Dil KURUMU YAYINlARI

15 Lira

Doç. Dr. ÖZ ER OZANKAYA

TOPLUMBiLiM TERiMLERi SÖZLÜÖÜ

ANKARA

ü Niv ERSiTESi BAS1M EVi

ANKÀRA -

1975

TÜRK

Dil

KU RU MU

YAY INLARI

TURK Dil KURUMU YAY1NlARI ; 415

TERiMLER ÜZERiNE Atatürk devr iminin "T ür kçe" ko nus undak l r utu mu nu ~öy l c
r~,h bili m l [e~ . .t . din whiya.t,)

(Fr . psychologie de la reli,ion ] [ing. psych• .ogy o~ relrgron] : Dogaust Une inanm aya ili~k i n cOl kusa l yalantilarl dmse l 0tret inm dogurdu gu du rg" ve cOlkula rl, dinsel ur ar ma, kork~ r erl"J t lrm e vb. araçlar, inceJeren bir top illmsa l ru hb ilim ak,mJ. dins e l töre " [es. t . 0"'1 " e rdernle re ya da g üçlere sahi p r [F r., ,' ng....te I: Klml old ugun a ina" lia" belli davran ll biçirn!erinde n, deyimle rden , et, ko l,

31

direni ~ (es. t . boykct] [Fr. boy'OttGi e] [ing. boycoWng] : Bir t op lumsa l kümenln ,

baska t o plum sal küme r a da bireyler in kimi tuturn ve d avra nqla nru zo rla mak üzere onlar la top tumsal (öze llikle ekonom ik ve siyaul) lltskile r! kesmesl.

d "'gi~tirmege

dirim bHl m ci lik [es. t , içlimaiyatta hayatiyatçl mektep] (Fr . tco Je biologique dons /a sociologie] (ina:. bio/oi i,ol school in soci%gy] : En güçlii o lan,,'1 Yilla mda kalmasl, dota! ar,k lanma, ö rge nligirl hû"e r apl Sl g ibi kimi d irl mb ilim yasalarl nl inu n m toplum Ya'lamlna t1pilt lp un ulamak isteyen. inunl yalmz ca êze l ir e1ik, bi reycilik gibi Mdetif mez içgiidü!e rl e" donanml l bir canh varhk olarak gösterm egi a m&Çlayan toplum bHim ak im i. d ir imb il im s el k a htlm [es. t. hoyoû irsiyet] [Fr. h tr~di tt biologique J [int. bi%, ico/ he redity ]: Ana babala rm kim. ö:cellikle ri nin döll e nm e s lrasm da e r kek ve d if i krornozomlan yolur1e çoc uk larma ve böyleli kle klllaktan ku~ata ilet itmesÎ. di ~ e d i f [es. t. losas] [Fr . tolion) [ing. retaliation]: Bir

ugrandan zarara

e~

saldlrlnln ocün ün , bir zarar verdir ilere k saldl rgandan alin masi ge le net i.

d izg e [es. t. sistem ] [Fr. syst ème] [Ing. srs tem ]: Ar;a.la rmda karJI !lkli i~le vsel bagh liklar bulun;a.n bir diz i ögenin o l u~turdutu b üt ünlük. dOl a [es. t. ta biat] (Fr., int. nollrre] : Bilincin d lfl nda bilinçten baglmsI% ola· ra k var olan, süre kli devim ve degÎfim içinde bu lun an ve sonsuz gerÜ· nül biçimler i içinde innni çevreleyen aClln.

3.)

1

do ga l ay.k l a nmaC11tk duyum

doga l a Ylkra nma Clh k [cs. t . tobi; Istlfa] [Fr. sé lec!iol1l1oturelle] [ing. rrawral se/ection] ; (Darw in) Dcgada ve toplumda canll tür/e ri arasmdakt varol ma sava~ln ! en güç lü!er in, çevreye en Ir i uyab ilenle ri n kaza ndrkla r mr, güç_ süzlerin, çevreye uyam lyan lan n ise o rtadan kölkt lklann l sav unan ög re ti .

"' [Fr taux de naw lité] [ing. birt h ratel. : Her-hang! bir topiurn ra dog u m era . d kl I do da to plumsal küme nufusunda. belli ~ ir r il iç'n e ge rç e e~e n ca nu gum sayrsuun 0 su-ada ki top lam nufusa ora n t. .

doga l bilim ler [es. t . ulum- ; tobiiye] [Fr . sciences natu rel/es] [ing. noturo!

I k [es , fiilî veludiyet ] [Fr . fertil ité, (éeondité] (Ing . fert ilily] : Beld o gur gan I .. " ,, ' hd o à I In Ii bir nüfusta be lli b ir zam an suren ' ç,nd e gcr çekle sen can u og um ar

sc.eoces] : D ogaYI l ncele y en ve in san bilgisinin teme t bö l üm ler ind en birin i O'll~tural'\ bi lim ler.

saYls' ya da c ranr.

d ogal insanb il im [es. t. (izik! be~eriYGl ] [Fr. anthropologie physique] (ing . physicol onthropology]: insanm örge nse l olu}u m ve ev rimin i, örge nse l rap ' ile dog al top lumsaJ çev re araslndak i i li ~kil eri ve tr klar araslndaki ayr rmlar r inceleyen insa nbilim dan.

s t . dog"",ton mücr im] [Fr. erimine / de n.oissonce] [ing. s uç I u [ es, I bom criminol] : [l.ombr-oso} Dirl mb ilimsel yap m do laY ls ly l ~ kaçm r maz b ir b içimde suç i~l emeye yazgll, o ldug u ile ri sü riJlen k '~I .

dogu ~ta n

d ön gü sel d o g rul a m a (es. t. dairevi ispat] [Fr. é~ iden(e c i rW lair~ ] [Ing., ci rculu r evidence]: Dogru lanmas, gere ken so nuç u dogru sayan önculte rde n yola çtkan rnanuk ran llmas,.

do ga lc lil k [cs. t . taDiiye, natü ra/h m] [Fr. natu ra/isme ] [ing.naturalism]: Top_ lum un ge lij im ini doga et kenle r i (ik lim k o~u ll an, cog rafya çevresi, haiklar aras ,nda ki d iri mb ilimse l ve u-ksa l ay rtrnlar ] ile açrkla inak lat eye n ogreti.

dönm e [es. t. tebeddü ] [Fr. conversion, canvert i) [in g ., con vers ion , . c~n.vert ]: 1- Dinsel ra da siyasa l b ir ina ncln, b ