnika Warszawska Tematy wyk∏adów ❑ Ergonomiczna aran˝acja pomieszczeƒ biurowych ❑ Zagro˝enia szkieletowo-mi´Êniowe w pracy biurowej – sposoby zapobiegania ❑ Syndrom chorego budynku ❑ Stare nawyki. Nowe kierunki Warsztaty ❑ Laboratorium Ergonomii – badania aparaturowe czynników ergonomicznych (badania indywidualnej wydolnoÊci fizycznej, sprawnoÊci psychomotorycznej oraz pomiary parametrów oÊwietlenia, ha∏asu, mikroklimatu) ❑ Techniki prezentacji – instrukta˝ wystàpienia publicznego oraz çwiczenia ze wspomaganiem komputerowym przygotowania prezentacji ergonomicznej. W ramach instrukta˝u dyskutowana jest osobowoÊç wyk∏adowcy, techniki przekazu informacji, zasady poglàdowoÊci przekazu – ergonomiczne uwarunkowania tworzenia prezentacji komputerowych ❑ Metody oceny zagro˝eƒ mi´Êniowo-szkieletowych – nabywanie wiedzy i umiej´tnoÊci stosowania w praktyce metod oceny ryzyka wystàpienia dolegliwoÊci MSDs spowodowanych sposobem wykonywania pracy, m.in. metody Rula, Reba, LMM, OWAS, NIOSH ❑ Antropometryczne kszta∏towanie stanowiska pracy – organizacja stanowiska pracy biurowej i stanowiska pracy z komputerem, ergonomiczne po∏o˝enie i dobór sprz´tu oraz wyposa˝enia stanowiska, nabywanie umiej´tnoÊci zdrowego korzystania ze stanowiska ❑ Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy – nabywanie wiedzy i umiej´tnoÊci dokonywania oceny ryzyka zawodowego z zastosowaniem ró˝nych metod Prezentacje ❑ Podczas Forum uczestnicy b´dà mogli wziàç udzia∏ w wystawie i prezentacjach sponsorów Politechnika Warszawska Wydzia∏ Zarzàdzania ul. Narbutta 85, 02-524 Warszawa Kontakt: Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o., [email protected], www.pracaizdrowie.pl tel. 22 678 36 63 Polskie Towarzystwo Ergonomiczne mgr in˝. Justyna Smagowicz (pn-pt godz. 9.00-15.00) tel. 22 234 82 09 Sponsorzy Patroni merytoryczni Patroni mediowi

Paƒstwowa Inspekcja Pracy

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy

WYDAWNICTWO UNIMEDIA SP. Z O.O. oraz POLSKIE TOWARZYSTWO ERGONOMICZNE MAJÑ ZASZCZYT ZAPROSIå DO UCZESTNICTWA W I FORUM „Ergonomiczne biuro. Bezpieczeƒstwo, praca i zdrowie”

FORMULARZ ZG¸OSZENIA UCZESTNICTWA /nr faksu: (022) 678-36-55/ Prosimy o zaznaczenie

Zg∏aszam udzia∏ w: ❑ cz´Êci wyk∏adowej – w cenie 400 z∏*/osoba ❑ cz´Êci warsztatowej – w cenie 150 z∏*/osoba *** Zg∏aszam udzia∏ w warsztacie (prosimy o wybór jednego z proponowanych tematów) ❑ Laboratorium Ergonomii ❑ Techniki prezentacji ❑ Metody oceny zagro˝eƒ mi´Êniowo-szkieletowych ❑ Antropometryczne kszta∏towanie stanowiska pracy ❑ Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

Liczba uczestników /prosimy o zaznaczenie/

❑ ❑ ❑ ❑

Nazwa instytucji Adres NIP

Nazwa: . . Adres: . . . ... ... NIP: . . . . .

Kontakt: imi´ i nazwisko oraz numer telefonu

Imi´ i nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................................ Telefon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data, podpis osoby zg∏aszajàcej uczestnictwo

1 osoba 2 osoby** 3 osoby wi´cej ni˝ 3 osoby . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

..............................

❑ Wyra˝am zgod´ na umieszczenie moich danych osobowych w bazie Wydawnictwa Unimedia Sp. z o.o. w celu realizacji niniejszego zamówienia oraz wykorzystywanie ich w celach marketingowych * Do podanych kwot nale˝y doliczyç 22 proc. VAT ** Uczestnictwo wi´cej ni˝ jednej osoby upowa˝nia do 10 proc. rabatu Kontakt: Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o., al. KEN 95, 02-777 Warszawa nr tel.: (022) 678-36-63, [email protected]

Wp∏aty nale˝y dokonaç na numer konta: Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o. PKO SA 42 1240 1040 1111 0000 0136 5113 Termin przyjmowania zg∏oszeƒ up∏ywa 13 lutego 2009 r. Warunkiem uczestnictwa w cz´Êci warsztatowej jest udzia∏ w cz´Êci wyk∏adowej. Uzupe∏niony formularz prosimy przes∏aç pod nr faksu: (022) 678-36-55. W sprawach nieuregulowanych stosuje si´ postanowienia Regulaminu I Forum „Ergonomiczne biuro. Bezpieczeƒstwo, praca i zdrowie”. Przes∏anie formularza oznacza zawarcie umowy z Organizatorem Forum.

W przypadku dodatkowych pytaƒ prosimy o kontakt pod numerem tel. (022) 678-36-63

Praca i Zdrowie. Polskie forum ochrony pracy www.pracaizdrowie.pl [email protected] tel.: (022) 678 36 63 faks: (022) 678 36 55 al. KEN 95 02-777 Warszawa Wydawnictwo Unimedia Sp. z o.o. prezes zarzàdu: Krzysztof Lorenc tel.: (022) 678 37 30 wew. 145 [email protected] redaktor naczelny: Bartosz Reszczyk tel. (022) 678 37 30 wew. 140 e-mail: [email protected] sekretarz redakcji: Dorota Nowicka tel.: (022) 678 37 30 wew. 142 e-mail: [email protected] specjalista ds. reklamy: Justyna Górnowicz tel.: (022) 678 37 30 wew. 148 e-mail: [email protected] Dobrochna Sulgostowska-Buda tel. (022) 678 37 30 wew. 243 e-mail: [email protected] Rada programowa dr Kiejstut Roman Szymaƒski (przewodniczàcy rady; socjolog pracy, wyk∏adowca) prof. Stanis∏aw Dawidziuk (za∏o˝yciel Wy˝szej Szko∏y Mened˝erskiej w Warszawie) dr in˝. Katarzyna Majchrzycka (kierownik Zak∏adu Ochron Osobistych CIOP-PIB) mgr Tomasz Majda (specjalista ds. bhp, dyr. OÊrodka Edukacyjnego „BHP dla Ciebie”) mgr Gra˝yna Panek (dyr. OÊrodka Szkolenia PIP) lek. med. Danuta PaÊnicka (specjalista medycyny pracy w Centrum ATTIS) prenumerata tel.: (022) 678 38 05 [email protected] opracowanie graficzne: Studio Komputerowe GEMMA Wszystkie prawa zastrze˝one. Przedruki publikacji z edycji drukowanej i internetowej bez uzyskania zgody wydawcy – zabronione. Redakcja i wydawca nie odpowiadajà za treÊç og∏oszeƒ i reklam. Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania materia∏ów autorskich. Nak∏ad: 7,5 tys. egz.

Szanowni Paƒstwo! Za nami kolejny wspólny rok; bardzo si´ ciesz´, ˝e mogliÊmy sp´dziç go razem. Dla jednych by∏ dobry, dla innych gorszy. W imieniu ca∏ej redakcji oraz wydawcy sk∏adam Paƒstwu najlepsze ˝yczenie noworoczne – niech ten rok b´dzie lepszy od poprzedniego! Na pewno b´dzie to rok zmian na rynku pracy – ju˝ w styczniu wchodzi w ˝ycie nowelizacja Kodeksu pracy (do której obszerny komentarz zamieÊcimy w lutowym wydaniu), zmieni si´ tak˝e sama sytuacja ekonomiczna, analitycy finansowi ju˝ nazwali 2009 r. „rokiem kryzysowym”, a to powinno zmusiç nas do zwi´kszonej dba∏oÊci o bezpieczeƒstwo pracy, bo ono zawsze jest op∏acalne! ˚ycz´ Paƒstwu pomyÊlnoÊci! Bartosz Reszczyk redaktor naczelny

W

NUMERZE

■

AktualnoÊci

■

Temat miesiàca 14

■

Toksyczne budynki

Interview 20

Rozmowa z podinspektorem Jackiem Ânieciem, naczelnikiem Wydzia∏u Ochrony Pracy Biura Kontroli Komendy G∏ównej Policji

■

Rynek 22

■

Dobre praktyki 25

■

NowoÊci z rynku

Moda na bezpieczeƒstwo

BHP 24

Ochrona dróg oddechowych

26

Roczna analiza stanu bhp

33

Praca na wysokoÊci – wypadek

47

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku audytora wewn´trznego

10

praca i zdrowie

W

■

NUMERZE

Biologia/chemia 36

Rola i zadania dalszych u˝ytkowników chemikaliów w systemie REACH

■

Medycyna pracy 42

■

Legioneloza – niedoceniane zagro˝enie?

Psychologia pracy 44

Strategie zaradcze stosowane przez ofiary mobbingu w miejscu pracy

50

Zagro˝enia psychospo∏eczne na stanowisku fizjoterapeuty – ocena ryzyka zawodowego

■

Leksykon 54

A jak acetylen B jak biologiczne wartoÊci graniczne

■

Savoir vivre biznesu 56

Partner miesi´cznika „Praca i Zdrowie”

˚ycie dost´pne dla wszystkich

AK TUALNOÂCI

BHP w noweli Kodeksu pracy Od 1 stycznia 2009 roku pracodawcom przyby∏y dodatkowe obowiàzki, zw∏aszcza w zakresie bhp. Nowela k.p. z 21 listopada 2008 r. zobowiàzuje pracodawców do wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za udzielenie pierwszej pomocy, ewakuacj´ oraz ochron´ przeciwpo˝arowà. Z przepisów wynika, ˝e ci ostatni muszà mieç co najmniej Êrednie wykszta∏cenie i ukoƒczone szkolenie inspektorów ochrony przeciwpo˝arowej lub tytu∏ zawodowy technika po˝arnictwa. Aby wype∏niç ten obowiàzek, firmy b´dà musia∏y zatrudniç inspektora ochrony przeciwpo˝arowej lub skierowaç pracownika na szkolenie prowadzone przez jednostki dydaktyczne Paƒstwowej Stra˝y Po˝arnej. Koszt takiego szkolenia wynosi obecnie 1247 z∏. Nakaz ten dotyczy wszystkich firm. Zatem podlega mu 1,9 miliona przedsi´biorstw, w tym 1,7 miliona ma∏ych firm. W∏aÊnie dla nich nowe przepisy b´dà wyjàtkowo ucià˝liwe. Nowelizacja dostosowuje nasze przepisy do prawa unijnego. Komisja Europejska przedstawi∏a Polsce zarzuty zwiàzane z niedostatecznym wdro˝eniem dyrektywy Rady 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 roku w sprawie wprowadzenia Êrodków w celu poprawy bezpieczeƒstwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. Tego typu sprawy trafiajà do Europejskiego Trybuna∏u Konstytucyjnego. Natomiast niespe∏nienie postulatu ETS grozi karà. Od 1 stycznia 2009 r. wymiar urlopu macierzyƒskiego zosta∏ wyd∏u˝ony z 18 do 20 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka). Tylko w okreÊlonych w Kodeksie pracy przypadkach pracodawca b´dzie móg∏ zwolniç pracownika, który obni˝y∏ wymiar swojego czasu pracy ze wzgl´du na opiek´ nad dzieckiem. To jedne z najwa˝niejszych uprawnieƒ, jakie w 2009 r. zyskujà pracownicy. Pracodawcom z kolei przyb´dà w tym roku nie tylko prawa, jak np. zwolnienie z koniecznoÊci op∏acania niektórych sk∏adek za rodziców, ale tak˝e dodatkowe obowiàzki. W 2009 roku i w latach nast´pnych wymiar urlopu macierzyƒskiego wyniesie od 20 do nawet 37 tygodni (w zale˝noÊci od liczby urodzonych dzieci). O 318 z∏ wzrós∏ te˝ zasi∏ek macierzyƒski dla rolników. NowoÊcià wprowadzonà do Kodeksu pracy sà urlopy ojcowskie. Pracownik-ojciec wychowujàcy dziecko b´dzie mia∏ prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie d∏u˝ej jednak ni˝ do ukoƒczenia przez dziecko 12. miesiàca ˝ycia. Rodzice zyskali te˝ lepszà ochron´ przed zwolnieniem. W okresie roku od dnia, w którym pracownik z∏o˝y wniosek o obni˝enie wymiaru czasu pracy z tytu∏u opieki nad dzieckiem, pracodawca nie mo˝e rozwiàzaç z nim stosunku pracy. Lepszà ochron´ przed zwolnieniem zyskajà te˝ osoby zatrudnione na podstawie umów okresowych.

12

praca i zdrowie

Bezrobotni z wykszta∏ceniem Êrednim Jak wynika z danych przedstawionych na konferencji „Kariera i potencja∏”, wÊród zarejestrowanych bezrobotnych do 25. roku ˝ycia w województwie mazowieckim najwi´cej by∏o osób po liceach ogólnokszta∏càcych, szko∏ach policealnych i Êrednich zawodowych. We wrzeÊniu 2008 roku na Mazowszu zarejestrowanych by∏o 33 tys. bezrobotnych do 25. roku ˝ycia, co stanowi∏o blisko 19 proc. zarejestrowanych bezrobotnych. Najwi´cej bezrobotnych w tej grupie wiekowej by∏o w powiecie soko∏owskim (30 proc.) i ostro∏´ckim (29 proc.), a najmniej w Warszawie – 7,6 proc. – Problemem w województwie mazowieckim jest niedopasowanie strukturalne kwalifikacji zdobywanych przez absolwentów do potrzeb rynku pracy. Cz´sto absolwenci przegrywajà z doÊwiadczonymi pracownikami – wyjaÊnia p.o. dyr. Wojewódzkiego Urz´du Pracy w Warszawie Krzysztof Strza∏kowski. Absolwenci i osoby do 25. roku ˝ycia, które zdecydujà si´ otworzyç w∏asnà firm´ mogà otrzymaç do 40 tys. z∏ bezzwrotnej dotacji, szkolenia, doradztwo oraz wsparcie w okresie od 6 do 12 miesi´cy w wysokoÊci minimalnego wynagrodzenia. Na ten cel przeznaczono ponad 51 mln euro.

Stanowisko dla bezrobotnego Pracodawcy mogà ubiegaç si´ o refundacj´ z Funduszu Pracy z tytu∏u wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy dla bezrobotnego znajdujàcego si´ w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Osoby takie muszà spe∏niaç przynajmniej jedno z szeÊciu kryteriów. Muszà byç zarejestrowane w PUP jako bezrobotne przez co najmniej pó∏ roku, nie posiadaç kwalifikacji zawodowych, doÊwiadczenia zawodowego lub wykszta∏cenia Êredniego, mieç ponad 50 lat lub samotnie wychowywaç co najmniej jedno dziecko, które nie ukoƒczy∏o 18 lat. Przedsi´biorca mo˝e otrzymaç refundacj´ tak˝e wtedy, gdy zatrudni bezrobotnego znajdujàcego si´ w bardzo niekorzystnej sytuacji – który np. pozostaje w rejestrze bezrobotnych od co najmniej 24 miesi´cy. Rozporzàdzenie wesz∏o w ˝ycie 1 stycznia 2009 r.

Coraz wi´cej telepracowników Z badania przeprowadzonego na zlecenie Gazety Prawnej i CMS Cameron McKenna wynika, ˝e obecnie co dwudziesty Polak pracuje w formie telepracy, rok wczeÊniej takà deklaracj´ sk∏ada∏ zaledwie co setny respondent. Eksperci oceniajà, ˝e wzrost popularnoÊci telepracy spowodowany jest wprowadzeniem odpowiednich przepisów Kodeksu pracy, które obowiàzu-

jà od 16 paêdziernika 2007 r. To równie˝ dowód na to, ˝e gospodarka w Polsce staje si´ coraz bardziej nowoczesna – telepraca przynosi profity zarówno firmie (oszcz´dnoÊci), jak i pozwala na godzenie ˝ycia zawodowego i rodzinnego pracownikom – czytamy w Gazecie Prawnej. Nadal jednak 42 proc. Polaków deklaruje, ˝e nigdy nie s∏ysza∏o o takiej formie zatrudnienia (rok wczeÊniej takich osób by∏o 38 proc.). Zdecydowana wi´kszoÊç Polaków (71 proc.) wskazuje te˝, ˝e pracy, którà obecnie wykonujà, nie mo˝na by wykonywaç w formie telepracy. Tylko 2 proc. uwa˝a, ˝e zdecydowanie mog∏aby wykonywaç swoje obowiàzki, pracujàc na odleg∏oÊç.

Emigranci chcà wracaç Wed∏ug ekspertów, w ciàgu kilku lat mo˝e do Polski wróciç nawet pó∏ miliona emigrantów. Resort pracy nie ma jednak dok∏adnych danych, ilu Polaków wraca do kraju. Podczas wizyty w Londynie premier Donald Tusk zainaugurowa∏ program informacyjny „Masz PLan na powrót”. To program wsparcia u∏atwiajàcy emigrantom powrót do Polski. Przygotowany zosta∏ przez rzàd we wspó∏pracy z organizacjami pozarzàdowymi i ekspertami. W najbli˝szych miesiàcach jego dzia∏aniami obj´te zostanà wszystkie kraje, w których czasowo przebywajà Polacy. Przeprowadzone przez socjologów badania wykaza∏y, ˝e swój pobyt na emigracji jako czasowy traktuje ponad po∏owa Polaków. Ostatnio liczba tych, którzy deklarujà ch´ç powrotu, zacz´∏a nawet wzrastaç.

Promocja zatrudnienia Zwi´kszenie aktywizacji osób d∏ugotrwale bezrobotnych, tworzenie dla nich indywidualnych planów dzia∏ania oraz ulgi dla pracodawców, zatrudniajàcych osoby po 50. roku ˝ycia – przewiduje nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia, którà przyjà∏ Sejm. Dla bezrobotnych, którzy przez 6 miesi´cy nie podejmà pracy, b´dà tworzone indywidualne programy dzia∏ania. Je˝eli nie zechcà uczestniczyç w szkoleniu czy w przygotowaniu zawodowym zostanà wykluczeni z grona bezrobotnych. Pracodawcy, którzy zatrudniajà osoby po 50. roku ˝ycia okresowo zostanà zwolnieni ze sk∏adek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Âwiadczeƒ Pracowniczych. Pracodawcy zatrudniajàcy kobiety po 55. roku ˝ycia i m´˝czyzn po 60. roku zostanà z tych sk∏adek zwolnieni ca∏kowicie. Celem nowelizacji jest zintegrowanie dzia∏aƒ powiatowych urz´dów pracy i oÊrodków pomocy spo∏ecznej. Urz´dy pracy i samorzàdy gminne tworzyç majà lokalne punkty informacyjno-konsultacyjne. Majà one informowaç o pomocy oferowanej przez urz´dy pracy oraz rejestrowaç bezrobotnych i poszukujàcych pracy.

AK TUALNOÂCI

Siedmiu z 10 pracodawców nie przewiduje zmian zatrudnienia w pierwszym kwartale 2009 roku, a jeden z 5 pracodawców deklaruje jego zwi´kszenie – wynika z badaƒ Barometru Manpower Perspektyw Zatrudnienia przeprowadzonego w Polsce. Ch´ç zatrudnienia nowych pracowników deklaruje najwi´cej pracodawców z sektora budowlanego (+23 proc.). Równie˝ sektor us∏ug, finansów, ubezpieczeƒ i nieruchomoÊci przewiduje du˝y wzrost zatrudnienia (+21 proc.). Podobnie optymistyczne sà plany instytucji sektora publicznego (+20 proc.) oraz przemys∏u wydobywczego (+19 proc.). Mimo ˝e prognozy zatrudnienia dla wszystkich bran˝ sà o kilka punktów procentowych ni˝sze ni˝ przed kwarta∏em, pozostajà dodatnie, z wyjàtkiem sektora rolnictwo/leÊnictwo/rybo∏ówstwo, gdzie prognoza jest ujemna i wynosi -7 proc. Mniej optymistycznie wyglàda sytuacja na pó∏nocy Polski, gdzie prognozowany wzrost zatrudnienia wynosi +5 proc. oraz na wschodzie, gdzie jest o 1 proc. mniejszy.

Pomoc zwalnianym pracownikom Pracodawca musi zapewniç zwalnianym pracownikom pomoc w poszukiwaniu pracy, poradnictwo zawodowe i szkolenia. Jednak za niedope∏nienie tych obowiàzków nie grozi mu ˝adna sankcja. W przypadku tak zwanych zwolnieƒ monitorowanych pracodawca musi uzgodniç z powiatowym urz´dem pracy formy pomocy dla zwalnianych pracowników. Ma ona obejmowaç w szczególnoÊci poÊrednictwo w poszukiwaniu pracy, poradnictwo zawodowe i szkolenia. Poza tym pracodawca powinien zapewniç takà pomoc tak˝e tym, którzy sà w trakcie wypowiedzenia lub w okresie szeÊciu miesi´cy po rozwiàzaniu stosunku pracy. Obowiàzki te dotyczà tych, którzy zamierzajà zwolniç w ciàgu trzech miesi´cy co najmniej 50 pracowników.

Jednak zwolnienia w nowym roku W IV kwartale br. tempo wzrostu inwestycji mo˝e spaÊç poni˝ej zera. Oznacza to, ˝e w pierwszej po∏owie 2009 roku czekajà nas du˝e zwolnienia – zapowiada ekonomista Ryszard Petru. Ekspert ocenia, ˝e do koƒca przysz∏ego roku bezrobocie mo˝e wzrosnàç nawet do 14 proc. Podczas zorganizowanego przez Fundacj´ Batorego spotkania „Kryzys: diagnoza i odpowiedê” Ryszard Petru przedstawi∏ dwa scenariusze rozwoju sytuacji ekonomicznej w Polsce – optymistyczny i pesymistyczny. W wersji optymistycznej poziom wzrostu PKB wyniesie 3 proc., a konsumpcji 4 proc. Eksport i import ze

wzgl´du na spadek inwestycji bardzo wyhamujà. W tym scenariuszu inwestycje nieznacznie tylko wzrosnà, a bezrobocie wzroÊnie o 2 proc. Wariant bardziej pesymistyczny zak∏ada, ˝e wzrost gospodarczy spada do 2 proc., konsumpcji do 3 proc. Ujemne inwestycje, ujemny eksport netto. Bezrobocie zwi´kszy si´ nawet o 4 proc.

Masowe zwolnienia przyspieszajà Coraz wi´cej firm decyduje si´ na masowe zwolnienia. W listopadzie wiadomoÊç o utracie pracy us∏ysza∏o ponad 12 tys. pracowników – to dwa razy wi´cej ni˝ w paêdzierniku – zauwa˝a „Rzeczpospolita” i dodaje, ˝e redukcja miejsc pracy dotknie przede wszystkim bran˝´ motoryzacyjnà, meblarstwo i przemys∏ tekstylny. Skala masowych redukcji zatrudnienia zg∏oszonych przez firmy do urz´dów pracy w listopadzie przekroczy∏a ju˝ 12,5 tys. osób. W paêdzierniku by∏o to nieca∏e 6,2 tys. O jednà piàtà zwi´kszy∏a si´ tak˝e liczba przedsi´biorstw pozbywajàcych si´ pracowników – ze 104 do 127. Szczególnie ci´cia kadrowe przewidzia∏y firmy na Âlàsku i Mazowszu – te zwolnià ponad 2,7 tys. osób. Z czego a˝ 1 tys. b´dzie udzia∏em jednej firmy – koncernu stalowego Arcelor Mittal w Katowicach. W Warszawie najwi´ksze redukcje dotknà pracowników banku PKO BP oraz spó∏ek: TDP z bran˝y elektronicznej i Perfetti Van Melle ze spo˝ywczej. Pracowników pozbywajà si´ przede wszystkim bran˝e eksportujàce swoje towary za granic´, a wi´c te, które pierwsze odczu∏y skutki kryzysu na rynku finansów. Szczególnie boleÊnie zwolnienia odczujà niewielkie miasta, gdzie zatrudnienie opiera si´ na niewielu zak∏adach pracy.

Zatrudnianie niepe∏nosprawnych Prezydent Lech Kaczyƒski podpisa∏ nowel´ ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych. Znowelizowane przepisy zak∏adajà zmniejszenie pomocy dla pracodawców prowadzàcych zak∏ady pracy chronionej i odejÊcie od roku 2010 od ró˝nicowania pomocy dla pracodawców w zale˝noÊci, czy chodzi o zak∏ad pracy chronionej, czy otwarty rynek pracy. Pracodawcy, wykonujàcy dzia∏alnoÊç gospodarczà otrzymajà dofinansowanie, pokrywajàce do 75 proc. kosztów p∏acy, natomiast pracodawcy niewykonujàcy takiej dzia∏alnoÊci otrzymajà do 90 proc. kosztów p∏acy. Utrzymano ró˝ne dofinansowanie do zatrudnienia pracownika ze wzgl´du na stopieƒ niepe∏nosprawnoÊci. I tak w przypadku osób ze znacznym stopniem niepe∏nosprawnoÊci wynosi ono – 160 proc. najni˝szego wynagrodzenia, w przypadku osób z umiarkowanà niepe∏nosprawnoÊcià – 140 proc., a w przypadku osób z lekkà niepe∏nosprawnoÊcià – 60 proc. Nowelizacja uchyla przepis przewidujàcy mo˝li-

woÊç dofinansowania do wynagrodzenia w wysokoÊci ok. 60 proc. kosztów p∏acy przez 12 miesi´cy. Precyzuje tak˝e przepisy o dofinansowaniu warsztatów terapii zaj´ciowej.

Awans w zamian za seks W du˝ych firmach w Polsce kwitnie zjawisko pracy za seks. Niemal w ka˝dej korporacji zdarzajà si´ przypadki szybkiego awansu czy podwy˝ki w nagrod´ za relacje seksualne z prze∏o˝onym – wynika z badaƒ warszawskiej Wy˝szej Szko∏y Pedagogiki Resocjalizacyjnej, które przytacza „Dziennik”. W ten sposób swojà pozycj´ wykorzystujà nie tylko m´˝czyêni, ale coraz cz´Êciej równie˝ kobiety. Zdarza si´, ˝e z inicjatywà wychodzà tak˝e sami podw∏adni, którzy traktujà takà „us∏ug´” jako inwestycj´ w swojà karier´ zawodowà. Naukowcy przepytali pracowników z 37 korporacji w du˝ych polskich miastach o to, czy w ich firmie wykorzystuje si´ kontakty seksualne do osiàgania korzyÊci zawodowych. Tak – odpowiedzia∏a jedna trzecia ankietowanych. Po g∏´bszej analizie wywiadów okaza∏o si´, ˝e w ka˝dej firmie jest co najmniej jedna osoba, która zna w swoim otoczeniu przypadek awansu przez ∏ó˝ko. Z ofertà seksualnà w pracy osobiÊcie spotka∏o si´ 12 proc. ankietowanych kobiet. Trzy czwarte propozycji pochodzi∏o od prze∏o˝onych. Swojà pozycj´ zawodowà wykorzystujà g∏ównie m´˝czyêni (92 proc.) i najcz´Êciej w dwóch grupach wiekowych: 30-35 lat i 45-55 lat. Wi´kszoÊç z nich jest ˝onata, ma dzieci. Ró˝ni ich g∏ównie strategia dzia∏ania. M∏odsi napawajà si´ nowo zdobytà w∏adzà i seks traktujà jak sport. Starsi w wyrafinowany sposób wykorzystujà swojà pozycj´ do nawiàzania romansu. Coraz cz´Êciej oferty seksualne sk∏adajà szefom sami podw∏adni. G∏ównie m∏odzi, z ma∏ych miejscowoÊci.

Ha∏as ujarzmiony Nowe zatyczki High Fit do niespotykany komfort u˝ytkowania oparty na indywidualnym dobraniu zatyczki do kszta∏tu kana∏u s∏uchowego u˝ytkownika oraz jego stanowiska pracy. Zatyczki dobierane sà na podstawie wykonanego przez wyszkolonego pracownika odlewu kana∏u usznego. High Fit sà niezwykle trwa∏e (sam materia∏ min. 2-4 lat), idealnie dopasowane zapewniajà jednoczeÊnie idealne t∏umienie przy jednoczesnej s∏yszalnoÊci zakresu cz´stotliwoÊci mowy ludzkiej. Sà antyalergiczne i antybakteryjne – pokryte jonami srebra. Oprócz wykonania samych zatyczek, oferujemy szeroki zakres us∏ug pozakupowych, corocznà kontrol´ szczelnoÊci i w razie potrzeby opcj´ pomiaru dêwi´ku na stanowiskach pracy. Mo˝liwoÊç wykonania w dowolnym kolorze oraz z logo. wi´cej: www.uvex-safety.pl

praca i zdrowie

13

materia∏ sponsorowany

Pracodawcy nie przestanà zatrudniaç

T E M AT M I E S I ÑC A

Toksyczne budynki Toksyczne wyziewy spod wyk∏adziny, ozon produkowany przez kserokopiark´, duszne pomieszczenie… w oczywisty sposób wp∏ywajà na obni˝enie komfortu pracy. Jest jednak wiele innych cech budownictwa, które zmieniajà samopoczucie i bezpieczeƒstwo pracowników.

Podobno w Krakowie jest jeden z siedmiu „czakramów Êwiata”. Aby odczuç jego dobroczynny wp∏yw, nale˝y pójÊç na Wawel, stanàç twarzà do Êciany w odpowiednim miejscu i po skoncentrowaniu si´ cz∏owiek mo˝e poczuç „pulsowanie serca wszechÊwiata” lub doznaç jakiegoÊ innego dobroczynnego prze˝ycia. Takie to ponoç szczególne miejsce. Bez wzgl´du na to, czy ów „wawelski mit” ma jakieÊ oparcie w realiach, wszyscy wiemy, ˝e niektóre miejsca faktycznie „majà coÊ w sobie”, ludzie dobrze si´ w nich czujà, inne zaÊ wywo∏ujà niech´ç i z∏e samopoczucie.

Ma∏˝eƒstwo architektury i psychologii Psychologia Êrodowiskowa zajmuje si´ wzajemnymi wp∏ywami architektury i psychologii oraz wp∏ywem naturalnych i sztucznych elementów Êrodowiska na zachowania w pracy. Dzi´ki badaniom w tej dziedzinie uda∏o si´ zidentyfikowaç cechy budownictwa majàce istotny wp∏yw na zachowania pracowników, bezpieczeƒstwo itp. Okaza∏o si´, ˝e zorganizowanie przestrzeni (np. rozwiàzania architektoniczne, lokalizacja budynków, oÊwietlenie, ha∏as itp.) wp∏ywajà na choroby pracowników, liczb´ wypadków, poczucie satysfakcji z pracy, fluktuacj´ i absencj´, morale, zaanga˝owanie w prac´ itp. Badania pokazujà, ˝e samo manipulowanie wystrojem wn´trz, rozwiàzaniami architektonicznymi wewnàtrz budynków i kolorami Êcian mo˝e poprawiç wydajnoÊç pracy nawet o 10 proc. oraz zmniejszyç liczb´ niebezpiecznych wypadków nawet o po∏ow´! DziÊ przyjmuje si´, ˝e wystrój pomieszczeƒ mo˝e podwy˝szaç (lub obni˝aç) produkcj´ o ok. 15 proc. Przyjrzyjmy si´ elementom budownictwa wp∏ywajàcym na jakoÊç pracy.

14

praca i zdrowie

Fizyczne w∏aÊciwoÊci miejsca pracy W pewnej komedii bohater, który w∏aÊnie dowiedzia∏ si´, ˝e zdradza go ˝ona, ˝e zosta∏ oskar˝ony o powa˝ne przest´pstwo i w dodatku w∏aÊnie wezwano go do natychmiastowego sp∏acenia kredytu mieszkaniowego, za∏amany mówi: „Jedyna dobra rzecz jaka mnie spotka∏a, to znalezienie miejsca parkingowego”. Wi´kszoÊç z nas zna stres zwiàzany z poszukiwaniem miejsca do parkowania. JeÊli jest ono zbyt trudne do zdobycia lub zbyt odleg∏e od miejsca pracy, to pracownicy b´dà poirytowani jeszcze zanim zacznà pracowaç. Miejsce, w jakim umiejscowiona jest firma wp∏ywa te˝ na satysfakcj´ pracowników. Niektóre badania sugerujà na przyk∏ad, ˝e m∏odzi, nie˝onaci/niezam´˝ni pracownicy sà bardziej zadowoleni, pracujàc w centrach du˝ych miast, gdzie jest ∏atwy dost´p do wielkomiejskich rozrywek, ˝ycia kulturalnego itp., podczas gdy ma∏˝onkowie posiadajàcy dzieci generalnie preferujà spokojniejsze okolice. Firmy ulokowane na przedmieÊciach lub w ma∏ych miejsco-

T E M AT M I E S I ÑC A

woÊciach cz´sto majà gorszy dost´p do np. restauracji, barów szybkiej obs∏ugi i innych wygód, co dla wielu pracowników ma istotne znaczenie. Niektóre dane sugerujà, ˝e szpitale powinny byç przenoszone przeci´tnie co ok. 15 lat do nowych budynków, bowiem po up∏ywie tego czasu zanieczyszczenie chorobotwórczymi drobnoustrojami (np. w kanalizacji, salach chorych, sto∏ówkach) staje si´ niemo˝liwe do trwa∏ego usuni´cia przy pomocy Êrodków chemicznych. Dotyczy to zw∏aszcza starego budownictwa. Budynki te˝ mogà szkodziç pracownikom, bowiem wiele osób pracuje bez dost´pu do Êwie˝ego powietrza, nowoczesne okna sà wyjàtkowo szczelne, a nawiew zapewniajà tylko klimatyzatory. Niektórych okien w ogóle nie da si´ otworzyç. JeÊli dostarczane powietrze jest sztuczne (nagrzewane lub och∏adzane), to pracownicy znacznie cz´Êciej ni˝ inni skar˝à si´ na choroby oczu, uszu, podra˝nienia gard∏a, wysuszenie Êluzówek, zm´czenie, ból g∏owy oraz nudnoÊci. Tak pokazujà dane Âwiatowej Organizacji Zdrowia. Wp∏yw tych cech otoczenia fizycznego jest oczywisty. Oczywistym wydaje si´ tak˝e, ˝e chorobotwórcze materia∏y budowlane (np. azbest, o∏ów, toksyczne Êrodki chemiczne itp.) b´dà wp∏ywa∏y na liczb´ chorób, samopoczucie itp. W miejscu pracy najcz´stszà przyczynà skarg i niezadowolenia jest dzia∏anie wentylacji i klimatyzacji, silne przegrzanie pomieszczeƒ i niemo˝noÊç regulowania temperatury powietrza (np. okna bez mo˝liwoÊci na otwarcia). Powodem frustracji sà tak˝e zbyt wolne windy (zw∏aszcza w wysokich budynkach) i niewygodne lub niezadbane pomieszczenia socjalne. Te wszystkie ustalenia wydajà si´ jednak oczywiste. Psychologowie Êrodowiskowi starajà si´ wyjÊç poza te proste konstatacje i odkryç bardziej subtelne oddzia∏ywania ró˝nych cech Êrodowiska fizycznego na zachowania pracownika. Z regu∏y badania te koncentrujà si´ najpierw na wp∏ywie poszczególnych elementów miejsca pracy (np. oÊwietlenia, ha∏asu, wystroju wn´trz, dost´pu do Êwie˝ego powietrza i naturalnego Êwiat∏a, roÊlinnoÊci itp.) na pracownika. Nast´pnie próbuje si´ zrozumieç wzajemne zale˝noÊci mi´dzy tymi elementami i ich wspólne oddzia∏ywania na pracownika.

OÊwietlenie, ha∏as i muzyka Z∏e oÊwietlenie ju˝ po 20 minutach powoduje zwi´kszenie liczby b∏´dów, jakie pope∏niajà ludzie podczas precyzyjnej pracy. Na przyk∏ad cz´ste przenoszenie wzroku z miejsc jasno oÊwietlonych na ciemne zmusza êrenice do ciàg∏ej akomodacji, co na d∏u˝szà met´ bardzo m´czy, pogarsza ostroÊç widzenia i mo˝e wywo∏ywaç bóle oczu, a nawet trwa∏e uszkodzenie wzroku. W zwiàzku z tym np. praca przy biurku czy przy komputerze (a nawet oglàdanie telewizji) wymaga równomiernego oÊwietlenia ca∏ego pomieszczenia (np. przez lampy sufitowe), przydatna jest tak˝e lampa stojàca bezpoÊrednio na biurku. Istotne znacznie ma tu tak˝e barwa Êcian. Jasne kolory odbijajà wi´cej Êwiat∏a ni˝ ciemne, tote˝ ró˝-

nice w jasnoÊci mogà byç niwelowane lub nasilane przez barw´ pomieszczeƒ. Badania z lat dziewi´çdziesiàtych pokazujà tak˝e, ˝e wi´kszoÊç pracowników wierzy, i˝ naturalne Êwiat∏o jest zdrowsze dla oka ni˝ Êwiat∏o sztuczne (choç badania nie potwierdzajà takich przekonaƒ), a tak˝e ˝e ludzie generalnie lubià wyglàdaç przez okno podczas pracy. Powoduje to, ˝e w pomieszczeniach pozbawionych okien pracownicy czujà si´ gorzej, niezale˝nie od jakoÊci sztucznego oÊwietlenia. O toksycznym ha∏asie mo˝na mówiç, gdy sta∏e nat´˝enie dêwi´ku przekracza 95 decybeli (poziom ha∏asu intensywnego ruchu ulicznego). W takich warunkach naczynia krwionoÊne i êrenice kurczà si´, t´tno roÊnie, a zmiany te trwajà nawet kilkadziesiàt minut po zlikwidowaniu êród∏a ha∏asu. D∏ugotrwa∏a ekspozycja na ha∏as powoduje w zwiàzku z tym trwa∏e zwi´kszenie napi´cia mi´Êniowego i wzrostu ciÊnienia krwi. Ludzie pracujàcy w du˝ym ha∏asie sà bardziej agresywni, nieufni i poirytowani w porównaniu z osobami, które pracujà w cichym otoczeniu. Najbardziej ucià˝liwy jest ha∏as nieregularny. Choç ha∏as ma wp∏yw na zdrowie i samopoczucie pracowników, to nie ma prawdopo-

T E M AT M I E S I ÑC A

dobnie wielkiego znaczenia dla wydajnoÊci pracy. Na przyk∏ad zmniejszanie poziomu ha∏asu w fabrykach nie zwi´ksza∏o wydajnoÊci. Wi´kszoÊç ludzi umie bowiem ignorowaç dêwi´ki sta∏e i regularnie si´ powtarzajàce (jest to tak zwana habituacja). Mimo to, taki monotonny ha∏as ma nadal wp∏yw na pogorszenie zdrowia. Inne znacznie ma muzyka w pracy. Wi´kszoÊç ludzi lubi s∏uchaç muzyki podczas pracy, jest zadowolona jeÊli ma dost´p do np. radia. W dodatku pracownicy sà przekonani, ˝e s∏uchanie muzyki podnosi ich wydajnoÊç. Niestety badania pokazujà, ˝e taka zale˝noÊç jest prawdziwa jedynie w odniesieniu do pracy zrutynizowanej (np. przy taÊmie produkcyjnej lub wykonywaniu powtarzalnych, dobrze wyuczonych czynnoÊci). JeÊli chodzi o wykonywanie z∏o˝onych zadaƒ, to muzyka nie poprawia wydajnoÊci, a mo˝e nawet obni˝aç wykonanie zadaƒ szczególnie skomplikowanych, bo absorbuje cz´Êç zasobów uwagi. Temperatura 38 stopni nie wp∏ywa na wykonywanie zadaƒ umys∏owych, pogarsza natomiast wykonywanie zadaƒ fizycznych. Wy˝sza temperatura pogarsza wykonywanie wszystkich zadaƒ wymaga te˝ cz´stszych odpoczynków i zwi´ksza wysi∏ek wk∏adany w prac´.

Kolory w pracy Pewna kobieta malowa∏a Êciany swojego mieszkania na ró˝owo, bowiem wierzy∏a, ˝e ten kolor odstrasza pajàki, których si´ panicznie ba∏a (arachnofobia). Choç czu∏a si´ bardziej komfortowo, faktycznie wcale nie by∏a bardziej „bezpieczna” poniewa˝ pajàki za nic majà kolor Êcian (nie spostrzegajà barw). Podobnie rzecz ma si´ z kolorami Êcian w miejscu pracy. Badania empiryczne nie potwierdzi∏y faktycznej zale˝noÊci mi´dzy samà barwà pomieszczenia a produktywnoÊcià czy morale pracowników. Mimo to, dzi´ki zmianie kolorów miejsce pracy mo˝e byç odczuwane jako przyjemniejsze i bezpieczniejsze oraz podnosiç poczucie komfortu pracownika. Pomalowanie brudnych pomieszczeƒ i zwi´kszenie ich estetyki mo˝e tak˝e poprawiaç morale pracowników („firma dba o nas”). Jeden z klasycznych przyk∏adów oddzia∏ywania koloru na ludzi pochodzi z badaƒ nad relacjà miedzy subiektywnie odczuwanà temperaturà pomieszczenia a kolorem Êcian. Pracowników umieszczono w pokoju o Êcianach jasnob∏´kitnych. W zimowych miesiàcach zacz´li si´ oni skar˝yç na ch∏ód. Podniesiono wiec temperatur´ pomieszczenia najpierw o trzy, a potem jeszcze o dwa

16

praca i zdrowie

stopnie. Skargi jednak nie usta∏y. Zmieniono wi´c wystrój pomieszczenia i Êciany zosta∏y pomalowane na pastelowe barwy, nadajàce wn´trzu charakter ciep∏y. Wtedy pracownicy zacz´li si´ skar˝yç na zbytnie przegrzanie pomieszczenia, skargi te usta∏y dopiero gdy obni˝ono temperatur´ najpierw o pi´ç stopni (do pierwotnego poziomu) a potem jeszcze o trzy! Ostatecznie okaza∏o si´ wi´c, ˝e pracodawca ponosi∏ wydatnie mniejsze koszty ogrzewania dzi´ki samej zmianie barw pomieszczenia, a pracownicy dobrze si´ czuli, odczuwajàc komfort pracy. W pokojach przegrzanych, gdzie cz´sto „operuje” s∏oƒce, zastosowanie barw ch∏odnych (b∏´kit, jasny fiolet i seledyn) da wra˝enie och∏odzenia, co polepszy samopoczucie. JeÊli pokój jest ciemny i w dodatku panuje w nim niska temperatura (bo np. okna skierowane sà ku pó∏nocy), to wprowadzenie barw czerwonych, pomaraƒczowych czy ˝ó∏tych wywo∏a wra˝e-

T E M AT M I E S I ÑC A

nie ciep∏a i nas∏onecznienia. Mo˝na w ten sposób uniknàç depresji, która zwiàzana bywa z d∏ugotrwa∏ym przebywaniem w zimnych i zacienionych budynkach. Warto równie˝ wspomnieç o tym, ˝e jaskrawe i ciep∏e barwy zwi´kszajà wra˝liwoÊç ucha na szmery (sensytyzacja) oraz wp∏ywajà pobudzajàco na uk∏ad nerwowy. Dlatego zastosowanie ich w pomieszczeniach du˝ych i jasno oÊwietlonych wywo∏a u pracowników szybko uczucie przem´czenia, tak jakby przebywali w ha∏asie.

Barwa a iluzje wielkoÊci Kolory mogà tak˝e niwelowaç wady pomieszczeƒ. Zbyt ciasne pokoje szybko wywo∏ujà u ludzi dyskomfort, irytacj´, a nawet l´k. Eksperymenty pokaza∏y, ˝e jednym z najsilniejszych stresorów jest w∏aÊnie przeg´szczenie – upakowanie na ma∏ej powierzchni zbyt wielu osób. Przebywanie w zbyt bliskiej odleg∏oÊci podwy˝sza tak˝e u ludzi poziom agresji. Poprzez dobór jasnych i ch∏odnych barw ma∏e pomieszczenia mo˝na jednak optycznie powi´kszaç. Nawet ma∏y pokoik pomalowany na jasnoniebiesko mo˝e ju˝ nie sprawiaç wra˝enia ciasnej pu∏apki, staje si´ bardziej „otwarty”. Podobnie gdy mamy do czynienia z bardzo d∏ugimi i wàskimi pomieszczeniami, które wywo∏ujà uczucie ciasnoty; mo˝emy je optycznie skracaç, malujàc mniejsze Êciany jednakowymi, ciep∏ymi barwami (np. w kolorze drewna). Ciemne i pastelowe barwy nadajà wn´trzu przytulny charakter, sprzyjajà rozluênieniu si´ i uczuciu bezpieczeƒstwa. Je˝eli w naszym miejscu pracy sà pomieszczenia, gdzie ludzie odpoczywajà, to pastelowe odcienie wywo∏ajà wra˝enie przytulnoÊci oraz ciszy i spokoju. Warto dodaç jednak, ˝e jeÊli chodzi o relaksacj´, to dekoratorzy wn´trz sà przekonani, i˝ lepszy efekt dajà pomieszczenia o barwach ch∏odnych a nie ciep∏ych. Kolory wykorzystuje si´ tak˝e jako ∏atwy i skuteczny sposób wyró˝nienia pewnych szczególnych miejsc w fabrykach czy biurach. Sprz´t gaÊniczy maluje si´ na czerwono, niebezpieczne obszary (np. nieoczekiwane stopnie, niskie nadpro˝a) oznacza si´ zwykle kolorem ˝ó∏tym, a punkty udzielania pierwszej pomocy i kierunki ucieczki – kolorem zielonym. Dzi´ki temu ∏atwo rozpoznaç okreÊlone obszary w razie potrzeby.

Przestrzeƒ, która leczy Pojedyncze w∏aÊciwoÊci miejsca pracy, takie jak oÊwietlenie, ha∏as, wilgotnoÊç, kolory itp. w praktyce oddzia∏ywujà na pracowników jednoczeÊnie i wchodzà ze sobà w interakcje. W zwiàzku z tym, jeÊli chodzi o komfort i wydajnoÊç pracy, najwa˝niejszy jest ich wzajemny uk∏ad.

W pewnym szpitalu psychiatrycznym w USA pacjenci przebywali szczególnie d∏ugo, nie zdrowieli. Psychologowie postanowili sprawdziç, czym szpital ten ró˝ni si´ od innych. Okaza∏o si´, ˝e jednà z istotnych cech tego szpitala by∏o zorganizowanie przestrzeni w sposób „odspo∏eczny”. Zorganizowanie przestrzeni mo˝e bowiem sk∏aniaç ludzi do izolowania si´, zwi´kszania dystansu i unikania kontaktu ze sobà. Mo˝e tak˝e zwi´kszaç uczucie niepokoju i dezorientacj´. Takà przestrzeƒ nazwano „przestrzenià odspo∏ecznà”. Przestrzeƒ mo˝e mieç tak˝e charakter dospo∏eczny i sprawiaç, ˝e ludzie czujà si´ w niej swojsko i bezpiecznie, potrafià si´ ∏atwo skoncentrowaç, majà ochot´ nawiàzywaç interakcje. Co sprawia, ˝e przestrzeƒ nabiera odpowiedniego charakteru? Charakter dospo∏eczny nadaje przestrzeni raczej niski ni˝ wysoki sufit, Êwiat∏o które nie jest bardzo jaskrawe ani bardzo ciemne, pastelowe barwy. Skrajnie uporzàdkowane pomieszczenia i takie, które sprawiajà wra˝enie sterylnych „odspo∏eczniajà” przestrzeƒ, podobnie jak ba∏agan, brud lub chaotyczne umeblowanie. Przestrzeƒ nabiera charakteru dospo∏ecznego jeÊli jest kameralna, a pracownik umieszcza w niej osobiste przedmioty (np. zdj´cia, roÊliny). Znaczenie majà tak˝e meble. JeÊli sà masywne i du˝e (grube obicia, grube nogi, wygodne, g∏´bokie, raczej niskie ni˝ wysokie), to dajà ludziom poczucie bezpieczeƒstwa. Meble zawierajàce du˝o

praca i zdrowie

17

T E M AT M I E S I ÑC A

aluminium czy szk∏a, pozbawione p∏ótna, twarde, bez oparç (np. wysokie sto∏ki barowe) sprawiajà, ˝e przestrzeƒ przybiera charakter odspo∏eczny. W takiej przestrzeni przebywa si´ mniej ch´tnie.

Pomieszczenia biurowe Rozk∏ad pomieszczeƒ biurowych wp∏ywa na cz´stoÊç spotkaƒ mi´dzy pracownikami. Odosobnienie fizyczne (np. umieszczenie kadry kierowniczej na najwy˝szym pi´trze lub w innym budynku) zmniejsza cz´stoÊç kontaktów. Badania pokazujà zaÊ, ˝e menad˝erowie traktujà spontaniczne, przypadkowe spotkania jako dobrà okazj´ do zdobywania i wymiany informacji. Zwiàzki mi´dzy ludêmi w pracy mogà te˝ zale˝eç od wielkoÊci budynków. Generalnie, im mniejsze budynki, tym bli˝sze relacje mi´dzy pracownikami. W bardzo du˝ych budynkach, gdzie interakcje sà rzadkie, kontakty miedzy pracownikami przybierajà form´ sformalizowanà i bezosobowà. Wszystkie te czynniki nie dotyczà bezpoÊrednio produkcji, ale mogà obni˝aç morale i sprzyjaç negatywnym postawom wobec pracy. Rozró˝nienie na przestrzeƒ dospo∏ecznà i odspo∏ecznà znalaz∏o swoje zastosowanie w projektowaniu biur. W psychologii Êrodowiskowej mówi si´ o dwóch typach przestrzeni biurowej. Jeden z nich to „biura o szerokiej przestrzeni” – pozbawione wysokich Êcian, gdzie poszczególne „boksy” oddzielone sà niewysokimi przes∏onami, przegrodami, ladami lub roÊlinnoÊcià. Wszyscy pracownicy – prze∏o˝eni i pracownicy sà zgrupowani razem. Zorganizowanie miejsca pracy w ten sposób sprzyja komunikowaniu si´ i przep∏ywowi informacji, zwi´ksza tak˝e spójnoÊç grupy i sk∏onnoÊç do wspó∏dzia∏ania. Warto organizowaç tego typu biura tam, gdzie konieczny jest sprawny przep∏yw informacji: redakcje mediów, policja, biura rozrachunkowe itp. Minusem takiego zorganizowania przestrzeni sà jednak skargi pracowników na brak prywatnoÊci, trudnoÊci w koncentracji i ha∏as. W takich miejscach brakuje te˝ z regu∏y akcentów osobistych, takich jak fotografie, roÊliny, plakaty czy maskotki, które dajà przestrzeni poczucie to˝samoÊci i bezpieczeƒstwa. Badania pokazujà, ˝e na d∏u˝szà met´ to raczej ma∏e pomieszczenia, w których mo˝na nie widzieç wspó∏pracowników, korelujà z wysokà satysfakcjà z pracy.

Umeblowanie miejsca pracy Na zachowania pracowników niebagatelny wp∏yw ma tak˝e rozmieszczenie mebli, urzàdzeƒ biurowych itp. Umeblowanie mo˝e u∏atwiaç tworzenie wi´zi miedzy pracownikami, realizowanie specyficznych zadaƒ i kontakt z klientami. Zwykle wydaje si´ nam, ˝e to cechy osobowoÊci (np. otwartoÊç, poczucie humoru, nastrój, sk∏onnoÊç do wspó∏pracy itd.) wp∏ywajà na to, jak si´ z innymi ludêmi kontaktujemy. Badania pokazujà jednak, ˝e niezale˝nie od naszych cech osobowoÊci dostosowujemy swoje zachowania do wystroju i umeblowania pomieszczenia, w którym si´ aktualnie znajdujemy. Proponuj´ wykonanie prostego testu, który poka˝e jak zorganizowanie przestrzeni wp∏ywa na zachowania pracowników. Poni˝ej narysowany jest stó∏ i 6 krzese∏. Prosz´ wyobraziç sobie, ˝e przysiadamy si´ do tego sto∏u. Miejsce A jest ju˝ przez kogoÊ zaj´te. Które krzes∏o wybierzemy dla siebie?

A

F

praca i zdrowie

C

STÓ¸

E

18

B

D

T E M AT M I E S I ÑC A

Info

Rywal czy wspó∏pracownik Psychologowie odkryli, ˝e wybór miejsca zale˝ny jest od cech naszej osobowoÊci. Ludzie, którzy lubià rywalizowaç i dà˝à do wspó∏zawodnictwa siadajà najcz´Êciej na miejscu E. Pozycja A-E jest konfrontujàca, ludzie siedzà bowiem dok∏adnie naprzeciw siebie, twarzà w twarz. Odkryto tak˝e, ˝e jeÊli zmusimy dwie przypadkowe osoby do siedzenia w pozycji konfrontujàcej (czyli A-E), to b´dà one sk∏onne raczej do nawiàzywania interakcji o charakterze rywalizacji ni˝ wspó∏pracy! Wyglàda na to, ˝e nie tylko cechy osobowoÊci wp∏ywajà na sposób zajmowania miejsca, ale tak˝e sposób zorganizowania przestrzeni na typ interakcji mi´dzy ludêmi! Poufnym kontaktom sprzyja siedzenie w pozycji A-F. W takim uk∏adzie ludzie czujà si´ blisko. Sposób siedzenia u∏atwia pochylenie si´ ku sobie i rozmow´ o osobistych, trudnych tematach. JednoczeÊnie jednak jest to pozycja bezpieczna, bowiem ludzie nie sà zmuszeni do patrzenia sobie w oczy, jeÊli tego nie chcà. Osoby, które usiad∏y w takiej pozycji b´dà poruszaç bardziej osobiste tematy. Biada jednak, jeÊli w tej pozycji b´dà chcia∏y za∏atwiaç jakieÊ interesy, rywalizowaç lub przeprowadzaç rozmow´ kwalifikacyjnà. JeÊli trzeba „przycisnàç kogoÊ do muru”, targowaç si´ o cen´ itp., to idealna jest pozycja konfrontujàca (A-E). Siedzenie w pozycji intymnoÊci (A-F) b´dzie utrudniaç wykonanie zadania. Miejsce A-B to pozycja wspó∏pracy. Wspólne wymyÊlanie rozwiàzania zadania, tworzenie planów, ustalanie planu dnia itp. najlepiej wychodzi w∏aÊnie w tej pozycji. C i D to miejsca „unikania kontaktu”. JeÊli nie chcemy w ogóle rozmawiaç z osobà A, boimy si´ jej lub nie chcemy, by nam przeszkadza∏a, siadamy na tych krzes∏ach. Okazuje si´ wi´c, ˝e umeblowanie miejsca pracy w subtelny sposób mo˝e wymuszaç pewien typ relacji miedzy ludêmi. Praca, która polega na nawiàzywaniu bli˝szych wi´zi z ludêmi powinna w zwiàzku z tym byç wykonywana w inaczej umeblowanych pomieszczeniach ni˝ praca polegajàca na za∏atwianiu spraw urz´dowych. JeÊli zorganizowanie przestrzeni nie pasuje do typu pracy, pracownicy b´dà prze˝ywali dysonans, a wykonanie zadaƒ b´dzie utrudnione. Zorganizowanie miejsca pracy tak, aby by∏o przyjazne dla pracowników i jednoczeÊnie sprzyja∏o efektywnoÊci nie jest zadaniem ∏atwym. W toku badaƒ okaza∏o si´, ˝e wiele zale˝noÊci jest jedynie iluzorycznych (np. obni˝enie wydajnoÊci pracy ludzi w ha∏asie). Wp∏yw takich czynników, jak kolor, umeblowanie pomieszczenia czy przestrzenne zorganizowanie biura jest zmienny w zale˝noÊci od charakteru wykonywanej przez ludzi pracy. Choç ustalenie konkretnych zale˝noÊci nie jest ∏atwe, warto modyfikowaç miejsce pracy na d∏u˝szà met´, decyduje ono o tym, czy praca wykonana jest dobrze, czy nie. dr Marcin Florkowski psycholog, diagnosta-terapeuta

Pracownicze biurka sà siedliskiem o wiele wi´kszej liczby bakterii ni˝ pracownicze toalety. Najmniej sterylne w biurach sà klawiatury, telefony i szuflady biurek nale˝àcych do kobiet. Na u˝ywanych przez panie biurkach, s∏uchawkach telefonów, klawiaturach, w szufladach i na przedmiotach osobistych „stacjonuje” trzy do czterech razy wi´cej drobnoustrojów ni˝ na tych samych przedmiotach u˝ywanych przez panów – ustali∏ profesor z University of Arizona, Charles Gerba. Ten profesor nauk o glebach, wodzie i Êrodowisku zbada∏ ponad sto biur w kampusie swojej uczelni oraz w Nowym Jorku, Los Angeles, San Francisco, Oregonie i Waszyngtonie. – By∏em pewien, ˝e m´˝czyêni sà wi´kszymi flejtuchami – powiedzia∏ Gerba. Mniejszà czystoÊç damskiego otoczenia biurowego t∏umaczy on tym, ˝e kobiety cz´Êciej majà do czynienia z ma∏ymi dzieçmi, a w biurkach trzymajà jedzenie i kosmetyki. Kosmetyki i kremy do ràk skutecznie poÊredniczà w rozprzestrzenianiu drobnoustrojów – t∏umaczy Gerba. Dobrym schronieniem dla bakterii sà tak˝e kosmetyczki, telefony, torebki i szuflady biurek. Choç otoczenie paƒ okaza∏o si´ „ogólnie” najmniej sterylne, to i panowie znaleêli si´ wysoko w rankingu „hodowców” mikroorganizmów jako w∏aÊciciele najbrudniejszego z badanych przedmiotów – portfeli. – Przytulne i ciep∏e portfele, noszone w tylnej kieszeni spodni, stanowià dla bakterii idealne inkubatory – zauwa˝y∏ Gerba. Kolejnà dobrà przystanià dla bakterii sà na m´skich biurkach klawiatury. Badacz podejrzewa, ˝e panowie grajà na nich równie˝ w gry wideo. Ârednia liczba bakterii na powierzchni biurka 400 razy przekracza∏a Êrednià ich iloÊç na typowej desce biurowego sedesu – obliczy∏ Gerba. ZK

praca i zdrowie

19

INTERVIEW

Ka˝dy dzieƒ wyglàda inaczej – PRZEKONUJE PODINSPEKTOR J ACEK  NIE ç , NACZELNIK W YDZIA¸U O CHRONY P RACY B IURA KONTROLI KOMENDY G ¸ÓWNEJ P OLICJI , W ROZMOWIE Z B ARTOSZEM R ESZCZYKIEM Czy lubi Pan swojà prac´? OczywiÊcie, ˝e lubi´! Zaskakujàce pytanie. Przez wiele lat pracowa∏em jako funkcjonariusz na „linii”, w wydzia∏ach, komendach rejonowych, znam t´ prac´, mo˝na by rzec, od podszewki. Ile jest w polskim policjancie z Brudnego Harry’ego? To nie jest tak, ˝e policjant mo˝e robiç wszystko, czujàc si´ swobodnie, aby tylko zrealizowaç swoje zamierzenie, jak to by∏o w filmowej opowieÊci o Brudnym Harrym. Taki stan prawny nie by∏by zresztà dobry. Polskie prawo nie daje tyle swobody. Cz´sto przed podj´ciem decyzji policjant musi zastanowiç si´ trzy razy zanim cokolwiek zrobi. Przepisy sà wcià˝ zmieniane, modernizowane; cz´sto codziennoÊç zmusza do zmian legislacyjnych. Trzeba to powiedzieç – niektóre wydarzenia, nie zawsze pozytywne, powodujà, ˝e otwierajà nam si´ oczy, co w konsekwencji wymusza próby zmian w prawie. To samo odnosi si´ tak˝e do kwestii bezpieczeƒstwa i higieny pracy w Policji – w tej chwili trwajà prace nad nowelizacjà ustawy o Policji. Oprócz innych zmian, chcemy, by kwestia bhp zosta∏a definitywnie ustalona, tak by prze∏o˝eni wiedzieli, co nale˝y do ich obowiàzków oraz co nale˝y do obowiàzków pracowników. Policjant musi wiedzieç jednoznacznie, co mo˝e, a czego mu nie wolno. Sà to kwestie m.in. zapewnienia przez prze∏o˝onych odpowiednich warunków s∏u˝by oraz Êrodków ochrony indywidualnej. Chcemy ujednoliciç system bezpieczeƒstwa pracy w Policji, sà bowiem przepisy ni˝szego rz´du, które nie majà umocowania w ustawie. A my musimy wiedzieç, które decyzje sà nadrz´dne. Zastanawia∏em si´ nad tym, co jest najwi´kszym zagro˝eniem w pracy policjanta. Czy to stres? Wydaje mi si´, ˝e stres mo˝e wynikaç z braku doÊwiadczenia i odpowiedniego szkolenia dla danej sytuacji. Przyk∏adowo, je˝eli policjant podejmujàcy interwencj´ nie jest dobrze przeszkolony, nie przeprowadzono z nim prawid∏owo odpraw do s∏u˝by, na których winien byç zapoznany m.in. z zagro˝eniami wyst´pujàcymi w danym rejonie pe∏nienia s∏u˝by, nie dosta∏ konkretnych wytycznych, nie pozna∏ modelu zachowaƒ charakterystycznych dla danej sytuacji, to si∏à rzeczy nara˝ony jest na stres. Dlatego tak silny nacisk k∏adziony jest w Policji na szkolenie. To sà proste rzeczy – np. przestrzeganie zasady, by m∏ody funkcjonariusz nie wychodzi∏ na patrol z innym m∏odym, niedoÊwiadczonym policjantem. Znam to z doÊwiadczenia. Pracowa∏em na s∏awetnej niegdyÊ Pradze Pó∏noc, gdzie wówczas policjanci po prostu obawiali si´ patrolowaç niektórych rejonów Pragi, szczególnie w nocy, bo jak mo˝e zachowaç si´ dwuosobowy patrol wobec kilkuosobowej agresywnej i uzbrojonej grupy m´˝czyzn? OczywiÊcie, ma Êrodki przymusu bezpoÊredniego w∏àcznie z bronià, ale obowiàzujà go ÊciÊle okreÊlone przypadki i warunki ich u˝ycia. Po ocenie sytuacji, musi podjàç decyzj´ czasami bardzo szybko, czy powinien byç bardzo stanowczy i zdecydowany, czy mo˝e raczej próbowaç za∏agodziç sytuacj´ spokojnà perswazjà.

20

praca i zdrowie

Nowo przyj´ty policjant odbywa szereg kursów, poczàwszy od kursu podstawowego, w ramach którego praktykuje na ulicy. W ten sposób uzyskuje pierwsze doÊwiadczenie, poznaje zasady s∏u˝by w terenie. Pozwol´ sobie nie zgodziç si´ z Panem, wszak stres w pracy policjanta wydaje si´ elementem codziennym, stale towarzyszàcym. Mówi si´, ˝e ˝ona policjanta jest troch´ jak ˝ona górnika – nigdy nie wie, czy mà˝ wróci. Czy oglàdam zbyt wiele filmów? Byç mo˝e przemawia przeze mnie w∏aÊnie doÊwiadczenie, a mo˝e i troch´ rutyna, których naby∏em przez lata s∏u˝by. Nie chc´ powiedzieç, ˝e policjant nie jest nara˝ony na stres, tyle tylko, ˝e np. górnik pracujàcy pod ziemià, po kilku-kilkunastu latach pracy ju˝ nie rozmyÊla codziennie o gro˝àcym mu niebezpieczeƒstwie, a na pewno inaczej je postrzega. Po prostu wykonuje obowiàzki, jest w pracy, to jego codziennoÊç. Tak samo jest w przypadku policjanta, choç uwa˝am, ˝e ˝aden z zawodów, równie˝ policjanci, nigdy nie jest zwolniony z myÊlenia, a wykonywane zadania, choç czasami podobne, nie powinny byç realizowane automatycznie. To raczej sytuacje nieprzewidywalne, wyjàtkowe, ekstremalne, które mogà wystàpiç w trakcie s∏u˝by sà wysoce stresogenne. Brak doÊwiadczenia, który generuje stres, najlepiej widaç przy okazji pierwszego zetkni´cia si´ policjanta z danà sytuacjà. Drugi, trzeci raz sà ju˝ inne i bez takich emocji. B´d´ uparty. Znam historie, oszcz´dz´ ich czytelnikom, w których policjanci nara˝eni sà na kontakt ze Êmiercià, okrucieƒstwem, tragediami rodzinnymi. To nie generuje stresu? Nic na si∏´. Sà ludzie, którzy potrafià przystosowaç si´ do takich warunków pracy i dobrze w nich funkcjonujà oraz tacy, którzy do takiej pracy po prostu si´ nie nadajà. To zwykle kwestie indywidualnych predyspozycji – wra˝liwoÊci, osobowoÊci. Przecie˝ nie ka˝dy musi pracowaç np. w sekcji kryminalnej czy dochodzeniowo-Êledczej. Ka˝dy policjant, a szczególnie w okresie s∏u˝by przygotowawczej, jest obserwowany przez bezpoÊrednich prze∏o˝onych, to oni wielokrotnie decydujà o rodzaju pracy, jakà b´dzie wykonywa∏ w przysz∏oÊci. Warto pami´taç tak˝e o tym, ˝e przyjmowani kandydaci do s∏u˝by w Policji przechodzà m.in. testy sprawnoÊciowe, psychotesty itd., które w poczàtkowej fazie mogà okreÊliç, z kim mamy do czynienia, a zarazem dokonaç selekcji. OczywiÊcie policjanci w trakcie s∏u˝by równie˝ mogà korzystaç z pomocy psychologów. Z tego, co wiem, to nie korzystajà z niej zbyt cz´sto. W ostatnich latach bardzo si´ to zmieni∏o. W ka˝dej jednostce sà psychologowie, co wi´cej – ka˝dy psycholog ma pod swojà opiekà okreÊlonà grup´ policjantów. Nie jest tajemnicà, ˝e praca zawodowa wp∏ywa na ˝ycie osobiste i odwrotnie. Psychologowie pomagajà rozwiàzaç nie tylko problemy zwiàzane z pracà, ekstremalnymi sytuacjami itp., wspierajà tak˝e w przypadku osobistych tragedii, jak na przyk∏ad Êmierç wspó∏ma∏˝onka, bo przecie˝ podobne wydarzenia mogà prze∏o˝yç si´ na sposób wykonywania obowiàzków zawodowych. W miar´ potrzeb psychologowie pomagajà tak˝e rodzinom policjantów i ich bliskim, np. w przypadku Êmierci policjanta. I nie musi to byç Êmierç w zwiàzku ze s∏u˝bà.

INTERVIEW

Co wi´cej, psychologowie prowadzà szkolenia i wnikliwe obserwacje policjantów i pracowników Policji. Na przyk∏ad policjant, który do tej pory by∏ wzorowym pracownikiem, osobà zadbanà i kontaktowà, nagle staje si´ zamkni´ty w sobie, przestaje dbaç o siebie, o relacje z innymi, prac´ wykonywaç zaczyna na gorszym poziomie – na takie sygna∏y od prze∏o˝onych, kolegów reagujà psychologowie. Nie ma co ukrywaç, policjant w depresji ma ∏atwy dost´p do broni palnej, zdarza∏y si´ sytuacje samobójstw. Dochodzi do tego g∏oÊna ostatnio kwestia przemocy w rodzinach policjantów, nadu˝ywania alkoholu. Ci ludzie muszà jakoÊ odreagowaç… To bardzo indywidualne kwestie – zale˝à od osobowoÊci, ale tak˝e od sposobów zagospodarowania wolnego czasu, rozwijania pasji, zainteresowaƒ, a tak˝e od reakcji prze∏o˝onych – nic nie dzieje si´ bez przyczyny. Policja umo˝liwia, a nawet wskazuje rozwój fizyczny, pog∏´bianie sprawnoÊci – to s∏u˝y roz∏adowaniu emocji, o których pan mówi. Prze∏o˝eni to tak˝e ludzie, wi´kszoÊç z nas stosuje system tzw. „drzwi otwartych” – je˝eli pracownik ma problemy, nie radzi sobie z czymÊ, jesteÊmy tak˝e od tego, by wys∏uchaç go i w miar´ mo˝liwoÊci pomóc. Tak naprawd´ przemoc w rodzinie, alkoholizm dotyczà wszystkich grup zawodowych, na pewno nie jesteÊmy od tego wolni, ale z ca∏à pewnoÊcià nie jesteÊmy tu wyjàtkowi. Zmusza∏em Pana do przyznania mi racji, ˝e stres jest najwi´kszym zagro˝eniem w pracy policjanta. A co w Paƒskiej opinii jest takim czynnikiem? Pozwol´ sobie przypomnieç, ˝e Policja to umundurowana i uzbrojona formacja s∏u˝àca spo∏eczeƒstwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeƒstwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeƒstwa i porzàdku publicznego. Niezale˝nie wi´c od wyst´pujàcych czynników niebezpiecznych w s∏u˝bie oraz ÊwiadomoÊci policjanta, ˝e Êlubowa∏ jà pe∏niç z nara˝eniem zdrowia lub ˝ycia, zasadniczym zagro˝eniem mo˝e okazaç si´, oprócz wczeÊniej omawianych elementów, rutyna, która niestety przychodzi z czasem. Dlatego tak wa˝ny jest równie˝ element w∏aÊciwego nadzoru ze strony prze∏o˝onych. Prowadzony niew∏aÊciwie mo˝e powodowaç tak˝e powa˝ne konsekwencje, w tym równie˝ wystàpienie i prze˝ywanie niepo˝àdanego stresu. Wróc´ do wspomnianej s∏u˝by na Pradze Pó∏noc i podziel´ si´ moim doÊwiadczeniem – to bardzo trudne i stresujàce, gdy m∏ody policjant musi np. negocjowaç z samookaleczajàcym si´ cz∏owiekiem, który próbuje wymusiç na policjancie okreÊlone zachowanie, dodatkowo napiera na niego jeszcze wieloosobowy t∏um. Bez wsparcia doÊwiadczonego partnera, odpowiedniego przeszkolenia, wyposa˝enia w Êrodki ochrony osobistej by∏oby to niezwykle trudne i przede wszystkim niebezpieczne zaj´cie szczególnie dla poczàtkujàcego funkcjonariusza. Policjant nie powinien si´ baç, co nie znaczy, ˝e powinien t´ emocj´ zatracaç. Na pewno musi czuç si´ komfortowo. Stàd tak wa˝ne jest jego wyposa˝enie w odpowiednio dobrane Êrodki ochrony indywidualnej; to tak˝e kwestia odpowiednio dobranych, sprawnych, ergonomicznych kamizelek kuloodpornych, niezawodnych Êrodków transportu, ∏àcznoÊci, broni s∏u˝bowej czy te˝ posiadanie praktycznego i wygodnego umundurowania. Przy tym wszystkim nie wolno zapominaç o wsparciu i pomocy ze strony prze∏o˝onych, aby w trudnej sytuacji móg∏ na niego liczyç, a nie byç zdany sam na siebie. Wszystko to razem sprawia, ˝e policjant mo˝e czuç si´ w swojej pracy komfortowo i bezpiecznie. Czy policjant w trakcie s∏u˝by ma kontakt z czynnikami szkodliwymi lub niebezpiecznymi? Specyfika dzia∏aƒ policyjnych nie pozwala na wyeliminowanie niektórych czynników ucià˝liwych i szkodliwych dla zdrowia, takich jak

np. substancje chemiczne o dzia∏aniu rakotwórczym i mutagennym – spotykane np. w likwidowanych laboratoriach produkujàcych amfetamin´, czynniki biologiczne – wirusy i bakterie powodujàce choroby AIDS, WZW typu B i C, na które nara˝eni sà policjanci w trakcie realizacji codziennych zadaƒ. A tak˝e czynniki fizyczne – wibracje, ha∏as w trakcie u˝ytkowania Êmig∏owców policyjnych. Bioràc powy˝sze pod uwag´, w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia sà realizowane w szerokim zakresie badania profilaktyczne policjantów i pracowników, badania okresowe i kontrolne oraz szczepienia ochronne. Dla policjantów uczestniczàcych w zadaniach traumatycznych, corocznie zabezpiecza si´ turnusy antystresowe organizowane w sanatoriach MSWiA. Porozmawiajmy o zagro˝eniach fizycznych... Wiele czynników niebezpiecznych jest analogicznych do zagro˝eƒ w innych zawodach. Policjanci nara˝eni sà jednak tak˝e na inne, specyficzne zdarzenia wypadkowe, np. urazy cia∏a wynikajàce z udzia∏u w interwencji – obezw∏adnianie osób zatrzymanych, uderzenia niebezpiecznymi przedmiotami, dzia∏ania oddzia∏ów zwartych, poÊcigi za sprawcami zdarzeƒ. G∏ównà przyczynà tych wypadków jest nieostro˝noÊç policjantów, spowodowana m.in. z∏à ocenà mo˝liwych zachowaƒ osób, wobec których podejmowano interwencje, przecenienie w∏asnych mo˝liwoÊci. Jest to spowodowane w znacznej mierze niedoÊwiadczeniem m∏odych policjantów, g∏ównie s∏u˝by kandydackiej i przygotowawczej, pe∏niàcych s∏u˝b´ patrolowo-interwencyjnà. Jak du˝ym problemem policjantów sà choroby zawodowe? Na szcz´Êcie niewielkim. Choroby zawodowe w Policji nale˝y rozpatrywaç w dwóch kategoriach. Pierwsze to te pozostajàce w zwiàzku ze szczególnymi warunkami s∏u˝by, okreÊlone w rozporzàdzeniu Ministra Spraw Wewn´trznych i Administracji. Drugie – z powodu których wyp∏acono odszkodowanie lub skierowano na rent´ inwalidzkà policjanta, okreÊlone w rozporzàdzeniu Ministra Spraw Wewn´trznych i Administracji w sprawie wykazu chorób pozostajàcych w zawiàzku ze s∏u˝bà w Policji, z tytu∏u których przys∏ugujà odszkodowania okreÊlone w ustawie. Z analizy stanu bezpieczeƒstwa i higieny s∏u˝by/pracy w jednostkach organizacyjnych Policji za rok 2007 r. wynika, ˝e komisje lekarskie MSWiA 127 policjantom przyzna∏y grup´ inwalidzkà w zwiàzku ze s∏u˝bà w Policji, w tym 10 policjantom przyznano odszkodowania z tytu∏u chorób powsta∏ych w zwiàzku ze szczególnymi warunkami s∏u˝by. W 6 przypadkach wystàpi∏y podejrzenia o takie choroby. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z chorobami wyk∏adowców szkó∏ policyjnych – przewlek∏e zapalenie krtani z niedow∏adem strun g∏osowych, guzki Êpiewacze. Odnotowywane sà tak˝e psychozy reaktywne w zwiàzku z d∏ugoletnià s∏u˝bà w szczególnych warunkach – dotyczy to s∏u˝b pokojowych ONZ. Natomiast g∏ównymi schorzeniami, z tytu∏u których przyznano grup´ inwalidzkà by∏y schorzenia uk∏adu nerwowego, schorzenia uk∏adu ruchu, zwyrodnienia stawów. Czy policjant to zawód jak ka˝dy inny? Zawód policjanta to przede wszystkim s∏u˝ba. Ju˝ to wyró˝nia go spoÊród innych zawodów. To nie jest praca w godzinach 8-16, bardzo cz´sto jest wykonywana w ponadnormatywnym wymiarze czasu pracy, tak˝e w dniach wolnych od s∏u˝by i godzinach nocnych. Czasami nie da si´ przewidzieç jak d∏ugo mogà potrwaç podj´te czynnoÊci w trakcie interwencji, co niewàtpliwie mo˝e si´ prze∏o˝yç na kszta∏towanie jego stosunków rodzinnych. Niezwyk∏e w tej pracy jest to, ˝e ka˝dy dzieƒ jest ró˝ny, nie ma czasu i miejsca na nud´. Nawet przy tych samych obowiàzkach, ka˝dy dzieƒ wyglàda inaczej. Dzi´kuj´ za rozmow´

praca i zdrowie

21

RYNEK

NOWOÂCI Z RYNKU

Planam chroni przed iskrami

22

Gdy w pracy jest goràco i strzelajà iskry – odzie˝ ochronna ma olbrzymie znaczenie. Podczas spawania nale˝y zabezpieczyç nie tylko twarz i drogi oddechowe, ale tak˝e ubraç pracownika w odzie˝ zabezpieczajàcà przed wysokimi temperaturami i p∏omieniami. Gdy praca wykonywana jest na zewnàtrz, odpowiednia odzie˝ powinna chroniç tak˝e przed zimnem. Ochronna kurtka zimowa dla spawaczy Planam wyprodukowana zosta∏a zgodnie z normami DIN EN 470-1 oraz DIN EN 531. Posiada tak˝e atest wzoru konstrukcyjnego. ¸àczy w sobie komfort noszenia oraz bezpieczeƒstwo. Nie zapala si´ przy przypadkowym kontakcie z p∏omieniem i chroni przed odpryskami metalu. wi´cej: www.kps.com.pl

Nó˝ bezpieczny OLFA SK-9 No˝e serii SK przeznaczone sà g∏ównie do rozcinania tekturowych opakowaƒ. Ich konstrukcja wydatnie zmniejsza ryzyko skaleczenia w trakcie pracy. Ostrze no˝a po wysuni´ciu i wbiciu w karton utrzymuje si´ w po∏o˝eniu wysuni´tym w wyniku tarcia o przecinany materia∏. Po utracie kontaktu z przecinanym materia∏em (lub gdy wypuÊcimy nó˝ z r´ki) ostrze chowa si´ automatycznie do r´kojeÊci. Najnowszy nó˝ SK-9 stanowi rozwini´cie modeli SK-4 i SK-5. Zmodyfikowano w nim kszta∏t r´kojeÊci oraz suwaka (dopasowany zosta∏ do kszta∏tu kciuka) oraz pojawi∏a si´ wielofunkcyjna stalowa p∏etwa, która pozwala bez wysuwania w∏aÊciwego ostrza na rozcinanie taÊm pakunkowych czy te˝ bigowanie (zaginanie) kartonów. Dzi´ki wykonaniu r´kojeÊci z tworzywa sztucznego (ABS), nó˝ jest lekki, mimo dodania metalowej p∏etwy. Nó˝ mo˝e byç stosowany zarówno przez osoby prawo-, jak i lewor´czne. Zosta∏ przetestowany pod kàtem bezpieczeƒstwa i otrzyma∏ certyfikat GS. wi´cej: www.olfa.com.pl

Rejestrator cyfrowy Ultimax – 716 Rejestrator „Ultimax” jest rejestratorem trzeciej generacji wyposa˝onym w najbardziej wydajny rodzaj kompresji H.264. Ten typ kompresji charakteryzuje si´ bardzo korzystnym wspó∏czynnikiem jakoÊci obrazu w stosunku do iloÊci zajmowanej pami´ci. H.264 to najnowszy standard, opisany dok∏adnie przez norm´ ISO 14496-10, okreÊlajàcy tzw. zaawansowane kodowanie. Zadaniem nowego profilu kodowania jest poprawa stopnia upakowania danych wideo bez widocznej utraty jakoÊci. Urzàdzenie daje te˝ mo˝liwoÊç tworzenia map rozmieszczenia kamer, co dodatkowo u∏atwia obs∏ug´. Rejestrator mo˝e wspó∏pracowaç z nagrywarkami, dyskami i innymi noÊnikami pod∏àczonymi przez interfejs USB, co znacznie u∏atwia wyszukiwanie i przeglàdanie. Dla wszystkich czytelników miesi´cznika „Praca i Zdrowie” firma Dipol przygotowa∏a materia∏y informacyjne oraz katalogi, kontakt: [email protected] wi´cej: www.dipol.com.pl

praca i zdrowie

RYNEK

Czy s∏u˝ba BHP w firmie to tylko koszty?

Nareszcie ciszej! Firma EKO-TECHMOT zaprojektowa∏a dêwi´koch∏onno-izolacyjnà obudow´ prasy. Wszystkie elementy Êcienne i sufitowe sà otwierane oraz gotowe do demonta˝u (∏àcznie z konstrukcjà). Na ˝yczenie klienta producent projektuje obudowy, które stwarzajà minimalne problemy podczas pracy. Obudowy dêwi´koch∏onno-izolacyjne os∏aniajà êród∏o ha∏asu, powodujàc zmniejszenie poziomu ha∏asu na zewnàtrz obudowy. Âciany i sufit obudowy wykonane sà z materia∏ów poch∏aniajàcych (np. we∏na mineralna) oraz z materia∏ów izolujàcych dêwi´k (np. blacha stalowa). Przy projektowaniu obudowy zapewniono ch∏odzenie obudowanych urzàdzeƒ, tzn. w obudowie wykonano otwory wentylacyjne z t∏umikami akustycznymi. Niekiedy niezb´dne jest zastosowanie wymuszonej wentylacji. W przypadku wyst´powania drgaƒ pod∏o˝a, na którym ustawiona b´dzie obudowa nale˝y dobraç odpowiednie wibroizolatory w celu zamontowania ich pod obudowà. Obudowa powinna byç wykonana zgodnie z zasadami ergonomii oraz tak, aby jej zainstalowanie nie zak∏óca∏o procesu technologicznego. wi´cej: www.eko-techmot.com.pl

R´kawice ochronne dla spawaczy

GAZELA

R´kawice ochronne dla spawaczy GAZELA oferowane przez ROBOD S.A. sà r´kawicami typu B zgodnie z wymaganiami normy EN 12477. Cz´Êç chwytna i wierzchnia sà wykonane z wysokiej klasy lica koziego, a mankiet – z dwoiny bydl´cej. Charakteryzujà si´ doskona∏à manipulacyjnoÊcià. Przeznaczone sà do ochrony ràk podczas wykonywania prac spawalniczych, zw∏aszcza gdy wymagana jest du˝a zr´cznoÊç, jak w przypadku spawania TIG. Spe∏niajà wymagania zasadnicze dla Êrodków ochrony indywidualnej zawarte w Dyrektywie 89/686/EEC oraz w normach zharmonizowanych: EN 420, EN 388, EN 407 i EN 12477 (kat. II). wi´cej: www.robod.pl

NOWOÂCI Z RYNKU

Odpowiedê na to pytanie brzmi „nie”. Odpowiednie wykorzystanie s∏u˝by BHP przy analizie zagro˝eƒ, Êcis∏a wspó∏praca kierownictwa ze s∏u˝bà BHP przy organizacji szkoleƒ i nadzoru nad warunkami pracy, pozwoli na osiàgni´cie wymiernych oszcz´dnoÊci. Prawid∏owo opracowana ocena ryzyka zawodowego umo˝liwia w∏aÊciwy dobór Êrodków ochrony indywidualnej. Organizacja szkoleƒ, które uwzgl´dniajà ju˝ wykryte zagro˝enia i anga˝owanie s∏uchaczy podczas zaj´ç pozwala na prawid∏owe i w pe∏ni Êwiadome uczestnictwo w procesie produkcji oraz w∏aÊciwe u˝ytkowanie Êrodków ochrony indywidualnej, dzi´ki czemu mo˝emy ograniczyç ryzyko zawodowe. Czyniàc pracowników bardziej odpowiedzialnymi za ich w∏asne bezpieczeƒstwo oraz szeroko rozumiane bezpieczeƒstwo zak∏adu, zmniejszamy koszty utrzymania przedsi´biorstwa i konsekwencji wynikajàcych z wypadków i chorób zawodowych. Dlatego firma NIKE od lat pomaga zdobyç odpowiednià wiedz´ z BHP. wi´cej: www.bhp-nike.com.pl

praca i zdrowie

23

BHP

Ochrona dróg oddechowych Jak wynika z licznych zapytaƒ kierowanych bezpoÊrednio do producentów oraz pojawiajàcych si´ w trakcie ró˝nego rodzaju spotkaƒ ze s∏u˝bami BHP, pracodawcami, ostatecznymi u˝ytkownikami oraz przedstawicielami firm handlowych, poszerzanie wiedzy na temat doboru Êrodków ochrony dróg oddechowych jest bardzo potrzebne. Z tego powodu chcia∏bym przedstawiç Paƒstwu cykl artyku∏ów poÊwi´conych tej tematyce. Ârodki ochrony indywidualnej Du˝a cz´Êç u˝ytkowników, a tak˝e pracodawców nie zdaje sobie sprawy, na co nara˝a siebie i pracowników, gdy nie stosuje albo stosuje nieprawid∏owo dobrane Êrodki ochrony indywidualnej. Co to sà zatem te Êrodki ochrony indywidualnej? Odpowiedê na to pytanie b´dzie dla wielu czytelników tylko przypomnieniem, ale byç mo˝e ono w∏aÊnie wzbudzi potrzeb´ rzetelnego przemyÊlenia niebezpieczeƒstw wyst´pujàcych na stanowiskach pracy. Niektóre z nich sà widoczne i oczywiste. Inne ciche, niepozorne, cz´sto s∏abo wyczuwalne albo te˝ i nieuÊwiadomione skutkujà nieodwracalnymi zmianami w organizmach pracowników, doprowadzajàc do ci´˝kich schorzeƒ i w konsekwencji do Êmierci. Wed∏ug dyrektywy 89/686/EWG, Êrodki ochrony indywidualnej sà to urzàdzenia lub wyposa˝enie przeznaczone do noszenia bàdê trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagro˝eniem lub wi´kszà liczbà zagro˝eƒ, które mogà mieç wp∏yw na jego zdrowie lub bezpieczeƒstwo pracy. Do Êrodków ochrony indywidualnej zalicza si´ równie˝:
zespo∏y sk∏adajàce si´ z kilku urzàdzeƒ lub rodzajów wyposa˝enia, które zosta∏y ze sobà po∏àczone w celu ochrony cz∏owieka przed jednym lub wieloma jednoczeÊnie wyst´pujàcymi zagro˝eniami,
urzàdzenia lub wyposa˝enie ochronne, po∏àczone z nieochronnym Êrodkiem wyposa˝enia indywidualnego noszonym lub te˝ trzymanym przez osob´ w celu wykonania okreÊlonych czynnoÊci,
wymienne sk∏adniki Êrodków ochrony indywidualnej, które sà istotne dla ich w∏aÊciwego funkcjonowania, u˝ywane wy∏àcznie do takich Êrodków. Wymieniona wy˝ej dyrektywa dzieli tak˝e Êrodki ochrony indywidualnej na trzy kategorie: I kategoria – Êrodki o prostej konstrukcji chroniàce przed minimalnymi zagro˝eniami. III kategoria – Êrodki o z∏o˝onej budowie chroniàce przed zagro˝eniem ˝ycia i niebezpieczeƒstwami powodujàcymi powa˝ne i nie-

24

praca i zdrowie

odwracalne zagro˝enie zdrowia. Do tej kategorii zaliczone zosta∏y:
Êrodki ochrony dróg oddechowych,
Êrodki chroniàce przed agresywnymi chemikaliami,
Êrodki chroniàce przed promieniowaniem jonizujàcym,
Êrodki stosowane w temperaturach ≥ 100 °C lub ≤ -50 °C,
Êrodki chroniàce przed upadkiem z wysokoÊci,
Êrodki chroniàce przed zagro˝eniami elektrycznymi. II kategoria – Êrodki nie nale˝àce ani do I, ani do III kategorii, tj. nie b´dàce Êrodkami ochrony przed minimalnymi zagro˝eniami ani przed zagro˝eniem ˝ycia lub zagro˝eniami powodujàcymi powa˝ne i nieodwracalne zagro˝enie zdrowia. Ârodki ochrony dróg oddechowych Wed∏ug przedstawionego wy˝ej podzia∏u, nale˝à one do kategorii III, czyli do grupy wyrobów chroniàcych ˝ycie i zdrowie u˝ytkowników przed najwi´kszymi zagro˝eniami. Wymagania stawiane przed tymi Êrodkami sà bardzo wysokie. Produkty muszà spe∏niaç standardy odpowiednich norm. Wszystkie ich cechy badane sà przez jednostk´ notyfikowanà. Wybiera jà sobie producent spoÊród jednostek krajowych lub zagranicznych. Jednostka notyfikowana, oprócz wydania certyfikatu, prowadzi nadzór nad wyrobem w trakcie ca∏ego okresu jego funkcjonowania na rynku. OczywiÊcie mo˝e si´ zdarzyç, ˝e jedna jednostka wydaje certyfikat, a inna prowadzi nadzór, jednak najwa˝niejsze jest to, ˝e wyrób podlega sta∏ej kontroli. Ârodki ochrony dróg oddechowych mo˝na podzieliç na dwie podstawowe grupy, tj. sprz´t izolujàcy i oczyszczajàcy. Ten pierwszy stosowany jest w warunkach niedoboru tlenu (mniej ni˝ 17 proc.) oraz wtedy, gdy iloÊç substancji niebezpiecznej w powietrzu jest wi´ksza ni˝ 1 proc. obj´toÊci. Ârodki te nale˝y stosowaç tak˝e w takich sytuacjach, kiedy zagro˝enie nie jest znane, czyli nie wiemy, z jakà substancjà mamy do czynienia, jakie jest jej st´˝enie i czy nie wyst´puje niedobór tlenu w mieszaninie oddechowej. Jak wynika z powy˝szych uwag, sprz´t oczyszczajàcy mo˝emy stosowaç tylko wtedy, gdy jesteÊmy pewni, ˝e iloÊç tlenu w powietrzu jest wystarczajàca, znane sà nam wartoÊci st´˝eƒ substancji niebezpiecznych oraz mamy wiedz´ na temat ich sk∏adu chemicznego. Ârodki ochrony dróg oddechowych chronià przed gazami, parami, mg∏ami, dymami i py-

cz´Êç I ∏ami. Jak niebezpieczne potrafià one byç, Êwiadczà chocia˝by opisy ich oddzia∏ywania, np.
tlenki azotu mogà doprowadziç do podra˝nienia górnych i dolnych dróg oddechowych i obrz´ku p∏uc,
chlor do podra˝nienia górnych dróg oddechowych z krwiopluciem, zapalenia lub obrz´ku p∏uc,
fosgen do podra˝nienia górnych dróg oddechowych, obrz´ku p∏uc, niedokrwistoÊci, niewydolnoÊci serca i wreszcie do Êmierci,
arsen do uszkodzenia mi´Ênia sercowego, zapalenia oskrzeli,
chrom do owrzodzenia b∏on Êluzowych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli, zapalenia p∏uc, owrzodzenia uk∏adu pokarmowego, martwiczego uszkodzenia wàtroby, martwiczego uszkodzenia nerek. Zaprezentowane tutaj przyk∏ady pokazujà wyraênie, jak niebezpieczne potrafià byç gazy, py∏y, dymy, mg∏y i pary. Trzeba tak˝e mieç ÊwiadomoÊç tego, ˝e w wielu wypadkach nie jest mo˝liwe automatyczne wyczucie narastajàcego z latami niebezpieczeƒstwa zachorowania na nieodwracalnà w skutkach chorob´. Przyk∏adem mogà byç py∏y drewna, które pojawiajà si´ niemal w ka˝dym zak∏adzie stolarskim, parkieciarskim, meblowym. Praca w pyle drewna, bez odpowiednich Êrodków ochrony dróg oddechowych, mo˝e doprowadziç mi´dzy innymi do pylicy p∏uc. Choroba ta nie jest efektem pracy w zapyleniu przez kilka dni, jej rozwój trwa oko∏o 20 lat. Niestety, pojawienie si´ dusznoÊci u pracownika mo˝e oznaczaç ju˝ zaawansowanà chorob´ i nieodwracalne uszkodzenie p∏uc przez czàsteczki py∏ów. Wtedy jest ju˝ za póêno na profilaktyk´. Jeszcze wi´ksze zagro˝enie przynosi praca, bez odpowiednich zabezpieczeƒ, w py∏ach drewna twardego (dàb, buk). Py∏y te, oprócz pylicy, mogà doprowadziç do nowotworu p∏uc, gdy˝ podejrzewane sà o kancerogennoÊç. Substancji niebezpiecznych, które mogà dostaç si´ do organizmu cz∏owieka za poÊrednictwem dróg oddechowych jest bardzo du˝o. Wyst´pujà niemal we wszystkich ga∏´ziach przemys∏u. Prawid∏owy dobór Êrodków ochronnych jest kluczem do bezpiecznej, niezagra˝ajàcej zdrowiu i ˝yciu pracy. W nast´pnych artyku∏ach b´d´ stara∏ si´ omówiç poszczególne grupy Êrodków ochrony dróg oddechowych, ich przeznaczenie i dobór. Adam Jab∏oƒski prezes Polskiego Zrzeszenia Producentów i Dystrybutorów ÂOI

DOBRE PRAKTYKI

Moda na bezpieczeƒstwo Kobieta (i nie tylko), która odnosi sukcesy, stara si´ byç trendy w swoim Êrodowisku. Niejednokrotnie zmienia sposób ubioru, zachowania, dostosowujàc do sytuacji, w których si´ znajduje, bo zdaje sobie spraw´ z tego, ˝e to pomaga byç lepiej postrzeganym w Êrodowisku biznesu. Tylko ˝e nie ka˝dy potrafi dobraç dla siebie stosowny ubiór oraz wybraç w∏aÊciwe zachowania. JesteÊmy krajem wysoko rozwini´tym, nie tylko przemys∏owo. Mamy màdrà, wykszta∏conà kadr´. Gdyby jednak zajrzeç w „zakamarki” niektórych zak∏adów, zobaczymy, ˝e nie nadà˝amy za „modà na bezpieczeƒstwo”. Ubiory pracowników, wyposa˝enie w sprz´t i Êrodki ochrony indywidualnej czy te˝ zachowania nie pasujà niejednokrotnie do szaty zewn´trznej firmy, w której pracujà. Dlaczego? W przypadku bezpieczeƒstwa pracy, by pos∏u˝yç si´ przys∏owiem – „ryba psuje si´ od g∏owy”. Bo to, czy pracownicy b´dà stosowaç w∏aÊciwe ubrania robocze, prawid∏owy sprz´t ochrony indywidualnej zale˝y g∏ównie od pracodawcy, kadry kierowniczej. Firma budowlana. Sukcesy na rynku budowlanym, presti˝owe nagrody, dobrze przygotowana kadra kierownicza, dobra kondycja finansowa. A jednak przed firmà stoi widmo utraty frontu robót. Przegrywa w przetargach na nowe inwestycje. W zapytaniu ofertowym nie pojawia si´ ani jedno pytanie z zakresu bezpieczeƒstwa pracy zatrudnionych pracowników, no bo co to kogo obchodzi. Liczy si´ tylko koszt realizacji inwestycji, krótki termin realizacji, ma∏y plac budowy, na którym nie ma jak ustawiç zaplecza socjalnego dla pracowników. Wygrany przetarg jest na granicy op∏acalnoÊci. Rodzà si´ pytania: co z pracownikami? Jak majà wyglàdaç stanowiska pracy? Czy mo˝e powróciç do wyglàdu z lat 80-tych? Stary park maszynowy, w∏asne ubrania pracowników, bez ochron osobistych. ÂwiadomoÊç kadry zarzàdzajàcej tej firmy jest ju˝ na wy˝szym poziomie. Jej pracownicy zdà˝yli ju˝ zasmakowaç co jest „trendy” w bezpieczeƒstwie pracy, w technologii wykonywanych robót. Stosujàc stare metody, firma straci swojà wypracowanà mark´ w jakoÊci wykonywanych prac. Pracownicy, którzy b´dà niew∏aÊciwie ubrani, zacznà chorowaç, b´dà mniej wydajni w pracy. Pracownicy, którzy b´dà pracowaç na niew∏aÊciwych stanowiskach pracy, bez nowoczesnych Êrodków ochrony indywidualnej, b´dà odczuwali dyskomfort w wykonywaniu pracy, co w konsekwencji doprowadzi do wypadków. Firma decyduje si´ na wdro˝enie Systemu Zarzàdzania Bezpieczeƒstwem Pracy, bo to pomo˝e w nowoczesnym zarzàdzaniu bezpieczeƒstwem w firmie. To jest „trendy”. Wdro˝enie SZBHP nie powoduje dodatkowych kosztów, wymaga jedynie wi´kszego zaanga˝owania pracowników zatrudnionych na wszystkich szczeblach. Wdro˝enie SZBHP spowodowa∏o, ˝e poprawi∏a si´ organizacja w zarzàdzaniu zasobami ludzkimi, zarzàdzaniu ocenà ryzyka zawodowego, w zarzàdzaniu monitorowaniem stanu bhp. Szkolenia w zakresie bezpieczeƒstwa pracy, czy te˝ z zakresu zarzàdzania zasobami ludzkimi przeprowadzane by∏y we w∏asnym zakresie, przez pracowników, którzy posiadajà wysoki poziom wiedzy w tym zakresie. Koszty takich szkoleƒ nie by∏y tak wysokie, jak koszty proponowane przez firmy zewn´trzne. Tematyka z zakresu bezpieczeƒstwa pracy obejmowa∏a zagadnienia zwiàzane ze stanowiskami pracy wyst´pujàcymi w firmie, a nie jak niejednokrotnie bywa na szkoleniach zewn´trznych – ró˝nych stanowisk (np. murarz, piekarz, stolarz). Ocen´ ryzyka zawodowego przeprowadzi∏ zespó∏ sk∏adajàcy si´ z pracowników firmy, którzy doskonale znajà swoje stanowiska pracy i zagro˝enia wyst´pujàce w procesie pracy, a nie przez firm´ zewn´trznà, która chcia∏a kilka tysi´cy z∏otych za opracowanie. Zarzàdzanie ocenà ryzyka zawodowego wymusi∏o bardziej racjonalnà gospodark´ przy zakupie nowych maszyn i urzàdzeƒ. Pomiary szkodliwych czynników Êrodowiska pracy stanowi∏y podstaw´ do w∏aÊciwego zakupu Êrodków ochrony indywidualnej. Wzrós∏ poziom wiedzy pracowników, którzy sami podpowiadali, jakie zagro˝enia wyst´pujàce na stanowiskach pracy nie zosta∏y jeszcze zidentyfikowane. Znajàc zapisy kart charakterystyk stosowanych niebezpiecznych substancji chemicznych, pracownicy zadbali o prawid∏owe metody pracy przy ich stosowaniu. Pracodawca dokona∏ prawid∏owego zakupu Êrodków ochrony indywidualnej wymaganych przy stosowaniu tych substancji. Podà˝ajàc za „trendy w BHP” wprowadzono nakaz stosowania kasków ochronnych, kamizelek ostrzegawczych w ka˝dych warunkach pracy. Zmniejszy∏a si´ liczba wypadków przy pracy oraz zacho-

rowaƒ. To w∏aÊnie moda na bezpieczeƒstwo pomog∏a podjàç zarzàdowi firmy decyzje o wdro˝eniu SZBHP i wprowadzeniu ró˝nych dzia∏aƒ z tym zwiàzanych. Jak widaç, w∏aÊciwie dostosowujàc si´ do wymogów mody, mo˝na odnieÊç jeszcze wi´kszy sukces. Cz´sto spotykam si´ w pracy zawodowej z pracodawcami, którzy uwa˝ajà, ˝e ÊciÊle podà˝ajà za modà. Dobrej marki auta, wyjazdy do krajów, które sà „na topie”. Lecz ich ÊwiadomoÊç w zakresie bezpieczeƒstwa jest niska. Wynika to te˝ z tego, ˝e nigdy nie uczestniczyli w szkoleniu dla pracodawców, które by∏oby poprowadzone przez kompetentne osoby. Uda∏o im si´ „kupiç” zaÊwiadczenie od jakiegoÊ bhpowca, który nawet nie wysili∏ si´ na jakikolwiek instrukta˝ w tym zakresie. Ten bhpowiec równie˝ nie wie, co to znaczyç byç trendy w bhp. W s∏u˝bie bhp „siedzi” ju˝ 35 lat i wysy∏a obelgi pod adresem ustawodawcy, który Êmia∏ zmieniç rozporzàdzenie o s∏u˝bie bhp (ma nadziej´, ˝e okres przejÊciowy w uzyskaniu stosownych kwalifikacji zostanie wyd∏u˝ony, bo on nawet nie ma zamiaru podejmowaç edukacji). Najwi´kszy problem w podà˝aniu za modà na bezpieczeƒstwo tkwi w sposobie przekazania informacji dla tych, którzy nic o niej nie wiedzà. Jak wspomnia∏am, w naszym kraju jest wielu màdrych, wykszta∏conych ludzi, „dyktatorów mody na bezpieczeƒstwo”. To w∏aÊnie ta grupa ludzi powinna wypracowaç w∏aÊciwe metody przekonywania wszystkich, ˝e musimy zaczàç byç modni w bezpieczeƒstwie. Widz´ tu du˝à rol´ stowarzyszeƒ zrzeszajàcych pracowników s∏u˝by bhp, którzy sà ∏àcznikiem pomi´dzy instytucjami a pracodawcami. Stowarzyszenia, przy wspó∏udziale z instytucjami takim, i jak CIOP-PIB, PIP mogà mieç wp∏yw na kszta∏towanie wÊród naszego spo∏eczeƒstwa mody na bezpieczeƒstwo. Nie nale˝y czekaç a˝ wykszta∏cà nowe pokolenie, bardziej Êwiadome i modne w bezpieczeƒstwie, bo obecne mo˝e nam „wyginàç” w wypadkach przy pracy. El˝bieta Bo˝ejewicz wiceprezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pracowników S∏u˝by BHP

BHP

Roczna analiza stanu bhp Poczàtek roku jest nie tylko okresem, w którym podsumowujemy miniony rok, ale jest to tak˝e okres planowania dzia∏aƒ zmierzajàcych do poprawy istniejàcych warunków pracy. W tym celu, zgodnie z wymogami z par. 2.1.3 rozporzàdzenia Rady Ministrów z 2 wrzeÊnia 1997 r . w sprawie s∏u˝by bezpieczeƒstwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997, N r 109, poz. 704 z póên. zm.), pracownicy tej s∏u˝by powinni sporzàdziç i przedstawiç pracodawcy okresowà analiz´ stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy.

Poprawa warunków pracy w zak∏adach pracy (przedsi´biorstwach) winna byç jednym z najwa˝niejszych za∏o˝eƒ wynikajàcych z okresowej analizy stanu bhp adresowanej do pracodawcy. Mo˝emy zaryzykowaç twierdzenie, ˝e dotychczasowe oceny stanu bhp nie odzwierciedlajà w pe∏ni rzeczywistego stanu zagro˝eƒ zawodowych oraz rzeczywistej sytuacji w tym zakresie. Polegajà one bowiem najcz´Êciej na ocenianiu warunków pracy na podstawie kszta∏towania si´ ogólnej liczby wypadków przy pracy, wskaêników ich cz´stotliwoÊci i ci´˝koÊci. W mniejszym zakresie odnoszà si´ one do ca∏okszta∏tu zagadnienia. Okresowa analiza i ocena stanu bhp jest jednym z nieod∏àcznych elementów sprawnego systemu zarzàdzania bhp w zak∏adzie pracy. Pozwala ona w sposób usystematyzowany – za∏àcznik nr 1, przedstawiç pracodawcy wszystkie kwestie zwiàzane z bhp w odniesieniu do konkretnego zak∏adu pracy (przedsi´biorstwa). Jest równie˝ podstawà do podj´cia przez pracodawc´ dzia∏aƒ w zakresie podniesienia poziomu bhp i poprawy stanu bhp w konkretnych obszarach funkcjonowania zak∏adu pracy (przedsi´biorstwa) w oparciu o przedstawiony plan poprawy warunków bhp – za∏àcznik nr 2.

26

praca i zdrowie

Dzia∏alnoÊç zmierzajàca do realizacji tych za∏o˝eƒ i uzyskania widocznych efektów musi byç prowadzona w sposób planowany i systematyczny, musi obejmowaç wszystkie dziedziny sk∏adajàce si´ na poj´cie warunków pracy – i materialne, i spo∏eczne – musi wreszcie uwzgl´dniaç hierarchi´ potrzeb, a wi´c opieraç si´ na znajomoÊci tych potrzeb. Stàd te˝ podstawowe znaczenie dla tej dzia∏alnoÊci ma wszechstronnà i wnikliwà ocen´ istniejàcego poziomu warunków pracy w przedsi´biorstwie. Brak takiej oceny, a jednoczeÊnie tolerowanie ucià˝liwych, szkodliwych i niebezpiecznych warunków pracy to powa˝ny hamulec prawid∏owego rozwoju i funkcjonowania zak∏adu pracy (przedsi´biorstwa). Bez dog∏´bnej diagnostyki stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy w zak∏adzie pracy (przedsi´biorstwie) na stanowiskach pracy, a równoczeÊnie bez diagnostyki przyczyn tego stanu, trudno w tej dziedzinie planowaç skutecznie doraênà i d∏ugofalowà „terapi´” i profilaktyk´ na dziÊ i jutro w dzia∏alnoÊci gospodarczej. Ogólna i pobie˝na ocena stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy w przedsi´biorstwie jedynie pod kàtem wypadkowoÊci czy ogól-

nej wiedzy w tym zakresie nie odzwierciedla w pe∏ni rzeczywistego stanu zagro˝eƒ zawodowych. Polega ona najcz´Êciej na ocenianiu warunków pracy na podstawie kszta∏towania si´ ogólnej liczby wypadków przy pracy oraz wskaêników ich cz´stotliwoÊci i ci´˝koÊci. W daleko mniejszym zakresie ocen´ stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy opiera si´ na podstawie oceny ryzyka zawodowego, zagro˝eƒ wypadkowych i powodujàcych choroby zawodowe. W cz´Êci przedsi´biorstw bierze si´ pod uwag´ niektóre elementy Êrodowiskowych warunków pracy (nat´˝enie ha∏asu, zanieczyszczenie powietrza substancjami toksycznymi i py∏ami, temperatur´ powietrza czy oÊwietlenie stanowisk pracy), jednak elementy ucià˝liwoÊci zwiàzane z samym charakterem i Êrodowiskowymi warunkami pracy w zasadzie nie sà oceniane kompleksowo. W najbardziej ogólnym uj´ciu, na kompleksowà ocen´ stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy sk∏ada si´ pi´ç ocen – elementów zagro˝eƒ: 1) ocena stanu zagro˝eƒ wypadkowych w pracy, 2) ocena stanu zagro˝eƒ powodujàcych utrat´ zdrowia, 3) ocena stanu parku maszynowego i urzàdzeƒ, 4) ocena stanu organizacji dzia∏alnoÊci, produkcji, 5) ocena stanu zatrudnienia i kwalifikacji zawodowych pracowników. Obszary te wymagajà odr´bnego podejÊcia przy ich analizie. Ró˝ne dyscypliny naukowe uczestniczà w mierzeniu i okreÊleniu stopnia

BHP

zagro˝enia i wnioskowaniu profilaktycznym w tym zakresie. Ocena stanu bezpieczeƒstwa pracy ÊciÊle wià˝e si´ z ocenà elementów zagro˝eƒ. Zagro˝enia te mogà tkwiç, ogólnie ujmujàc, w elementach techniki i technologii, organizacji pracy oraz czynniku ludzkim. Jest oczywiste, ˝e powy˝szy podzia∏ na zagro˝enia zwiàzane z technikà i materialnymi Êrodkami pracy, z organizacjà pracy i z wadliwymi metodami pracy oraz na zagro˝enia tkwiàce w b∏´dnym zachowaniu si´ cz∏owieka jest do pewnego stopnia sztuczny. Przyj´cie tego podzia∏u jest jednak potrzebne, by móc ujàç zagro˝enia w okreÊlonà systematyk´. Ocena stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy w przedsi´biorstwie musi byç kompleksowa i rzetelna, aby na jej podstawie móc w sposób prawid∏owy podjàç dzia∏ania eliminujàce zagro˝enia, jak równie˝ dzia∏ania profilaktyczne w tym zakresie. Tak przygotowana analiza stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy pozwoli na opracowanie planu poprawy warunków pracy i okreÊlenie wysokoÊci Êrodków finansowych niezb´dnych do poprawy warunków pracy. Nale˝y równie˝ w tym miejscu pami´taç, ˝e nie zawsze poprawa warunków pracy wià˝e si´ z nak∏adami finansowymi, czasami wystarczy poprawiç lub w∏aÊciwie zorganizowaç proces pracy. Przy sporzàdzaniu analizy stanu bhp w zak∏adzie pracy musimy pami´taç, ˝e poza jego zobrazowaniem s∏u˝ba bhp powinna przedstawiç propozycje techniczne i organizacyjne zmierzajàce do poprawy warunków pracy. W tej sytuacji konieczne jest opracowanie za∏o˝eƒ metodologicznych systemu kompleksowej oceny stanu bhp. Mo˝emy tu wykorzystaç uniwersalnà metod´ TOL, na bazie której dokonany wst´pnej oceny stanu bhp w 3 obszarach: (T) technicznym, (O)

organizacyjnym, (L) ludzkim. Ocena ta pozwoli nam w dalszej pracy nad analizà stanu bhp w zak∏adzie przy wykorzystaniu informacji z analizy zaistnia∏ych w zak∏adzie wypadków przy pracy oraz analizy ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy przedstawiç propozycje dzia∏aƒ profilaktycznych, a tym samym sporzàdziç plan poprawy warunków pracy. OczywiÊcie, analiza taka jest zadaniem doÊç z∏o˝onym i trudnym. Teoretyczna i praktyczna znajomoÊç metod przeprowadzania takiej analizy oraz wnioskowania profilaktycznego na jej tle, a tak˝e sta∏ego doskonalenia wiedzy i umiej´tnoÊci w tej dziedzinie wymagana jest od pracowników s∏u˝by bhp. Dlatego te˝ niezb´dnym jest sta∏e podnoszenie przez nich wiedzy teoretycznej w tym zakresie. Nale˝y zwróciç uwag´, ˝e przy sporzàdzaniu rocznej analizy stanu bhp pomocne mogà byç listy kontrolne PIP. Po dokonaniu analizy stanu bhp konieczne jest sporzàdzenie planu poprawy warunków pracy. Plan ten winien zawieraç konkretne rozwiàzania w odniesieniu do zidentyfikowanych nieprawid∏owoÊci, zagro˝eƒ czy s∏abych stron w zakresie bhp. Niejednokrotnie analizy stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy, przeprowadzane w zak∏adach pracy czy to na potrzeby dzia∏ajàcych w nich Komisji bhp, czy rocznych analiz przeprowadzanych przez s∏u˝b´ bhp, nie uwzgl´dniajà ocen zarzàdzania i kierowania zak∏adem pod kàtem warunków zapewniajàcych pracownikom w∏aÊciwe – bezpieczne warunki pracy. W ocenach stanu bhp pomija si´ lub uwzgl´dnia w sposób niedostateczny postawy konkretnych ludzi decydujàcych o warunkach pracy w zak∏adzie. Takie zachowanie ze strony pracowników s∏u˝by bhp powoduje, ˝e zatraca si´ ide´ i cel, jakiemu ma

s∏u˝yç analiza stanu bhp w konkretnym zak∏adzie pracy. OczywiÊcie, poprawne wykonanie analizy stanu bhp jest zadaniem doÊç z∏o˝onym i trudnym. Wymaga ono od pracowników s∏u˝by bhp nie tylko znajomoÊci ró˝nych zagadnieƒ, zebrania wielu informacji w ca∏oÊç, wspó∏pracy przy jej sporzàdzeniu z innymi pracownikami i komórkami zak∏adu pracy, ale przede wszystkim w∏aÊciwego ukazania pracodawcy obszaru jego dzia∏alnoÊci w obszarze zapewnienia w∏aÊciwych i bezpiecznych warunków pracy.

Za∏àcznik nr 1 ANALIZA STANU BEZPIECZE¡STWA I HIGIENY PRACY za ……… rok Nazwa zak∏adu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dok∏adny adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liczba zatrudnionych pracowników na 31 grudnia……… r.: …… w tym: kobiet:...… m´˝czyzn:…... m∏odocianych:....… niepe∏nosprawnych: .....… I. Charakterystyka wypadkowoÊci: 1. Wypadki w pracy Rok

liczba pracowników

liczba wypadków

Z

P

liczba dni L4

B

liczba chorób zawodowych oraz ich podejrzeƒ

liczba wypadków Êmiertelnych

wskaênik cz´stotliwoÊci wypadków

wskaênik ci´˝koÊci wypadków

wskaênik cz´stotliwoÊci chorób zawodowych

P1

S

L

K

L1

.....

praca i zdrowie

27

BHP

Sposób wyliczeƒ wskaêników a) Wskaênik cz´stotliwoÊci wypadków: L = P/Z x 1000 gdzie: P – liczba wypadków w analizowanym okresie L – liczba zatrudnionych pracowników (przeci´tnie) w analizowanym okresie b) Wskaênik ci´˝koÊci wypadków: K = B/P – S gdzie: B – liczba dni zwolnienia lekarskiego z tytu∏u wypadków w analizowanym okresie P – liczba wypadków w analizowanym okresie S – liczba wypadków Êmiertelnych w analizowanym okresie (zgon w czasie wypadku lub w ciàgu 6 miesi´cy od wypadku) c) Wskaênik cz´stotliwoÊci chorób zawodowych: L1 = P1/Z x 1000 gdzie: P1 – liczba stwierdzonych chorób zawodowych w analizowanym okresie Z – liczba zatrudnionych w analizowanym okresie

2. Informacja o zaistnia∏ych wypadkach: a) miejsca obra˝eƒ (skutki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) przyczyny wypadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Program poprawy warunków bhp na rok ..… – za∏àcznik nr 2 opracowano na podstawie: ● oceny stanu bezpieczeƒstwa i higieny pracy w zak∏adzie, ● oceny stanu zdrowotnego pracowników ze szczególnym uwzgl´dnieniem szkodliwoÊci i ucià˝liwoÊci stanowisk pracy (powinien jà opracowaç lekarz zak∏adowy), ● zarzàdzeƒ, nakazów i decyzji organów kontroli warunków pracy, ● wniosków z kontroli zak∏adu przez pracownika s∏u˝by bhp. III. Realizacja programu poprawy warunków pracy z poprzedniego roku nale˝y w poszczególnych obszarach przeprowadziç analiz´ porównawczà z poprzednim rokiem IV. Realizacja decyzji administracyjnych zaleceƒ zewn´trznych organów kontroli warunków pracy (PIP, PIS, PSP, UDT itp.) nale˝y wykazaç, w jaki sposób powy˝sze decyzje zosta∏y zrealizowane V. Szkolenia w zakresie bhp RODZAJ SZKOLENIA

LICZBA OSÓB NIEPRZESZKOLONYCH PODLEGAJÑCYCH DANEMU SZKOLENIU

LICZBA OSÓB PRZESZKOLONYCH w ……… r.

LICZBA OSÓB NIE BADANYCH, A PODLEGAJÑCYCH OKREÂLONEMU BADANIU

LICZBA OSÓB PODDANYCH OKREÂLONEMU BADANIU w …… r.

szkolenie wst´pne ogólne stanowiskowe szkolenie okresowe

VI. Stan badaƒ lekarskich RODZAJ BADANIA

wst´pne okresowe kontrolne 1. Koszty poniesione przez pracodawc´ na opiek´ lekarskà w .….. r. wynios∏y: .…… z∏ 2. Wykaz zak∏adów (lekarze medycyny pracy, przychodnie) medycznych sprawujàcych nadzór medyczny nad pracownikami: VII. Charakterystyka zagro˝eƒ zawodowych 1. Czynniki szkodliwe i ucià˝liwe: (podaç jakie, wielkoÊci wynikajàce z pomiarów, wartoÊci NDN lub NDS). 2. Przeprowadzone badania Êrodowiska pracy: (podaç jakie, kiedy, przez kogo).

28

praca i zdrowie

BHP

3. Nara˝enie na czynniki rakotwórcze: (jeÊli wyst´pujà oraz liczba nara˝onych pracowników). VIII. Nak∏ady poniesione na bezpieczeƒstwo i higien´ pracy w ...… r. 1. zakup odzie˝y i obuwia roboczego (odzie˝ ochronna) 2. wyp∏acony ekwiwalent za u˝ywanà w∏asnà odzie˝ i obuwie robocze 3. zakup Êrodków ochrony osobistej (szelki bezpieczeƒstwa i osprz´t, ochronniki s∏uchu, maski, he∏my itp.) 4. nak∏ady na Êrodki higieny osobistej 5. nak∏ady na pranie odzie˝y 6. wyp∏acony ekwiwalent za pranie ww. przez pracowników 7. zakup Êrodków opatrunkowych do apteczek 8. nak∏ady na posi∏ki profilaktyczne 9. szkolenia bhp (w tym specjalistyczne) 10. pomiary Êrodowiska pracy 11. nak∏ady na wydawnictwa i materia∏y szkoleniowe bhp 12. nak∏ady poniesione na zakup okularów korekcyjnych

………………… z∏ ………………… z∏ ………………… z∏ ………………… z∏ ………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏ …………………… z∏

Razem:…………………… z∏ ¸àczne nak∏ady z poz. VI i poz. VIII……………………………………… z∏ IX. Kontrola wewn´trzna 1. Liczba kontroli przeprowadzonych przez s∏u˝b´ bhp………… 2. Ustalenia pokontrolne i ich realizacja………………………… X. Podstawowe nierozwiàzane problemy w zakresie ochrony i higieny pracy: …………………………………………………………………………………………………… XI. Wnioski do programu poprawy warunków pracy: …………………………………………………………………………………………………… Opracowanie: ……………………

Zatwierdzi∏: .…………………

Za∏àcznik nr 2 Plan Poprawy Warunków BHP na rok ....... Lp. Opis zadania

Termin wykonania

Odpowiedzialny Rodzaj zagro˝eƒ lub ucià˝liwoÊci mogà- Liczba osób, którym zostanà Planowane cych ulec likwidacji lub zmniejszeniu poprawione warunki pracy koszty w z∏.

mgr Jaros∏aw Chmielewski Szko∏a Wy˝sza Warszawska – Collegium Varsoviense Literatura: Zawieska W. M. (red.), Ryzyko zawodowe Metodyczne podstawy oceny, Warszawa 2007, Pietrzak L., Analiza wypadków przy pracy dla potrzeb prewencji, Warszawa 2007, Do∏´gowski B., Jancza∏a St., Praktyczny poradnik dla s∏u˝b bhp, Gdaƒsk 2008, Ràczkowski B., BHP w praktyce, Gdaƒsk 2007, Hansen A., BHP, Warszawa 1998, Mac ST., Leowski J., BHP, Warszawa 1998. www.pip.gov.pl – listy kontrolne

praca i zdrowie

29

„ObyÊ ˝y∏ w ciekawych czasach” – mówi stare chiƒskie przys∏owie. JeÊli spojrzeç na ostatnie 25 lat z punktu widzenia firmy i ludzi w niej pracujàcych, to na pewno by∏y to ciekawe czasy. W 1984 roku przyszed∏ do zespo∏u,w którym pracowa∏em na wydziale In˝ynierii Chemicznej Politechniki Warszawskiej dyrektor jednej z firm polonijnych i poprosi∏ o wymyÊlenie jakiegoÊ produktu dla firmy, którà zamierza∏ za∏o˝yç. ByliÊmy na etapie prac nad no-wymi materia∏ami filtracyjnymi, zaprponowaliÊmy wi´c wyroby o nie oparte. Co by∏o ciekawego w tych czasach? A choçby to, ˝e do za∏o˝enia firmy nie wystarcza∏ pomys∏ i kapita∏. Trzeba by∏o jeszcze mieç POWÓD. Nie mo˝na by∏o u˝yç tworzonych przez nas materia∏ów filtracyjnych do byle jakiego, dochodowego produktu. Produkt musia∏ byç „JEDYNIE S¸USZNY”. Okaza∏o si´, ˝e „jedynie s∏usznym” produktem b´dà produkowane z naszego materia∏u filtracyjnego filtry do pó∏masek przeciwpy∏owych oraz pó∏maski przeciwpy∏owe jednorazowego u˝ytku. Dlaczego? Poniewa˝ s∏u˝y∏y do ochrony zdrowia klasy robotniczej. Nikt chyba nie mia∏ lepszego od nas pomys∏u na te czasy. Taki by∏ poczàtek firmy SECURA. Reszta posz∏a ju˝ g∏adko: wyremontowaliÊmy starà, zrujnowanà kot∏owni´, kupiliÊmy od CIOP-u licencj´ na r´kawice biologiczne i rozpocz´liÊmy produkcj´ pó∏masek SECAIR 1, filtrów SECAIR 3 i r´kawic biologicznych SECOL. SECOL jako jeden z pierwszych polskich produk-

Firma zacz´∏a rozwijaç si´ w szybkim tempie: po∏àczenie nowej formy w∏asnoÊci tzw. „polonijnej” z si∏à i wiedzà zespo∏ów badawczych pozwoli∏o na pokonywanie trudnoÊci, które w tych ciekawych czasach wydawa∏y si´ nie do pokonania: kiedy potrzebny by∏ unikalny procesor do projektowanego lepkoÊciomierza ultradêwi´kowego (by∏ on na liÊcie tzw. COCOM-u, czyli obowiàzywa∏ zakaz eksportu do krajów socjalistycznych), potrafiliÊmy go zdobyç. ByliÊmy tak innowacyjni, ˝e kiedy stworzono przepisy preferujàce tzw. „firmy innowacyjne”, znaleêliÊmy si´ natychmiast na liÊcie tych firm. MieliÊmy i nadal mamy ponad 70% wartoÊci produkcji prowadzonej w oparciu o w∏asne, opatentowane technologie. W ciekawych czasach „firm innowacyjnych” zmodernizowaliÊmy pó∏maski jednorazowe (wersja SECAIR 2.1 i SECAIR 2.2), stworzyliÊmy pó∏mask´ wielokrotnego u˝ytku SECURA oraz r´kawice elektroizolacyjne ELSEC. Przy tej okazji do zespo∏ów badawczych do∏àczy∏ G∏ówny Instytut Górnictwa i Instytut Przemys∏u Gumowego.

Pierwsze wyroby Secura B.C.

tów mia∏ reklam´ telewizyjnà oraz jako pierwszy produkt SECURY dotar∏ a˝ na Antypody. Kiedy do zespo∏ów badawczych Politechniki i CIOP-u do∏àczy∏ Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii i Instytut W∏ókiennictwa, pojawi∏y si´ mo˝liwoÊci tworzenia materia∏ów filtracyjnych o unikalnych w∏asnoÊciach, np. mieszanek w∏ókien polimerowych z w∏óknami szklanymi. Rezultatem by∏o stworzenie materia∏ów, w których udzia∏ szk∏a wynosi∏ nawet 70%! ZbudowaliÊmy z nich m.in. filtry klimatyzacyjne.

W 1991 roku czasy sta∏y si´ jeszcze ciekawsze: w∏adze dopuÊci∏y mo˝liwoÊç wejÊcia du˝ego kapita∏u zagranicznego na rynek polski. Nie czekaliÊmy ani chwili: sprzedaliÊmy 49% udzia∏ów Polsko-Amerykaƒskiemu Funduszowi Przedsi´biorczoÊci. Poza kapita∏em dostaliÊmy pomoc najlepszych specjalistów w zakresie systemów jakoÊci, ksi´gowoÊci, marketingu, wprowadziliÊmy nowà dziedzin´ produkcji: filtry do wody typu FRA, zacz´liÊmy myÊleç globalnie, rozpocz´liÊmy eksport i… w 1993 stan´liÊmy na progu bankructwa. Sprawa by∏a banalnie prosta: w 1991 roku dostaliÊmy 1 milion dolarów po˝yczki i wp∏aciliÊmy go do banku, gdzie zgodnie z ówczesnymi przepisami dolary zosta∏y automatycznie przeli-

Aktualne wyroby Secura B.C.

czone na z∏otówki. Potem by∏a 800% dewaluacja, a po˝yczk´ trzeba by∏o sp∏acaç w dolarach… W mi´dzyczasie mieliÊmy pierwszy kryzys w górnictwie (80% naszej sprzeda˝y sz∏o wówczas do górnictwa), kryzys rosyjski, drugi kryzys w górnictwie, stagnacja gospodarcza i zamykanie naszych najwi´kszych odbiorców: hut, kopalƒ, stoczni. Wyniesienie ca∏o g∏owy z tych ciekawych wydarzeƒ by∏o nie lada sztukà. Pod skrzyd∏ami Polsko-Amerykaƒskiego Funduszu Przedsi´biorczoÊci ˝y∏o nam si´ bezpiecznie – przez jakiÊ czas by∏ to drugi (po Fiacie) zagraniczny inwestor w Polsce. By∏ on poza tym instytucjà „non-profit”, czyli wszystkie zarobione pieniàdze lokowa∏ w rozwój kolejnych, polskich firm. My ulokowaliÊmy pieniàdze w ziemi´, nowy budynek oraz nowoczesne linie produkcyjne – zbudowaliÊmy np. lini´ produkcyjnà r´kawic ELSEC ca∏kowicie sterowanà robotem i skomputeryzowany system badania napi´ciowego r´kawic. R´kawice z tej linii szybko zacz´∏y torowaç sobie drog´ na rynki zagraniczne (Grand Prix SAWO 1992). Warto wspomnieç, ˝e jesteÊmy jednym z kilku producentów na Êwiecie produkujàcych r´kawice elektroizola-

cyjne spe∏niajàce wymagania normy EN 60903. Kolejnymi etapami by∏y: – ponowna modernizacja pó∏masek jednorazowych (wersje SECAIR 0P1… SECAIR 2P3), – wprowadzenie nowej pó∏maski SECURA 2000 wraz ze wszystkimi klasami filtrów, poch∏aniaczy i filtropoch∏a-niaczy do pó∏maski SECURA 2000 (Grand Prix SAWO 1997), – wprowadzenie nowego modelu wersji przeciw-py∏owej pó∏maski SECURA 2000, czyli tzw. SECURA 2000 DUST z filtrami tryboelektrycznymi o bardzo wysokiej skutecznoÊci i bardzo ma∏ych oporach (Grand Prix SAWO 2001, Dobros∏aw – nagroda KRUS), – zwi´kszenie produkcji filtrów FRA i rozwini´cie dzia∏u filtracji cieczy. Kolejnym prze∏omowym momentem by∏ rok 2001. Fundusz (PAFP) odnosi∏ tak ogromne sukcesy, ˝e doprowadzi∏ wielkoÊç powierzonego mu kapita∏u do ok. 700 mln dolarów. By∏o to o tyle dziwne, ˝e podobne fundusze powsta∏e w innych krajach postkomunistycznych, zosta∏y w bardzo krótkim czasie zlikwidowane, ze wzgl´du na mizerne wyniki. Kapita∏ poczàtkowy PAFP by∏ darem narodu amerykaƒskiego na rozwój prywatnej przedsi´biorczoÊci w Polsce i nigdy nie przewidywano jego zwrotu. Ale przecie˝ nikt nie mówi∏, ˝e odniesie on taki sukces, a 700 milionów kusi∏o. W koƒcu znaleziono sposób: PAFP rozwiàzano, 350 milionów wróci∏o do USA a pozosta∏e przekazano nowej fundacji o bardzo humanistycznym charakterze.

Nie pozosta∏o nam nic innego, jak znaleêç nowego partnera. Uznajàc, ˝e nasza pozycja na rynku ochron osobistych jest silna – szukaliÊmy partnera silnego na rynku filtracji. Dodatkowym warunkiem by∏o utrzymanie obecnego profilu firmy – czyli dwóch ga∏´zi produkcyjnych: BHP i filtracji. Dlatego te˝ powiàzaliÊmy si´ z w∏oskà firmà AQUA – producentem obudów filtracyjnych, filtrów samoczyszczàcych, pomp dozujàcych. W ciàgu 2 lat zwi´kszyliÊmy produkcj´ naszych filtrów 20-krotnie, wprowadzajàc nowe klasy filtrów i materia∏ów filtracyjnych. W 2004 roku weszliÊmy do Unii. WeszliÊmy z du˝ym strachem pomieszanym z ciekawoÊcià. Do ostatniej chwili nie mieliÊmy certyfikatów CE (CIOP dosta∏ status Jednostki Notyfikowanej na dzieƒ przed akcesjà) i spodziewaliÊmy si´, ˝e giganci europejscy zmiotà nas z rynku w tydzieƒ. A tu niespodzianka – pojawienie si´ na rynku europejskim firmy z dobrymi jakoÊciowo produktami i konkurencyjnymi cenami wzbudzi∏o du˝e zainteresowanie, które prze∏o˝y∏o si´ na wzrost naszego eksportu. W 2006 rozwialiÊmy ostatnie obawy Europy, przyjmujàc System Zarzàdzania JakoÊcià wg ISO 9001:2000, Europa zafundowa∏a nam w zamian dofinansowanie modernizacji produkcji r´kawic, a potem spadek wartoÊci Euro, czyli pogorszenie warunków dla eks-portu. W 2008 otrzymaliÊmy kolejne Grand Prix SAWO za kaptur ucieczkowy z po˝aru, otrzyma∏ on równie˝ Nagrod´ II Stopnia w Ogólnopolskim Konkursie Poprawy Warunków Pracy. W koƒcu roku Europa zafundowa∏a nam premi´ w postaci wzrostu kursu Euro i natychmiast da∏a po ∏apach, ograniczajàc zakupy z powodu kryzysu. JeÊli ktoÊ myÊli, ˝e ciekawe czasy si´ skoƒczy∏y, to jest w du˝ym b∏´dzie. Jest tak ciekawie, ˝e a˝ straszno. dr in˝. W∏odzimierz Pi∏aciƒski Prezes

PROMOCJA

materia∏ sponsorowany

Bezpieczna praca na wysokoÊci – sposoby zabezpieczeƒ Bezpieczna praca na wysokoÊci – to zagadnienie, z jakim coraz cz´Êciej mo˝emy si´ spotkaç zarówno w literaturze, licznych opracowaniach fachowych, jak i podczas szkoleƒ BHP. Jeszcze kilkanaÊcie lat temu kwestia w∏aÊciwego zabezpieczenia osób pracujàcych na wysokoÊci by∏a znacznym problemem, obecnie ze wzgl´du na du˝y wybór oferowanych produktów, zapewnienie w∏aÊciwej ochrony pracownikom jest jedynie kwestià w∏aÊciwego wyboru odpowiednich Êrodków zabezpieczajàcych przed upadkiem w wysokoÊci. Ka˝da osoba pracujàca na wysokoÊci zarówno przy wykorzystaniu dost´pu budowlanego, jak i dost´pu linowego (technik alpinistycznych) powinna byç wyposa˝ona w sprz´t adekwatny do warunków, w jakich wykonywana jest praca. Podstawowy sprz´t ka˝dego pracownika to tzw. Sprz´t Ochrony Indywidualnej, w sk∏ad

którego wchodzà: uprzà˝ lub szelki asekuracyjne, lon˝e lub linki z absorberem energii oraz przyrzàdy asekuracyjne. Ten sprz´t w po∏àczeniu z systemowymi rozwiàzaniami asekuracyjnymi w wi´kszoÊci przypadków stanowi kompleksowe rozwiàzanie chroniàce przed upadkiem z wysokoÊci. Do takich rozwiàzaƒ systemowych, oferowanych przez naszà firm´, mo˝na zaliczyç: ■ Punkty kotwiczàce (asekuracyjne) – zaliczamy do nich sta∏e i przenoÊne punkty asekuracyjne montowane na powierzchniach p∏askich, skoÊnych i pionowych. S∏u˝à one najcz´Êciej do asekuracji pojedynczego pracownika lub do budowy stanowisk alpinistycznych. ■ Poziome systemy asekuracyjne – zaliczamy do nich wszystkie horyzontalne systemy asekuracyjne zbudowane zarówno przy u˝yciu lin stalowych, jak i poziomych szyn asekuracyjnych. S∏u˝à do asekuracji kilku osób pracujàcych jednoczeÊnie obok siebie. Wykorzystywa-

ne sà m.in. na dachach, przy stanowiskach do za∏adunku cystern. Przyk∏adem takich systemów sà TRAVSAFE (wykorzystujàce linki stalowe) oraz FABA (poziomy system szynowy). ■ Pionowe systemy asekuracyjne – zaliczamy do nich systemy szynowe lub linowe. Wykorzystuje si´ je do zabezpieczenia wejÊç m.in. na maszty telekomunikacyjne, s∏upy wysokiego napi´cia. Jednym z najbardziej znanych i popularnych tego rodzaju systemów sà szyny i szynodrabiny asekuracyjne FABA. ■ Siatki zabezpieczajàce – wykorzystuje si´ je do zabezpieczenia du˝ych powierzchni na wysokoÊci, np. Êwietlików podczas wykonywanych prac. Podsumowujàc – na rynku jest wiele rozwiàzaƒ pozwalajàcych na wykonywanie bezpiecznej pracy na wysokoÊciach. Istotnà kwestià jest w∏aÊciwy wybór sposobu zabezpieczeƒ. Tomasz Mucha www.e-totem.pl

BHP

Praca na wysokoÊci – jak zapobiec wypadkom Pracownik zatrudniony przy pracach na wysokoÊci uleg∏ wypadkowi ze skutkiem Êmiertelnym – spad∏ pora˝ony pràdem elektrycznym. Zdarzenie nastàpi∏o w trakcie czynnoÊci przygotowawczych – nie zamocowano linki bezpieczeƒstwa, która mia∏a chroniç m´˝czyzn´ podczas przycinania ga∏´zi. Do wypadku dosz∏o, gdy pracownik przechodzi∏ z drabiny na konar drzewa. Lista tego typu zdarzeƒ jest niestety d∏uga.

BHP

BezpoÊrednià przyczynà upadku pracownika z wysokoÊci by∏o pora˝enie pràdem elektrycznym. Nie zosta∏ jednoznacznie ustalony sposób, w jaki dosz∏o do pora˝enia. Mog∏o ono nastàpiç albo wskutek bezpoÊredniego zetkni´cia narz´dzia do przycinania ga∏´zi drzew (rurka metalowa z osadzonym na niej brzeszczotem pi∏y do drewna i hakiem) z przewodem jednej z faz linii Êredniego napi´cia 15 KV albo choçby zbli˝enia tak wykonanego narz´dzia do przewodu jednej z faz linii Êredniego napi´cia 15 KV na odleg∏oÊç oko∏o 5 cm – trzymanego w d∏oni niezabezpieczonej r´kawicà dielektrycznà. ˚ycie i zdrowie pracowników – w myÊl przepisów prawa pracy – jest dobrem chronionym. Ochron´ tego dobra pracodawca jest obowiàzany realizowaç poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiàgni´ç nauki i techniki, a w szczególnoÊci poprzez zapewnianie:
przestrzegania w zak∏adzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeƒstwa i higieny pracy, wydawanie polecenia usuni´cia uchy-

34

praca i zdrowie

Do pracy na wysokoÊci mo˝na dopuÊciç wy∏àcznie pracownika legitymujàcego si´ orzeczeniem lekarskim stwierdzajàcym brak przeciwwskazaƒ zdrowotnych do pracy na okreÊlonym stanowisku pracy

bieƒ w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceƒ. Prace na wysokoÊci w rozumieniu par. 80 rozporzàdzenia o ogólnych przepisach bezpieczeƒstwa i higieny pracy – sà uznawane za szczególnie niebezpieczne. W komentowanym stanie faktycznym zagro˝enie by∏o znaczàco zwi´kszone ze wzgl´du na koniecznoÊç przycinania ga∏´zi korony drzewa znajdujàcych si´ nie tylko w strefie w pobli˝u napi´cia, lecz nawet w strefie pod napi´ciem – nieos∏oni´tej linii Êredniego napi´cia 15 KV, b´dàcej pod napi´ciem. W myÊl par. 55 ust. 2 rozporzàdzenia ministra gospodarki z 17 wrzeÊnia 1999 r. w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy urzàdzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 912), dla tego rodzaju li-

nii strefa pod napi´ciem wynosi do 0,6 m, a strefa w pobli˝u napi´cia powy˝ej 0, 6 do 1, 4 m. Ka˝de przystàpienie do wykonywania prac na wysokoÊci bezwzgl´dnie wymaga w szczególnoÊci uprzedniego:
okreÊlenia szczegó∏owych wymagaƒ bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy wykonywaniu takich prac. W opisanym stanie faktycznym szczególne niebezpieczeƒstwo przy wykonywaniu pracy wiàza∏o si´ nie tylko z wykonywaniem pracy na wysokoÊci, lecz tak˝e w pobli˝u nieos∏oni´tej i b´dàcej pod napi´ciem linii Êredniego napi´cia 15kV. Obowiàzkiem pracodawcy organizujàcego prace uznawane za szczególnie niebezpieczne jest okreÊliç szczegó∏owe wymagania bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy wykonywaniu takich prac, zw∏aszcza zapewniç bezpoÊredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób oraz odpowiednie Êrodki zabezpieczajàce, a tak˝e instrukta˝ pracowników obejmujàcy w szczególnoÊci: imienny podzia∏ pracy, kolejnoÊç wykonywania zadaƒ, wymagania bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnoÊciach;
ustalenia i wyposa˝enia pracowników w odpowiednie Êrodki zabezpieczajàce. Przycinanie ga∏´zi korony drzewa zwiàzane jest z koniecznoÊcià wykonywania robót w pozycji wychylonej. W tej sytuacji zachodzi niewàtpliwa potrzeba wyposa˝enia pracowników w Êrodki ochrony indywidualnej. Indywidualnymi Êrodkami ochrony przed upadkiem z wysokoÊci sà w szczególnoÊci: uprz´˝e, w tym szelki bezpieczeƒstwa i pasy biodrowe; linki bezpieczeƒstwa, amortyzatory, urzàdzenia samohamowne, inne Êrodki chroniàce przed upadkiem z wysokoÊci. Rodzaje Êrodków ochrony indywidualnej – adekwatne do rozpoznanych zagro˝eƒ na poszczególnych stanowiskach pracy – ustala pracodawca w porozumieniu z zak∏adowà organizacjà zwiàzkowà. Je˝eli u danego pracodawcy nie dzia∏a zak∏adowa organizacja zwiàzkowa, pracodawca dokonuje takich ustaleƒ w porozumieniu z pracownikami wybranymi w tym celu przez za∏og´, w trybie przyj´tym w zak∏adzie pracy. Ârodki ochrony indywidualnej powinny byç stosowane nie tylko na etapie wykonywania prac, lecz równie˝ przemieszczania si´ do miejsca ich wykonywania;
wyznaczenia osoby sprawujàcej bezpoÊredni nadzór nad tymi pracami. Nadzorujàcy nie powinien wykonywaç innych prac poza czynnoÊciami nadzoru. Do obowiàzków nadzorujàcego nale˝y w szczególnoÊci: sprawdzenie przygotowania miej-

BHP

sca pracy, zaznajomienie nadzorowanych pracowników z warunkami bezpiecznego wykonywania pracy i wskazanie na wyst´pujàce zagro˝enia, sprawowanie ciàg∏ego nadzoru nad pracownikami, aby nie przekraczali granicy wyznaczonego miejsca pracy;
uwzgl´dnienia szczególnych zagro˝eƒ wynikajàcych z po∏o˝enia miejsca wykonywania pracy. W tym przypadku wynikajàcych w szczególnoÊci z bezpoÊredniego sàsiedztwa b´dàcej pod napi´ciem linii energetycznej Êredniego napi´cia. Do pracy na wysokoÊci mo˝na dopuÊciç wy∏àcznie pracownika legitymujàcego si´ orzeczeniem lekarskim stwierdzajàcym brak przeciwwskazaƒ zdrowotnych do pracy na okreÊlonym stanowisku pracy, wydanym po przeprowadzeniu badaƒ profilaktycznych ogólnych oraz w zale˝noÊci od wskazaƒ: neurologicznych, okulistycznych, otolaryngologicznych.
wykonywania prac, w tym obs∏ugi u˝ywanych narz´dzi pracy przy zachowaniu wymagaƒ bezpieczeƒstwa i higieny pracy oraz ergonomii z uwzgl´dnieniem minimalizacji ryzyka zawodowego zwiàzanego z wykonywanà pracà, rozumianego jako prawdopodobieƒstwo wystàpienia niepo˝àdanych, zwiàzanych z wykonywanà pracà zdarzeƒ powodujàcych straty, w szczególnoÊci wystàpienia

u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagro˝eƒ zawodowych wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ocena ryzyka zawodowego oraz zwiàzana z nià identyfikacja zagro˝eƒ powinna odbywaç si´ w procesie ciàg∏ym. Efektem dokonanej oceny powinno byç ustalenie i zastosowanie niezb´dnych Êrodków profilaktycznych zmniejszajàcych ryzyko do poziomu akceptowalnego, zastosowanie odpowiednich Êrodków ochrony oraz informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wià˝e si´ z wykonywanà pracà oraz o zasadach ochrony przed zagro˝eniami. W sytuacji wykonywania prac w tzw. strefie pod napi´ciem albo w strefie w pobli˝u napi´cia za najbardziej skuteczny Êrodek profilaktyczny nale˝y uznaç doprowadzenie do czasowego wy∏àczenia okreÊlonego odcinka linii energetycznej poprzez stosowne wystàpienie do zak∏adu eksploatujàcego t´ lini´. Jan Pióro specjalista prawa pracy

Wykaz aktów prawnych – ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z póên. zm.)

– rozporzàdzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 wrzeÊnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeƒstwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650) – rozporzàdzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny byç wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz.U. Nr 62, poz. 288) – rozporzàdzenie ministra zdrowia i opieki spo∏ecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badaƒ lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeƒ lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 z póên. zm.) – rozporzàdzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeƒstwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860 z póên. zm.) – dyrektywa rady z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia Êrodków w celu poprawy bezpieczeƒstwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG) Dz.U. UE. L. Nr 183, poz. 1 z póên. zm.

M E DY C Y N A P R A C Y

Legioneloza – niedoceniane zagro˝enie? SzkodliwoÊci zwiàzane z pracà zawodowà zagra˝a∏y zdrowiu cz∏owieka ju˝ od zarania dziejów. Jednak uÊwiadomienie ryzyka zwiàzanego z warunkami pracy nastàpi∏o znacznie póêniej. Wiek XX i XXI przyniós∏ wiele nowoczesnych rozwiàzaƒ technologicznych, które w znaczàcy sposób zmieni∏y warunki ˝ycia i pracy. Wprowadzone zmiany wp∏yn´∏y na osiàganie coraz lepszych wyników, podnios∏y komfort pracy, ograniczy∏y liczb´ wypadków zwiàzanych z wykonywaniem czynnoÊci zawodowych. Z drugiej jednak strony, odkrycia nauk medycznych dostarczy∏y nam wiedzy o nowych czynnikach ryzyka, nieznanych wczeÊniej, które nie ograniczajà si´ ju˝ tylko do Êrodowiska zak∏adu pracy, lecz przenoszà si´ do Êrodowiska zewn´trznego i sprawiajà, ˝e szkodliwoÊci te zaczynajà zagra˝aç ogólnej populacji. Nale˝à do nich m.in. czynniki biologiczne, które mogà wywo∏ywaç choroby zakaêne. Jednà z nich jest legionelloza, okreÊlana jako wielouk∏adowa choroba zakaêna, z objawami ze strony uk∏adu oddechowego, pokarmowego, moczowego i nerwowego. W chorobie tej w ci´˝szych przypadkach obserwuje si´ atypowe zapalenie p∏uc z wysokà ciep∏otà cia∏a, kaszlem, niewydolnoÊcià oddechowà, utratà przytomnoÊci lub splàtaniem umys∏owym. Najcz´Êciej wykrywanà i najlepiej opisanà jest tzw. „choroba legionistów”. Choroba rozpoczyna si´ nagle zespo∏em objawów prodromalnych, nast´pnie rozwija si´ ci´˝kie zapalenie p∏uc, cz´sto obustronne z niewydolnoÊcià oddechowà oraz objawami ze strony uk∏adu nerwowego. Szacuje si´, ˝e wÊród ci´˝kich zapaleƒ p∏uc choroba legionistów stanowi ok. 5-20 proc., ÊmiertelnoÊç wynosi ok.13-20 proc., a w przypadkach zaka˝enia nabytego w szpitalu znacznie wzrasta, nawet do 30-50 proc. Czynnikiem etiologicznym legionelozy sà bakterie z rodzaju Legionella. Do zaka˝enia dochodzi poprzez wdychanie ska˝onego pa∏eczkami Legionella py∏u lub aerozolu wody w powietrzu, pochodzàcego z urzàdzeƒ klimatyzacyjnych, nawil˝aczy powietrza, natrysków, aparatury stomatologicznej itp. Poznano je dopiero w 1976 r. w wyniku prowadzo-

42

praca i zdrowie

nych poszukiwaƒ przyczyn epidemii ci´˝kiego zapalenia p∏uc, która wybuch∏a wÊród personelu i goÊci jednego z hoteli w Filadelfii, podczas zjazdu weteranów Legionu Amerykaƒskiego. Zachorowa∏y wówczas 186 osoby, z których 34 zmar∏y. Pierwsze badania i pierwsze zidentyfikowane przypadki legionelozy mia∏y miejsce w Stanach Zjednoczonych, pierwsze przypadki w Europie Zachodniej zarejestrowano w 1978 r., a nast´pnie we wszystkich krajach sàsiadujàcych z Polskà. Laboratoryjne badania diagnostyczne rozpocz´to w naszym kraju dopiero w 1997 r., w zwiàzku z zawleczeniem zachorowaƒ z hoteli w Polsce (m.in. w Ko∏obrzegu, Szczecinie, Gdaƒsku) do Szwecji i Danii. W roku 2005 r. zarejestrowano w Polsce 21 przypadków, w 2004 – 8 zachorowaƒ, w 2003 r. – 3 zachorowania. Dzi´ki aktywnym dzia∏aniom s∏u˝b sanitarno-epidemiologicznych niska poczàtkowo liczba zg∏oszonych zachorowaƒ wzrasta corocznie. Wed∏ug danych Departamentu statystyki GUS, zapalenie p∏uc o etiologii zakaênej zg∏oszone jako J12-J18 wed∏ug kodów ICD-10 by∏o w Polsce przyczynà zgonu ogó∏em 7 605 osób. Z powodu braku danych dotyczàcych wykonywania poza PZH diagnostycznych badaƒ laboratoryjnych w kierunku zaka˝enia pa∏eczkami Legionella, nie mo˝na stwierdziç, czy i jaki odsetek zgonów spowodowany by∏ tym zaka˝eniem.

Wra˝liwoÊç i nara˝enie na zaka˝enie Na zaka˝enie pa∏eczkami Legionella wra˝liwa jest ca∏a populacja, jednak niektóre zawody wykonywane w specyficznym mikroklimacie w znacznym stopniu zwi´kszajà ryzyko

wystàpienia infekcji. Do osób nara˝onych na infekcj´ w zwiàzku z wykonywanà pracà nale˝à przede wszystkim:
pracownicy ochrony zdrowia, w tym dentyÊci i personel pomocniczy, mikrobiolodzy, salowe, osoby obs∏ugujàce urzàdzenia do hydroterapii, pracownicy instytucji naukowych i oÊrodków badawczych,
pracownicy oÊrodków rekreacyjnych, w których prowadzona jest odnowa biologiczna,
osoby pracujàce w pomieszczeniach klimatyzowanych, np. biurach,
kierowcy samochodów ci´˝arowych oraz innych maszyn samobie˝nych wyposa˝onych w klimatyzacj´,
pracownicy platform wiertniczych (przeprowadzone badania serologiczne pracowników zatrudnionych na polskich platformach wiertniczych, w zwiàzku z cz´stym wyst´powaniem u nich zapaleƒ górnych dróg oddechowych, wykaza∏y u 25 proc. badanych obecnoÊç przeciwcia∏ przeciw Legionella pneumophila),
pracownicy sfery us∏ug, np. konserwatorzy urzàdzeƒ wodno-kanalizacyjnych, sprzàtaczki, pokojówki, fryzjerzy, kosmetyczki. Do osób wysokiego ryzyka zaka˝eƒ nale˝y dodaç równie˝ dwie grupy. Do pierwszej z nich zaliczamy chorych z zaburzeniami odpornoÊci, immunosupresjà i niewydolnoÊcià oddechowà. Do drugiej – osoby w ogólnie dobrym stanie zdrowia korzystajàce z ró˝nych rekreacyjnych urzàdzeƒ wodnych, w tym równie˝ dzieci, które mogà byç nara˝one na wy˝sze ryzyko zaka˝enia ni˝ doroÊli – ze wzgl´du na cz´stsze korzystanie z basenów kàpielowych. Drobnoustroje Legionella znalaz∏y dogodne warunki bytowania w instalacjach wodnych wewnàtrz budynków. Kolonizujà sieç wodociàgowà zarówno wody ciep∏ej i zimnej.

M E DY C Y N A P R A C Y

Szczególnie sprzyjajà im wodociàgi zbudowane z ˝eliwnych rur, które w wi´kszoÊci przypadków sà skorodowane. èród∏em zaka˝enia cz∏owieka jest drobnoczàsteczkowy p∏yn wodny, wytwarzany przez ró˝norodne urzàdzenia, m.in. turbiny dentystyczne, instalacje klimatyzacyjne, nawil˝acze powietrza, natryski, aparatur´ do hydroterapii. Nie stwierdzono dotychczas zaka˝eƒ od cz∏owieka chorego.

èród∏a zaka˝enia Obowiàzek badania wody w kierunku wykrywania pa∏eczek Legionella w instalacjach wodociàgowych w budynkach u˝ytecznoÊci publicznej w celu ochrony zdrowia ludzkiego wprowadzony zosta∏ w wielu krajach europejskich, w tym równie˝ w Polsce. Nadzór nad jakoÊcià wody sprawuje Paƒstwowa Inspekcja Sanitarna, zgodnie z rozporzàdzeniem ministra zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakoÊci wody przeznaczonej do spo˝ycia przez ludzi. Dopiero od 1 stycznia 2008 r. wprowadzono obowiàzek pobierania próbek wody do badania w kierunku Legionella sp. z instalacji wody ciep∏ej, w zak∏adach opieki zdrowotnej zamkni´tej oraz w budynkach zamieszkania zbiorowego. Podczas prowadzonych badaƒ kontrolnych próbki wody pobierane sà z nast´pujàcych punktów sieci:
wyp∏yw ze zbiornika wody ciep∏ej lub najbli˝szy zbiornika punkt czerpalny,
punkt czerpalny najdalej po∏o˝ony od zbiornika wody ciep∏ej,
woda powracajàca do podgrzewacza (recyrkulacyjna),
wybrane punkty poÊrednie, w szpitalach – min. 2 próbki na 100 ∏ó˝ek.

Szczególnà uwag´ zwraca si´ na oddzia∏y, na których przebywajà osoby nale˝àce do grup podwy˝szonego ryzyka (onkologia, transplantologia). W roku 2008 Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne na terenie województwa ∏ódzkiego, w ramach badania ciep∏ej wody w kierunku obecnoÊci Legionella sp., zaplanowa∏y ogó∏em do badania 660 próbek z 52 szpitali i 113 obiektów zbiorowego zamieszkania. Na koniec paêdziernika 2008 dokonano kontroli w 50 szpitalach (114 oddzia∏ów). Okaza∏o si´, ˝e w 28 szpitalach (50 oddzia∏ach) stwierdzono skolonizowanie Legionella sp. instalacji ciep∏ej wody u˝ytkowej (dane z WSSE w ¸odzi). Ju˝ te wst´pne wyniki wskazujà na powszechne zasiedlenie pa∏eczkami legionella instalacji wodociàgowych.

Podsumowanie Prowadzone badania Êrodowiskowe wskazujà na powszechne skolonizowanie systemów dystrybucji wody przez bakterie z rodzaju Legionella i realne zagro˝enie zaka˝enia ludzi. Z uwagi na to, ˝e na zaka˝enie pa∏eczkami Legionella wra˝liwa jest ca∏a populacja, niezmiernie wa˝ne jest prowadzenie dzia∏aƒ majàcych na celu ochron´ zdrowia ludzkiego poprzez podj´cie odpowiednich dzia∏aƒ. Nale˝à do nich:
ograniczenie wyst´powania i namna˝ania pa∏eczek Legionella w systemach wodociàgowych. Powszechnie stosowane Êrodki dezynfekcyjne, takie jak: chlor, ozon, promienie UV nie likwidujà skutecznie bakterii. Ca∏kowicie niszczy je dopiero ogrzewanie do temp. ok. 80 °C. Ju˝ podczas projektowania instalacji wodnych nale˝y zwróciç uwag´ na

Tabela 1. Wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadaç ciep∏a woda Lp.

Parametr

1

Legionella sp.

Liczba mikroorganizmów [jtk] 10000 >104

bardzo wysokie

Natychmiast wy∏àczyç z eksploatacji urzàdzenia i instalacje wody ciep∏ej oraz przeprowadziç zabiegi ich czyszczenia i dezynfekcji.

Po 1 tygodniu od czyszczenia i dezynfekcji, nast´pnie co 3 miesiàce

odpowiednie rozwiàzania techniczne, umo˝liwiajàce prowadzenie dezynfekcji termicznej, na materia∏y, z których wykonana b´dzie instalacja, konstrukcj´ podgrzewaczy itp. Podczas eksploatacji nale˝y prowadziç regularnà kontrol´ bakteriologicznà wody, utrzymywaç urzàdzenia w odpowiednim stanie czystoÊci bez zastoin, szlamu oraz dbaç o prawid∏owy stan techniczny urzàdzeƒ,
nale˝y rozwa˝yç intensyfikacj´ poboru próbek wody oraz rozszerzenie badaƒ na zak∏ady pracy i budynki u˝ytecznoÊci publicznej, szczególnie: hotele, oÊrodki sportowe, baseny, oÊrodki wypoczynkowe i sanatoryjne, klimatyzowane pomieszczenia pracy (banki, biura), r´czne myjnie samochodowe itp.,
w przypadku wystàpienia atypowego zapalenia p∏uc, szczególnie u osób pracujàcych w warunkach sprzyjajàcych powstawaniu choroby, nale˝y przeprowadziç badania w kierunku zaka˝enia pa∏eczkà Legionella pneumophila, co dotychczas w Polsce wykonywane jest bardzo rzadko,
badanie laboratoryjne z u˝yciem szybkiego testu immunologicznego ELISA powinno byç dost´pne w ka˝dym szpitalu posiadajàcym oddzia∏ intensywnej terapii. Rozpoznawanie legionelozy u chorych w Polsce ciàgle napotyka na trudnoÊci i nie jest w pe∏ni monitorowane; wyst´pujàce zapalenia p∏uc nie sà wystarczajàco diagnozowane mikrobiologiczne, leczy si´ je w sposób rutynowy. Natomiast o skutecznoÊci leczenia, zw∏aszcza legionelozowego zapalenia p∏uc, decyduje szybka diagnoza i wdro˝enia odpowiedniej kuracji. Bez badania laboratoryjnego, na podstawie tylko obrazu klinicznego, nie jest to mo˝liwe. Zagro˝enie legionelozà wyst´puje wsz´dzie tam, gdzie korzysta si´ z wody nagromadzonej w sieci wodnej. Choroby uk∏adu oddechowego wÊród pracowników ró˝nych zawodów stwierdzane sà stosunkowo cz´sto, jednak˝e w wielu przypadkach nie jest okreÊlony czynnik etiologiczny. Byç mo˝e przyczynà tego stanu rzeczy sà zachorowania wywo∏ane przez pa∏eczki Legionella. Ma∏gorzata Widawska ?????????????????????

PiÊmiennictwo 1. Kajfasz P. Legionellozy. [w:] Choroby zakaêne i paso˝ytnicze. Dziubek Z. (red.) PZWL Warszawa 1996; 132-134 2. Yu VL. Nosocarial legionellosis. Current Opinion in Infection Diseases 2000, 13; 385-88 3. Stypu∏kowska-Misiurewicz H, Pancer K. Legioneloza w Polsce w 2005 r. Przeglàd Epidemiologiczny 2007, 61; 135-138 4. Rozporzàdzenie ministra zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakoÊci wody przeznaczonej do spo˝ycia przez ludzi (Dz.U. z 6 czerwca 2007 r.) 5. Stojek N M. Bakterie z rodzaju Legionella – wyst´powanie i zagro˝enie [w:] Problemy In˝ynierii Sanitarnej i Ochrony Ârodowiska 2004, 2; 17-27.

praca i zdrowie

43

PSYCHOLOGIA PRACY

Strategie zaradcze stosowane przez ofiary mobbingu w miejscu pracy Mobbing pociàga za sobà negatywne skutki na p∏aszczyênie indywidualnej i spo∏ecznej. Jednak najbardziej dramatyczne sà one dla jego ofiary. Instytucje i organizacje dzia∏ajàce na rzecz poprawy warunków pracy alarmujà o wzroÊcie skali wyst´powania zjawiska przemocy psychicznej w miejscu pracy – mobbingu. O randze problemu Êwiadczy fakt, ˝e Mi´dzynarodowa Organizacja Pracy w swoim raporcie na temat przemocy w pracy tematyk´ mobbingu porusza na równi z zabójstwami i innymi powa˝nymi zachowaniami przest´pczymi w miejscu pracy (Chappel, Di Martino, 1998). W 2001 r. Fundacja Europejska opublikowa∏a dokument na temat warunków pracy w Unii Europejskiej, z którego wynika, ˝e zjawisko mobbingu1 wykazuje tendencj´ wzrostowà oraz wyst´puje cz´Êciej ni˝ inne formy przemocy w Êrodowisku pracy. Jak podajà autorzy raportu, w roku 2000 skala mobbingu wynosi∏a 9 proc., podczas gdy przemocy fizycznej i molestowania seksualnego – 2 proc., a tak˝e – w odró˝nieniu od dwóch ostatnich form przemocy – wzros∏a o 3 proc. w stosunku do roku 1996 (Paoli, Merllié, 2001). Z badaƒ przeprowadzonych w naszym kraju wynika, i˝ odsetek osób mobbowanych w Polsce waha si´ od 17 proc. do 61,5 proc. (m.in.: Derczyƒski, 2002; Kmiecik-Baran, Rybicki, 2004; Delikowska, 2004; Miedzik, 2007). Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA podaje, ˝e w roku 2002 zarejestrowa∏o 82 sprawy, w 2003 roku – 221 spraw, a w roku 2004 a˝ 378 spraw (za: Godlewska-Werner, 2006). Tymczasem z informacji Ministerstwa SprawiedliwoÊci wynika, ˝e tylko w pierwszej po∏owie 2007 roku do sàdów trafi∏o ponad 200 pozwów o mobbing, podczas gdy rok wczeÊniej by∏o ich w ciàgu ca∏ego roku 466, a w 2005 r. – 225 (za: Musia∏, 2008). Dane te sugerujà, ˝e wyst´powanie mobbingu stano-

44

praca i zdrowie

wi istotny problem równie˝ w polskich organizacjach i podobnie do europejskich i Êwiatowych tendencji roÊnie cz´stotliwoÊç jego wyst´powania w naszym kraju. Czym wi´c jest mobbing? Mobbing to n´kanie, obra˝anie, spo∏eczne izolowanie kogoÊ lub negatywne oddzia∏ywanie na wykony-

wane przez niego obowiàzki zawodowe. Dzia∏ania takie muszà zachodziç w sposób powtarzalny i regularny oraz przez pewien czas, a w ich wyniku ofiara jest sprowadzona do pozycji ni˝szoÊci. Mobbingiem nie jest pojedyncze zdarzenie, a tak˝e konflikt, w którym uczestniczà strony o porównywalnej sile

PSYCHOLOGIA PRACY

(Einarsen, Hoel, Zapf, Coopr, 2003). Istotà mobbingu sà nieetyczne, wrogie, systematyczne i uporczywe dzia∏ania stosowane wobec ofiary w czasie nie krótszym ni˝ 6 miesi´cy. Jeden z pionierów badaƒ nad mobbingiem – H. Leymann (1990) poda∏ obszernà list´ 45 typowych dzia∏aƒ mobbingowych, które sklasyfikowa∏ w pi´ciu kategoriach jako dzia∏ania utrudniajàce proces komunikowania si´ ofiary2, wp∏ywajàce negatywnie na relacje spo∏eczne ofiary, naruszajàce wizerunek ofiary, uderzajàce w pozycj´ zawodowà ofiary oraz uderzajàce w zdrowie ofiary. Autorzy prowadzàcy badania nad tym zjawiskiem wÊród najbardziej charakterystycznych dla mobbingu zachowaƒ wobec osób mobbowanych najcz´Êciej wymieniajà: rozpowszechnianie plotek i oszczerstw, izolowanie spo∏eczne i zawodowe, blokowanie niezb´dnych informacji zwiàzanych z wykonywanà pracà, przydzielanie zbyt ∏atwych lub zbyt trudnych zadaƒ, ciàg∏e krytykowanie pracy, stosowanie przemocy fizycznej, wysnuwanie insynuacji na temat zdrowia psychicznego ofiary, czynienie bezosobowych aluzji, wykonywanie poni˝ajàcych gestów i spojrzeƒ, obmawianie za plecami, publiczne poni˝anie, utrudnianie bàdê uniemo˝liwianie wypowiedzi, kwestionowanie decyzji, fa∏szywe ocenianie pracy oraz stosowanie agresji s∏ownej (m.in.: Leymann, 1990, 1996; Hoel, Cooper, Faragher, 2001; Hirigoyen, 2003). Mobbing jest zjawiskiem, który pociàga za sobà negatywne skutki na p∏aszczyênie indywidualnej (ofiara) i spo∏ecznej (organizacja i spo∏eczeƒstwo). Jednak najbardziej dramatyczne sà one dla jego ofiary. Bogato udokumentowane konsekwencje jednostkowe mobbingu to m.in.: z∏e samopoczucie, zm´czenie, bóle g∏owy, k∏opoty z koncentracjà i uwagà, zaburzenia snu, stany l´kowo-depresyjne, ci´˝ka depresja, choroby fizyczne, objawy psychosomatyczne, u˝ywanie i nadu˝ywanie substancji psychoaktywnych, objawy stresu postraumatycznego (PTSD), obni˝enie dobrostanu psychicznego (well-being), zubo˝enie funkcjonowania psychologicznego, wyczerpanie emocjonalne, niska jakoÊç pracy, wypadki przy pracy, ograniczenie funkcjonowania w organizacji, brak zaufania do siebie, spadek zaanga˝owania w prac´, poczucie bezsilnoÊci, alienacji, wstydu, braku bezpieczeƒstwa i poni˝enia, zaburzenia relacji spo∏ecznych poza miejscem pracy, konflikty w rodzinie czy nawet próby samobójcze (m.in.: Leymann, 1990, 1996; Leymann, Gustaffson, 1996; Niedl, 1996; Björkqvist, Österman, Hjelt-Bäck, 1994; Einarsen, Skogstad, 1996; Meek, 2000; Kmiecik-Baran, Rybicki, 2004; Hirigoyen, 2003). Wbrew jeszcze doÊç powszechnemu przekonaniu, ˝e

z tego dyskomfortu psymobbing to „wymys∏ leniMobbing chicznego (Hogh, Dowych pracowników”, zdeto n´kanie, fradottir, 2001; Niedl, cydowanie jest to jednak obra˝anie, 1996). Zapf i Gross zjawisko dalece destrukcyjspo∏eczne izolowanie (2001) sà zdania, ˝e ne dla osoby, która go domobbing jest ju˝ tak zaÊwiadcza. kogoÊ awansowanym etapem Bioràc pod uwag´ powalub negatywne konfliktu, ˝e odejÊcie g´ skutków doÊwiadczenia oddzia∏ywanie ofiary z organizacji wyprzemocy psychicznej na wykonywane przez daje si´ jedynym mo˝liw miejscu pracy, warto zawym rozwiàzaniem. stanowiç si´ nad tym jak niego obowiàzki Z drugiej strony, stosoofiary mobbingu sobie zawodowe wanie g∏ównie biernych z nim radzà. Jak reagujà na strategii zaradczych to doÊwiadczenie, gdzie i jak szukajà pomocy i czy w ogóle potrafià przez ofiary przemocy psychicznej w miejscu sobie radziç z tak trudnà sytuacjà nie tylko pracy mo˝e wiàzaç si´ z faktem, i˝ jednym z najbardziej powszechnych i typowych dziazawodowà, ale tak˝e osobistà? Analizujàc reakcje i strategie zaradcze ∏aƒ mobbera jest spo∏eczna i zawodowa izoosób mobbowanych, nale˝y podkreÊliç, ˝e lacja ofiary. Z tego powodu osoby mobbowadzia∏ania, jakie podejmujà w sytuacji mob- ne cz´sto nie poszukujà wsparcia w grupie bingu zale˝à od wielu czynników osobowo- pracowniczej, ale starajà si´ zaakceptowaç Êciowych i sytuacyjnych, które determinujà sytuacj´ lub decydujà si´ na odejÊcie z pracy ten proces i jego dynamik´. Dotychczasowe (Hogh, Dofradottir, 2001). Podobnych ustaleƒ dokona∏a autorka niustalenia wskazujà, ˝e osoby atakowane stosujà odmienne strategie na ró˝nych etapach niejszego artyku∏u na podstawie badaƒ w∏atego procesu. Poczàtkowo sà to z regu∏y ak- snych przeprowadzonych na 1003 osobowej tywne strategie, a z czasem – kiedy nie przy- ogólnopolskiej grupie polskich pracowninoszà one oczekiwanego efektu – unikowe ków. A˝ 18,7 proc. badanych doÊwiadcza lub lub destrukcyjne. Jak wynika z niektórych doÊwiadczy∏o mobbingu w miejscu pracy, badaƒ (Niedl, 1996), osoby mobbowane zde- a wÊród ofiar mobbingu zdecydowanie przecydowanie rzadziej stosujà strategie ukierun- wa˝ajàca grupa (68,8 proc.) biernie reaguje kowane na rozwiàzanie problemu ni˝ osoby na doÊwiadczenie przemocy psychicznej niemobbowane. Wià˝e si´ to z faktem, ˝e w miejscu pracy. Respondenci najcz´Êciej w wi´kszoÊci przypadków mobbingu ofiara wskazywali, ˝e mobbing wywo∏uje u nich nenie ma poczucia kontroli nad sytuacjà i nie gatywne uczucia, takie jak gniew i z∏oÊç (53,2 jest w stanie broniç siebie (Einarsen, 2000). proc.). U 42 proc. badanych doÊwiadczenie Poczucie bezradnoÊci i bezsilnoÊç prowadzà przemocy psychicznej spowodowa∏o poczudo stosowania strategii zmierzajàcych do re- cie bezradnoÊci i bezsilnoÊç. Ponad 25 proc. dukcji negatywnych emocji i wynikajàcego badanych poda∏o, ˝e ignoruje sytuacj´ lub

praca i zdrowie

45

PSYCHOLOGIA PRACY

Literatura: Björqkvist K., Österman K., Hjelt-Bäck M. (1994). Aggression among university employees. Aggressive Behaviour, 20, 173-184 2 Chappel D., Di Martino V. (1998), Violence at work, Geneve: International Labour Office 3 Delikowska K. (2004), Raport z badaƒ na temat dzia∏aƒ mobbingowych w miejscu pracy, Spo∏ecznik 7, Warszawa WRZOS 4 Derczyƒski W., Szykany w miejscu pracy, Komunikat z badaƒ, Centrum Badania Opinii Spo∏ecznej, Warszawa 2002 5 Einarsen S., Hoel H., Zapf D., Cooper C. (2003), The Concept of Bullying at Work: The European Tradition [w]: Einarsen S., Hoel H., Zapf D., Cooper C. (ed.) Bullying and Emotional Abuse in the Workplace: International perspectives in research and practice, London, Taylor&Francis 6 Einarsen S., Skogstad A. (1996), Bullying at work: Epidemiological findings in public and private organizations, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 182-201 7 Godlewska-Werner D. (2006), Mobbing w polskich przedsi´biorstwach, Zarzàdzanie Zasobami Ludzkim, 1/2006, 44-56 8 Hirigoyen M. (2003), Molestowanie w pracy, Poznaƒ, W drodze 9 Hoel H., Cooper C., Faragher B. (2001), The experience of bullying in Great Britain: The impact of organizational status. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10 (4), 443-465 10 Hogh A., Dorfradottir A. (2001), Coping with bullying in the workplace, European Journal of Work and Organizational Psychology, 10 (4), 485-495 11 Kmiecik-Baran K., Rybicki J. (2004), Mobbing – zagro˝enie wspó∏czesnego miejsca pracy, Gdaƒsk, Pomorski Instytut Demokratyczny 12 Leymann H. (1990), Mobbing and psychological terror at workplace, Violence and Victims, 5, 119-126 13 Leymann H. (1996), The content and development of mobbing at work, Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 165-184 14 Leymann H., Gustafsson A. (1996), Mobbing at Work and the Development of Post-traumatic Stress Disorders, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 251-275 15 Meek B. (2004), The dark side of Japanese management in the 1990s: Korshi and ijime in the Japanese workplace, Journal of Managerial Psychology, 19 (3), 312-331 16 Miedzik M. (2007), Mobbing – charakterystyka zjawiska w Polsce, Polityka Spo∏eczna 3/2008, 31-34 17 Musia∏ M. (2008), Trudno wykazaç straty moralne pracownika [w]: The Wall Street Journal Polska, 18.02.2008 18 Niedl K. (1996), Mobbing and Well-being: Economic and Personnel Development Implications, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 239-249 19 Paoli P., Merllié D. (2001), Third European survey on working conditions 2000, Luxembourg, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions 20 Soares A. (2002), Bullying: When Work Becomes Indecent, uzyskane 28.02.2008 www.er.uqam.ca/ /nobel/r13566/document/bullying proc.20report proc.soares.pdf 21 Zapf D., Gross C. (2001), Conflict escalation and coping with workplace bullying: A replication and extension, European Journal of Work and Organizational Psychology, 10 (4), 497-522 1

unika napastnika (mobbera) i sytuacji stresujàcych. Znaczna cz´Êç badanych akceptuje sytuacj´, w której si´ znajduje (10,6 proc.) i w zwiàzku z tym nie podejmuje ˝adnych dzia∏aƒ. Tak˝e prawie co dziesiàty mobbowany pracownik, nie znajdujàc mo˝liwoÊci rozwiàzania swojego problemu, decyduje si´ na odejÊcie z organizacji (10,1 proc.). Aktywne dzia∏ania zmierzajàce do rozwiàzania problemu podejmuje 31,4 proc. osób mobbowanych, ale choç 1/4 ofiar decyduje si´ na otwartà konfrontacj´ z osobà lub grupà osób, które je n´kajà psychicznie, to tylko nieca∏e 7 proc. badanych kieruje si´ po pomoc do organizacji spo∏ecznych, takich jak zwiàzki zawodowe czy stowarzyszenia antymobbingowe itp. Znikomy odsetek (1,1 proc.) osób doÊwiadczajàcych nieetycznych dzia∏aƒ w miejscu pracy zdecydowa∏o si´ na podj´cie dzia∏aƒ na drodze prawnej3. WÊród osób mobbowanych, które podejmujà aktywne dzia∏ania zaradcze, spora grupa próbuje radziç sobie z tà trudnà sytuacjà, poszukujàc wsparcia informacyjnego: 16,3 proc. badanych podaje, ˝e poszukuje informacji, które mog∏yby pomóc wyjaÊniç im zaistnia∏à sytuacj´, a 8,5 proc. ofiar szuka informacji o mobbingu. Takie dzia∏ania sà najcz´Êciej próbà zrozumienia sytuacji i odkrycia przyczyn, dla których podlegajà takiemu traktowaniu.

46

praca i zdrowie

Niezale˝nie od stosowanych przez osoby mobbowane strategii zaradczych, mobbing niewàtpliwie destrukcyjnie wp∏ywa na jednostk´, której dotyka. Godzi w jej prac´, zdrowie, poczucie satysfakcji z pracy, poczucie godnoÊci, sfer´ ekonomicznà itd. Przemoc psychiczna w miejscu pracy jest wi´c doÊwiadczeniem, z którym trudno si´ zmierzyç i jak si´ okazuje, skutecznie radzà sobie z nim tylko nieliczni. Ci, którzy nie znajdujà wystarczajàco du˝o determinacji i woli walki o siebie lub pomocy z zewnàtrz najcz´Êciej decydujà si´ na cierpienie w niezrozumieniu lub odejÊcie z organizacji. Taki krok pracownika jest nie tylko wyrazem desperacji i bezsilnoÊci, ale tak˝e pora˝kà organizacji. Monika Miedzik psycholog, dokotorantka Uniwersytetu Gdaƒskiego

Autorzy w oryginale u˝yli okreÊlenia „bullying”, jednak w polskim piÊmiennictwie – podobnie jak w Niemczech, Austrii czy Skandynawii – przyjà∏ si´ termin „mobbing”, dlatego te˝ autorka niniejszego artyku∏u w treÊci b´dzie u˝ywaç wy∏àcznie tego okreÊlenia niezale˝nie od oryginalnej terminologii u˝ytej przez cytowanych autorów. 2 Autorka w odniesieniu do osób mobbowanych u˝ywa okreÊlenia „ofiara” (victim), jednak niektórzy autorzy pos∏ugujà si´ innymi, mniej stygmatyzujàcymi okreÊleniami „ocala∏y” (survivor) lub „obiekt” (target). 3 Taka sytuacja mo˝e wynikaç z faktu, ˝e Polska wprowadzi∏a regulacje prawne w tym wzgl´dzie dopiero w maju 2004 r. Ponadto, wydajà si´ byç one nieprecyzyjne i ma∏o korzystne z punktu widzenia ofiary mobbingu 1

BHP

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku audytora wewn´trznego 1. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA PRACY 1.1. Pe∏na nazwa stanowiska pracy: audytor wewn´trzny Liczba osób zatrudnionych na stanowisku:……, w tym kobiet:…… 1.2. Zadania wykonywane na stanowisku pracy Do obowiàzków audytora wewn´trznego nale˝y:
obs∏uga komputera, kserografu, drukarki, niszczarki, faksu i innych
przeprowadzanie identyfikacji, analizy oraz monitoringu procesów gospodarczych wyst´pujàcych w firmie
przeprowadzanie oceny adekwatnoÊci, efektywnoÊci i skutecznoÊci systemów zarzàdzania i kontroli w jednostce
dokonywanie ustalenia stanu faktycznego funkcjonowania gospodarki finansowej
sporzàdzenie rocznego planu audytu opartego na analizie ryzyka
sporzàdzenie i przedstawienie sprawozdania rocznego z wykonania planu audytu
aktualizowanie „Ksià˝ki procedur audytu wewn´trznego”
prowadzenie akt bie˝àcych i akt sta∏ych audytu, w tym dokumentowanie prowadzonych zadaƒ audytowych
przechowywanie oraz ochrona dokumentacji elektronicznej zwiàzanej z audytem wewn´trznym
dost´p do wszelkich dokumentów, z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych, do wszystkich pracowników oraz wszelkich innych êróde∏ informacji
dost´p do pomieszczeƒ jednostki z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych
wyniki audytu, audytor wewn´trzny przedstawia prezesowi firmy w sprawozdaniu z przeprowadzenia zadania audytowego
audytor wewn´trzny, o ile zachodzi taka potrzeba, przeprowadza czynnoÊci sprawdzajàce
audytor wykonuje czynnoÊci doradcze jako cz´Êç zadaƒ audytowych lub na wniosek kierownika jednostki, w której jest zatrudniony
w zakresie wykonywania swoich zadaƒ audytor wspó∏pracuje z audytorami zewn´trznymi, a tak˝e kontrolerami Najwy˝szej Izby Kontroli 1.3. Czas pracy: 8 h ZmianowoÊç: w zale˝noÊci od potrzeby 1.4. Pozycja przy pracy: siedzàca i chodzàca w zale˝noÊci od potrzeby 1.5. Przerwy w pracy: regulaminowe 1.6. Kontakty mi´dzyludzkie: pomi´dzy przedstawicielami jednostek kontrolowanych i prze∏o˝onym 1.7. Obcià˝enie fizyczne, wydatek energetyczny: ~600 kcal (~2500 kJ) obcià˝enie ma∏e, obcià˝enie statyczne: ma∏e, monotypowoÊç ruchów roboczych: ma∏a 1.8. Warunki Êrodowiskowe:
ha∏as: na poziomie ~70 dB (LEX 8h)
drgania: miejscowe – poni˝ej dopuszczalnych
oÊwietlenie: ogólne na poziomie 200 lx, stanowiskowe 300 lx do 500 lx
zapylenie: od materia∏ów finansowych podczas ich analizowania i kompletowania
mikroklimat:

– temperatura pracy: ~ 18 -22 °C – wilgotnoÊç wzgl´dna: > 40 proc. – ruch powietrza: ok. 0,15 m/s
zagro˝enie elektryczne: od zainstalowanych urzàdzeƒ biurowych (230 V)
zagro˝enia od sàsiednich stanowisk: zapyleniem i ha∏asem
analiza wypadków: drobne urazy ràk, potkni´cia, zaprószenie oka
lokalizacja stanowiska: w wydzielonych miejscach kontrolowanych jednostek organizacyjnych 1.9. Dokumenty okreÊlajàce parametry Êrodowiska pracy:
rozporzàdzenie MPiPS z 26 wrzeÊnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów BHP (Dz.U. Nr 129, poz. 844) z póên. zm. z 11 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 811)
rozporzàdzenie MPiPS z 17 czerwca 1998 r. w sprawie NDS i NDN – czynników szkodliwych dla zdrowia w Êrodowisku pracy (Dz.U. Nr 79, poz. 513) z póên. zm. z 2 stycznia 2001 r. (Dz.U. Nr 4, poz. 36 z póên. zm.)
ustawa o finansach publicznych z 26 listopada 1998 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1014, tekst jedn. Dz.U. nr 115 z 2003 r. poz. 148 z póên. zm.)
rozporzàdzenie MPiPS z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa˝onych w monitory ekranowe (Dz.U. Nr 148, poz. 973)
PN-N-01307:1994. Ha∏as. Dopuszczalne wartoÊci ha∏asu w Êrodowisku pracy. Wymagania dotyczàce wykonywania pomiarów
PN-EN 12464-1:2004 Âwiat∏o i oÊwietlenie. OÊwietlenie miejsc pracy. cz.1: Miejsca pracy we wn´trzach
PN-EN 60204:1998 cz. 1. Bezpieczeƒstwo maszyn. Wyposa˝enie elektryczne maszyn. Wymagania ogólne 1.10. Zastosowane Êrodki ochronne przed dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia: – Êrodki ochrony zbiorowej: wentylacja grawitacyjna – Êrodki ochrony indywidualnej: fartuch z tkanin syntetycznych lub fartuch kretonowy 2. SZACOWANIE SKUTKÓW ZAGRO˚E¡ ORAZ RYZYKA ZAWODOWEGO (W PRZYJ¢TEJ METODZIE KLASYCZNEJ). D

Du˝e

S

Ârednie

M

Ma∏e

A

Akceptowalny poziom ryzyka

M, M Obydwa sk∏adniki – M, to ryzyko = M D, S

Czynnik jeden – D, a drugi – S, to ryzyko = D

D, D

Oba czynniki – D, to ryzyko = D Pozosta∏e przypadki, ryzyko = S Ryzyko D lub S nale˝y ograniczyç do poziomu A

praca i zdrowie

47

BHP

3. Karta analizy i oceny ryzyka zawodowego na stanowisku audytor wewn´trzny l.p.

Mo˝liwe niebezpieczne wydarzenia, zagro˝enia

Przyczyna zagro˝enia

Mo˝liwe skutki zagro˝enia

Prawdopodo- Ryzyko Skutek bieƒstwo wystà- zawozagropienia niepo˝à- dowe ˝enia danych zdarzeƒ

Sposoby zmniejszenia ryzyka

Ryzyko po redukcji

M A

1

Zagro˝enia upadkiem podczas przenoszenia materia∏ów i korespondencji

– urazy ogólne od – nieuwaga i brak ostro˝noÊci upadku na p∏asz– Êliskie i mokre powierzchnie – nieprzestrzeganie norm dêwiga- czyênie nia oraz bezpiecznych metod przenoszenia ci´˝arów

S

M

S

– zachowaç ostro˝noÊç – zapewniç oÊwietlenie miejsc przenoszenia – przestrzegaç norm dêwigania i bezpiecznych metod przenoszenia

2

Zagro˝enia elektryczne od niesprawnych urzàdzeƒ i wyposa˝enia biurowego

– brak okresowego sprawdzania stanu izolacji ochronnych – niew∏aÊciwa eksploatacja urzàdzeƒ elektrycznych

– pora˝enie pràdem elektrycznym – skurcz mi´Êni – oparzenia – zejÊcie Êmiertelne

D

S

D

– przestrzegaç okresowego sprawdzania in- S stalacji elektrycznych (zerowania, uziemie- A nia) – przestrzegaç przepisów w zakresie ochrony przeciwpora˝eniowej – stosowaç gniazda z bolcem uziemiajàcym

3

Zapylenie podczas segregowania materia∏ów i korespondencji finansowej

– dynamiczne ruchy materia∏ami i korespondencjà – zapylenie wtórne – brak odkurzania dokumentacji i materia∏ów

– podra˝nienia b∏on Êluzowych górnych dróg oddechowych oczu i nosa

S

D

D

– w przypadku widocznego zapylenia doku- S mentacji przeprowadzaç systematyczne jej A odkurzanie – ostro˝nie segregowaç dokumentacj´, aby nie powodowaç zapylenia wtórnego

4

Nadmierne obcià˝enie psychiczne

– zbyt silne emocje spowodowane – stres psychiczny przyjmowaniem du˝ej liczby infor- – podwy˝szone macji i podejmowaniem trudnych ciÊnienie krwi decyzji – zaburzenia ryt– przecià˝enie iloÊciowe i jakoÊciomu serca we

D

D

D

– przestrzegaç zasad racjonalnej organizacji pracy – eliminowaç na bie˝àco sytuacje stresowe – nie dopuszczaç do nadmiernego nagromadzenia spraw – zachowaç troskliwy stosunek do interesanta i pracownika

S A

5

Agresja kontrolowanego (s∏owna)

presja psychiczna kontrolowanego

zdenerwowanie

S

S

S

– troskliwy stosunek do kontrolowanego – przestrzeganie zasad wspó∏˝ycia mi´dzyludzkiego

M A

6

Nieodpowiednia struktura przestrzenna stanowiska komputerowego

– niew∏aÊciwa odleg∏oÊç od oczu do powierzchni monitora – niew∏aÊciwie wyregulowana wysokoÊç górnej kraw´dzi monitora w stosunku do wysokoÊci oczu – brak odpowiedniej szerokoÊci przejÊç – za du˝e nagromadzenie zb´dnych przedmiotów – niew∏aÊciwie wyregulowana wysokoÊç siedziska – brak miejsca na swobodne umieszczenie nóg pod biurkiem (zastawione ró˝nymi przedmiotami) – brak instrukcji stanowiskowej BHP

– urazy cia∏a – upadek na p∏aszczyênie – niewygodna pozycja przy pracy (zbyt du˝e obcià˝enie statyczne)

M

M

M

– przestrzegaç norm powierzchni przezna- A M czonej dla jednego pracownika – usunàç wszystkie zb´dne przedmioty i dokumenty – nie zastawiaç przejÊç – zachowaç odleg∏oÊç od oczu operatora do powierzchni monitora oko∏o 1,5 przekàtnej ekranu – bezwzgl´dnie nie zastawiaç miejsca pod biurkiem przeznaczonego na pomieszczenie nóg – wyregulowaç wysokoÊç siedziska, tak aby wysokoÊç oczu operatora by∏a poni˝ej poziomu górnej kraw´dzi ekranu monitora – wywiesiç instrukcj´ BHP dla stanowisk biurowych

7

Zagro˝enia narzàdu wzroku

nieodpowiednia korekcja wzroku (niew∏aÊciwe okulary)

typowe dolegliwoÊci wzrokowe

S

S

S

dobór w∏aÊciwych okularów przez okulist´

8

Niew∏aÊciwe oÊwietlenie

– zbyt ma∏e lub zbyt du˝e nat´˝enie oÊwietlenia – niew∏aÊciwa równomiernoÊç oÊwietlenia – odbicia od powierzchni mebli; z∏e usytuowanie êróde∏ Êwiat∏a w stosunku do powierzchni ekranu monitora – brak okresowych pomiarów oÊwietlenia

– nadmierne zm´czenie wzroku, widzenie podwójne, obraz nieostry

S

S

S

A – nat´˝enie oÊwietlenia 300 lx – 500 lx, M równomiernoÊç 0,65 – oprawy oÊwietleniowe i okna poprzeczne w stosunku do powierzchni ekranu – stosowaç ˝aluzje, mycie okien i powierzchni ekranu – przeprowadzaç okresowe pomiary oÊwietlenia

9

Zagro˝enia od ruchomych elementów niszczarki do dokumentów

– u˝ytkowanie niszczarki dokumentów z widocznymi uszkodzeniami lub niesprawnej – u˝ytkowanie niszczarki bez znajomoÊci instrukcji obs∏ugi oraz instrukcji stanowiskowej BHP – smarowanie elementów tnàcych niszczarki w trakcie ruchu

– rany ci´te – rany szarpane – amputacje

D

M

S

M – u˝ytkowanie niszczarki dokumentów po dok∏adnym sprawdzeniu jej stanu technicz- A nego, ze szczególnym uwzgl´dnieniem os∏on mechanizmu tnàcego i kabla zasilajàcego – szczegó∏owe zapoznanie z instrukcjà obs∏ugi oraz instrukcjà stanowiskowà bhp (wywieszonà przy niszczarce) przed rozpocz´ciem pracy – smarowanie elementów tnàcych niszczarki dozwolone jest jedynie przez upowa˝nionego pracownika, tylko po wy∏àczeniu urzàdzenia i wyj´ciu wtyczki zasilania elektrycznego z gniazda sieciowego

10

Nieporzàdek na – nieprawid∏owo sk∏adowane mate- – drobne urazy cia∏a stanowisku pracy ria∏y i inne przedmioty – brak wydzielonych przejÊç i miejsc sk∏adowania

M

S

S

– zapewnienie w∏aÊciwej organizacji pracy – utrzymywanie porzàdku w ciàgu ca∏ej zmiany

48

praca i zdrowie

A M

M A

BHP

3.1. Koƒcowa ocena ryzyka zawodowego Data: Kategoria ryzyka zawodowego dla stanowiska audytora wewn´trznego

Kategoria ryzyka okreÊlona przez pracodawc´ w oparciu o kart´ analizy ryzyka

Ryzyko: Êrednie (S) Poziom ryzyka: akceptowalny (A)

4. Tabela dzia∏aƒ, jakie nale˝y podjàç w zale˝noÊci od okreÊlonej kategorii ryzyka (wed∏ug ustaleƒ PN-N-18002:2000) DopuszczalnoÊç ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego Du˝e (D)

Niezb´dne dzia∏ania

Nieakceptowalne (niedopuszczalne)

Je˝eli ryzyko zawodowe jest zwiàzane z pracà ju˝ wykonywanà, dzia∏ania w celu jego zmniejszenia nale˝y podjàç natychmiast (np. przez zastosowanie Êrodków ochronnych). Planowana praca nie mo˝e byç rozpocz´ta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego (akceptowalnego)

Ârednie (Â)

Zaleca si´ zaplanowanie i podj´cie dzia∏aƒ, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego

A – akceptowalne (dopuszczalne) Ma∏e (M)

Konieczne jest zapewnienie, ˝e ryzyko zawodowe pozostaje co najwy˝ej na tym samym poziomie

5. Plan dzia∏aƒ korygujàcych lub zapobiegawczych l.p.

Opis przedsi´wzi´cia

Realizacja zadania Termin realizacji

1.

Osoba odpowiedzialna

Przewidywane wyniki Przewidywana kwota

OkreÊlenie rodzaju zagro˝eƒ lub ucià˝liwoÊci mogàcych ulec likwidacji

Liczba osób, których warunki pracy zostanà poprawione

Zaleca si´ zaplanowanie i podj´cie dzia∏aƒ, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego

6. Zapoznanie pracowników z ocenà ryzyka Lista osób zapoznanych z wynikami oceny ryzyka zawodowego przeprowadzonego w dniu……… Ocena ryzyka zawodowego

Stanowisko (grupa) Audytor wewn´trzny

Data ……………………

Zalecane Êrodki profilaktyczne

Imi´ i nazwisko pracownika

Podpis osoby zapoznajàcej z ryzykiem zawodowym

Podpis pracownika

7. Okresowa weryfikacja oceny ryzyka

Po zrealizowaniu zadaƒ pracodawca przeprowadza powtórnà ocen´ ryzyka. Notatki …………………………………………………………… …………………………………………………………… Ocen´ ryzyka wykona∏ ...................................... Data ……………… Zatwierdzi∏ …………………… dr in˝. Zygmunt Organa wyk∏adowca Wy˝szej Szko∏y Mened˝erskiej w Warszawie

praca i zdrowie

49

PSYCHOLOGIA PRACY

Zagro˝enia psychospo∏eczne na stanowisku fizjoterapeuty ocena ryzyka zawodowego Psychospo∏eczna charakterystyka stanowiska pracy

Ocena ryzyka zawodowego wynikajàcego z psychospo∏ecznych zagro˝eƒ na stanowisku fizjoterapeuty wykonana zosta∏a metodà wskaênikowà RISK SCORE, w której poziom ryzyka szacuje si´ w oparciu o trzy elementy, tj. ekspozycj´ na zagro˝enie (E), prawdopodobieƒstwo wystàpienia zdarzenia (P) oraz mo˝liwe skutki zdarzenia (S), wed∏ug zasad przedstawionych w Ramce nr 1 . Warunki psychospo∏eczne pracy zosta∏y przeanalizowane na podstawie badania 30 f i z j o t e r a p e u t ó w z t e r e n u c a ∏ e j P o l s k i1 z wykorzystaniem kwestionariusza Psychospo∏eczne W a r u n k i P r a c y2 o r a z o b i e k t y w n e j o c e n y c e c h p r a c y dokonanej w oparciu o Kwestionariusz do oceny c e c h p r a c y3 . S k u t k i z a g r o ˝ e ƒ o c e n i a n e b y ∏ y z uwzgl´dnieniem w∏aÊciwoÊci dzia∏ania stresu na organizm cz∏owieka, tj. kumulowania si´ obcià˝enia oraz zró˝nicowania ludzi pod wzgl´dem ujawnianych reakcji na stres.

50

praca i zdrowie

Fizjoterapia to dzia∏ rehabilitacji, sk∏adajàcy si´ z kinezyterapii (czyli terapii ruchem), fizykoterapii (tj. terapii czynnikami fizycznymi, takimi jak energia cieplna, pràdy, promieniowanie) oraz balneoterapii (terapii za pomocà naturalnych Êrodków, jak kàpiele, woda mineralna, s∏oƒce, powietrze, masa˝e). Celem pracy fizjoterapeuty jest przygotowanie i wykonywanie zabiegów rehabilitacyjnych umo˝liwiajàcych usprawnienie funkcjonowania pacjenta i eliminowanie pewnych chorób i dolegliwoÊci, a tak˝e zapobieganie ich nawrotom lub ewentualnemu post´powi. Fizjoterapeuta pracuje zwykle w pomieszczeniach zamkni´tych (sala çwiczeƒ, basen, gabinet masa˝u). W przypadku osób wykonujàcych prywatnà dzia∏alnoÊç w zakresie fizjoterapii mo˝liwa jest tak˝e praca w domach pacjentów, z czym wià˝e si´ koniecznoÊç cz´stego przemieszczania mi´dzy miejscami pracy. Praca w tym zawodzie wymaga gruntownego przygotowania teoretycznego i praktycznego. Wià˝e si´ ona tak˝e z koniecznoÊcià sta∏ego podnoszenia kwalifikacji w postaci specjalistycznych kursów doszkalajàcych oraz Êledzenia literatury fachowej. Wykonywanie zawodu fizjoterapeuty polega na pracy z ludêmi cierpiàcymi na ró˝norodne dolegliwoÊci i wymaga szczególnego wyczulenia na potrzeby drugiego cz∏owieka. Nierzadko zajmuje si´ kilkoma osobami jednoczeÊnie i przeprowadza kilka zabiegów równolegle. W zwiàzku z tym wa˝na jest umiej´tnoÊç przestawiania si´ z jednej czynnoÊci na drugà. Jego praca ma charakter indywidualny i samodzielny, jednak sposoby przeprowadzania zabiegów majà pewne procedury wynikajàce z zasad bezpieczeƒstwa, które muszà byç przestrzegane. KiedyÊ fizjoterapeuta pracowa∏ tylko w dni powszednie w ÊciÊle ustalonych godzinach. Obecnie czas pracy zale˝y od miejsca. Przyk∏adowo, w gabinetach odnowy biologicznej, klubach fitness czy gabinetach masa˝u praca zazwyczaj odbywa si´ popo∏udniami i wieczorem oraz w dni wolne, co jest wynikiem koniecznoÊci dostosowania si´ do czasu wolnego klientów. Fizjoterapeuta musi ∏àczyç rozleg∏à wiedz´ medycznà i anatomicznà ze zdolnoÊciami manualnymi. Wa˝na w tym zawodzie jest równie˝ sprawnoÊç fizyczna, gdy˝ wiele wykonywanych çwiczeƒ musi najpierw pacjentom zademonstrowaç, a przy wielu innych asystuje. Ze wzgl´du na charakter pracy i nieustanne kontakty z ludêmi fizjoterapeuta powinien posiadaç umiej´tnoÊci nawiàzywania kontaktu z innymi. Wa˝nymi cechami sà te˝ cierpliwoÊç, konsekwencja, kultura, a tak˝e ch´ç pomocy innym. Istotna jest tak˝e du˝a tolerancja, umiej´tnoÊç motywowania innych oraz odpornoÊç psychiczna. Wielu klientów fizjoterapeutów to osoby po powa˝nych urazach, nierzadko zdemotywowane do rehabilitacji i niech´tne do wspó∏pracy, niekiedy trudne w kontakcie.

PSYCHOLOGIA PRACY

Karta informacji o zagro˝eniach psychospo∏ecznych na stanowisku fizjoterapeuty Czynniki zagra˝ajàce

èród∏o zagro˝enia (sytuacje zagra˝ajàce)

Mo˝liwe skutki zagro˝eƒ W zale˝noÊci od ekspozycji i zasobów jednostki (odpornoÊci i umiej´tnoÊci radzenia sobie, a tak˝e zdolnoÊci regeneracyjnych) wystàpiç mogà: a) zaburzenia somatyczne: – bezsennoÊç – migreny – obni˝enie odpornoÊci organizmu (os∏abienie, zwi´kszona podatnoÊç na infekcje) – zaburzenia metabolizmu i choroby uk∏adu trawiennego – zaburzenia gospodarki hormonalnej – choroby naczyniowe: – nadciÊnienie t´tnicze – choroba wieƒcowa – zawa∏ serca – udar mózgu – przecià˝enie uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego – zwi´kszona podatnoÊç na choroby nowotworowe (np. przez wzmo˝one palenie tytoniu) b) zaburzenia natury psychicznej: – deficyty poznawcze, w tym obni˝enie koncentracji uwagi i k∏opoty z pami´cià – podniesienie poziomu agresji, dra˝liwoÊç – nerwice (zaburzenia od˝ywiania, obsesje – kompulsje, fobie) – depresje – alkoholizm – narkomania (w tym lekomania) – wypalenie zawodowe (wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja, utrata satysfakcji z pracy)

Ârodki ochrony przed zagro˝eniami

1. Przecià˝enie iloÊciowe pracà

– zbyt du˝o pracy do wykonania (zbyt wielu pacjentów pod opiekà oraz koniecznoÊç uczenia si´ nowych rzeczy) – nierównomierne tempo pracy (uzale˝nienie od zapotrzebowania klientów)

2. Przecià˝enie jakoÊciowe pracà

– praca w nietypowych godzinach – koniecznoÊç sta∏ego podnoszenia kwalifikacji – du˝e konsekwencje b∏´du w pracy (odpowiedzialnoÊç za bezpieczeƒstwo innych) – koniecznoÊç t∏umienia w∏asnych potrzeb i reakcji (t∏umienie uczuç w sytuacjach, gdy pacjent jest trudny) – koniecznoÊç obcowania z osobami chorymi, niekiedy przykutymi do ∏ó˝ka – dylematy moralne w pracy (np. z powodu frustracji wynikajàcej z braku wspó∏pracy ze strony pacjenta lub braku post´pów)

3. Przecià˝enie roli, koniecznoÊç wspó∏pracy z wieloma osobami

– konflikt roli zawodowej i ról prywatnych niski status w oczach personelu medycznego (w przypadku pracy na oddziale szpitalnym, np. udarowym)

– szkolenia z umiej´tnoÊci spo∏ecznych (g∏ównie asertywnoÊci, zarzàdzania konfliktem) oraz technik radzenia sobie ze stresem, oraz tzw. work-life balance – okresowo powtarzane

4. Fizyczne warunki pracy, praca przy sztucznym oÊwietleniu

– koniecznoÊç dotykania innych osób, mo˝liwa stycznoÊç z brudem i odorem

– bezwzgl´dne przestrzeganie przepisów o badaniach okresowych

5. Ograniczony zakres kontroli nad pracà

– brak wp∏ywu na fizyczne warunki pracy – ograniczone Êrodki na wykonanie zadaƒ – brak wp∏ywu na dobór wspó∏pracowników – brak wp∏ywu na decyzje w instytucji – brak wp∏ywu na organizacje pracy (np. w szpitalach)

– w miar´ mo˝liwoÊci uwzgl´dnianie opinii pracowników przy ustalaniu sk∏adu zespo∏u pracujàcego na tej samej zmianie – pozostawienie pracownikom marginesu swobody w decydowaniu o warunkach pracy (np. uwzgl´dnianie sugestii w odniesieniu do harmonogramu pracy) – konsultowanie zmian dotyczàcych organizacji pracy

– w∏aÊciwe ustalanie iloÊci personelu do wykonania zadaƒ z uwzgl´dnieniem czasu na samodzielne kszta∏cenie i szkolenia formalne – przestrzeganie norm czasu pracy (w tym tak˝e udzielanie dni wolnych po pracy w nadgodzinach lub w dni wolne, przestrzeganie udzielania urlopów) – bezwzgl´dne przestrzeganie przepisów o prfilaktycznych i okresowych badaniach lekarskich

– przestrzeganie norm czasu pracy (w tym tak˝e przerw w pracy, dni wolnych za prac´ w godzinach nadliczbowych oraz urlopów) – rygorystyczne przestrzeganie obowiàzku okresowych badaƒ lekarskich, a w razie potrzeby tak˝e kierowanie na badania cz´Êciej ni˝ wynika to z przepisów, a tak˝e zapewnienie mo˝liwoÊci wsparcia psychologicznego – Êcis∏e przestrzeganie obowiàzków zwiàzanych ze szkoleniem z zakresu bhp – szkolenia merytoryczne odpowiadajàce potrzebie podnoszenia kwalifikacji zawodowych – szkolenia z zakresu kompetencji osobistych, szczególnie dotyczàce motywowania, rozwiàzywania konfliktów i radzenia sobie ze stresem

praca i zdrowie

51

PSYCHOLOGIA PRACY

Oszacowanie wielkoÊci ryzyka wynikajàcego z zagro˝eƒ psychospo∏ecznych na stanowisku fizjoterapeuty Zagro˝enie /rodzaj ryzyka Skrajne przecià˝enie (Êmierç na skutek przecià˝enia pracà)

Chroniczne przecià˝enie (powa˝na choroba somatyczna lub psychiczna)

Przecià˝enie okresowe (l˝ejsze dolegliwoÊci somatyczne lub zaburzenia stanu psychicznego)

Mo˝liwe skutki

praca i zdrowie

Prawdopodobieƒstwo zdarzenia

Ryzyko poczàtkowe

RYZYKO KO¡COWE (po zastosowaniu Êrodków ochrony)

Bardzo du˝e (jedna ofiara Êmiertelna) S=15

Cz´sta (codzienna) E=6

Ma∏o prawodopodobne mo˝liwe P=0,5

Istotne Rp=945

S=15 E=6 P= 0,5 R=18 Pomijalne Potrzebna okresowa kontrola warunków pracy

Du˝e (ci´˝kie uszkodzenie cia∏a) S=7

Cz´sta (codzienna) E=6

Praktycznie mo˝liwe P=3

Ma∏e Rp 126

S=7 E=6 P=1 R=42 Ma∏e Potrzebna okresowa kontrola warunków pracy

Ârednie (absencja) S=3

Cz´sta (codzienna) E=6

Ca∏kiem mo˝liwe P=6

Ma∏e Rp=108

S=3 E=6 P=3 R=54 Ma∏e Potrzebna okresowa kontrola warunków pracy

Psychospo∏eczne czynniki szkodliwe i ucià˝liwe na stanowisku – wymagana pe∏na sprawnoÊç psychofizyczna – wymagany dobry wzrok i s∏uch, pami´ç, zdolnoÊç koncentracji uwagi, koordynacja wzrokowo-ruchowa – du˝e konsekwencje b∏´du w pracy – praca w nietypowych godzinach – sta∏a koniecznoÊç wspó∏pracy z innymi ludêmi – koniecznoÊç ciàg∏ego podnoszenia kwalifikacji – przemoc psychiczna lub fizyczna w miejscu pracy

52

Ekspozycja na czynniki zagra˝ajàce

Uwagi koƒcowe Ryzyko zawodowe jest zawsze ÊciÊle zwiàzane z konkretnym Êrodowiskiem pracy. Takie samo stanowisko, ale w ró˝nych warunkach pracy, mo˝e si´ ró˝niç poziomem ryzyka. Dla przyk∏adu, inne b´dà warunki pracy fizjoterapeuty zatrudnionego w szpitalu na oddziale rehabilitacyjnym, inne na oddziale udarowym, a jeszcze inne w przypadku pracy w charakterze masa˝ysty w gabinecie odnowy biologicznej. Dlatego dokonujàc oceny ryzyka, nale˝y zawsze braç pod uwag´ konkretne warunki pracy. Szacujàc stopieƒ szkód, przyjmuje si´ zawsze mo˝liwe najwi´ksze skutki. Dla stresu zawodowego najwi´kszym mo˝liwym, a jednoczeÊnie prawdopodobnym skutkiem, jest Êmierç cz∏owieka. Szacujàc prawdopodobieƒstwo wystàpienia skutków, warto przeanalizowaç równie˝ histori´ absencji chorobowych pracowników oraz wziàç pod uwag´ warunki pracy, w których te absencje wystàpi∏y. Po wiedz´ mo˝na te˝ si´gnàç do wyników badaƒ naukowych prowadzonych w zakresie zwiàzków stresu z ró˝nego rodzaju chorobami, a tak˝e do danych statystycznych o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych.

PSYCHOLOGIA PRACY

Ramka nr 1 METODA RISK SCORE jest jakoÊciowà, wskaênikowà metodà oceny ryzyka, w której ryzyko szacowane jest oddzielnie dla ka˝dego zidentyfikowanego zagro˝enia. Poziom ryzyka (R) oznaczany jest przez iloczyn wag przyporzàdkowanych potencjalnym skutkom zdarzenia (S), ekspozycji na zagro˝enie (E) i prawdopodobieƒstwu zaistnienia okreÊlonego zdarzenia (P), zgodnie z poni˝szym wzorem:

R = S x E x P, gdzie:

S – potencjalne skutki to Êrednia arytmetyczna oceny strat ludzkich i materialnych WartoÊç

Strata

Straty ludzkie

Straty materialne

100

powa˝na katastrofa

wiele ofiar Êmiertelnych

ponad 30 mln PLN

40

katastrofa

kilka ofiar Êmiertelnych

10-30 mln PLN

15

bardzo du˝a

ofiara Êmiertelna

300 tys.-1 mln PLN

7

du˝a

ci´˝kie uszkodzenie cia∏a

30-300 tys. PLN

3

Êrednia

absencja

3-30 tys. PLN

1

ma∏a

udzielenie pierwszej pomocy poni˝ej 3 tys. PLN

E – czas ekspozycji oddzia∏ywania szkodliwych czynników na pracownika WartoÊç

Oddzia∏ywanie

10

sta∏e

6

cz´ste (codzienne)

3

sporadyczne (raz na tydzieƒ)

2

okazjonalne (raz na miesiàc)

1

minimalne (kilka razy rocznie)

0,5

znikome (raz do roku)

P – prawdopodobieƒstwo wystàpienia zagro˝enia dla pracownika WartoÊç

Zagro˝enie

Szansa

10

bardzo prawdopodobne

50 proc. (1 na 2)

6

ca∏kiem mo˝liwe

10 proc. (1 na 10)

3

praktycznie mo˝liwe

1 proc. (1 na 100)

1

ma∏o prawdopodobne, mo˝liwe

0,1 proc. (1 na 1000)

0,5

tylko sporadycznie mo˝liwe

0,01 proc. (1 na 10 000)

0,2

mo˝liwe do pomyÊlenia

0,001 proc. (1 na 100 000)

0,1

tylko teoretycznie mo˝liwe

0,0001 proc. (1 na 1 000 000)

Prawid∏owe szacowanie ryzyka wynikajàcego ze stresu zawodowego z wykorzystaniem metody Risk Score wymaga przyj´cia nast´pujàcych za∏o˝eƒ:
czynniki zagra˝ajàce i sytuacje zagro˝enia sà w istocie elementami zwyk∏ej, codziennej pracy;
skutki muszà uwzgl´dniaç kumulatywnà w∏aÊciwoÊç stresu, stàd okreÊlanie ich oddzielnie dla ka˝dego czynnika zagra˝ajàcego nie jest mo˝liwe; oceniaç je zatem nale˝y ∏àcznie dla wszystkich wyst´pujàcych czynników zagra˝ajàcych;
rzeczywistym zagro˝eniem dla pracownika jest ryzyko utraty zdrowia, a wi´c szacowanie ryzyka odbywaç si´ powinno na poziomie zdarzeƒ szkodliwych;
ze wzgl´du na ró˝nice prawdopodobieƒstwa wystàpienia okreÊlonych skutków zdrowotnych konieczne jest oddzielne szacowanie okreÊlonych rodzajów ryzyka utraty zdrowia wskutek stresu. Przyj´cie tych za∏o˝eƒ pozwala zdefiniowaç zagro˝enia jako:
przecià˝enie okresowe, powodujàce wzgl´dnie l˝ejsze dolegliwoÊci somatyczne lub zaburzenia stanu psychicznego, których skutkiem jest krótkotrwa∏a absencja,
przecià˝enie chroniczne, niosàce ryzyko powa˝nej choroby somatycznej (np. choroba wrzodowa, nadciÊnienie t´tnicze, choroba wieƒcowa) lub powa˝ne zachwianie stanu psychicznego (depresja, nerwica), skutkujàce jednorazowà absencjà d∏u˝szà ni˝ 28 dni albo absencjà powtarzalnà,
skrajne przecià˝enie organizmu, niosàce ryzyko wystàpienia choroby zagra˝ajàcej ˝yciu (np. udar mózgu, zawa∏ serca, nag∏e zatrzymanie krà˝enia) albo trwa∏ej choroby psychicznej, skutkujàce Êmiercià lub kalectwem. Prawid∏owe oszacowanie poziomu ryzyka wynikajàcego z tych zagro˝eƒ wymaga tak˝e uprzedniej, szczegó∏owej analizy czynników zagra˝ajàcych (tj. przecià˝enie iloÊciowe i jakoÊciowe, niedocià˝enie, konfliktowoÊç, warunki fizyczne, poziom kontroli, poziom wsparcia) oraz sytuacji zagra˝ajàcych, b´dàcych êród∏em tych czynników na danym stanowisku w konkretnych warunkach pracy.

R – ryzyko zawodowe, wartoÊç liczbowa WartoÊç R

Kategorie ryzyka

Dzia∏anie zapobiegawcze

R†20

pomijalne

wskazana kontrola

20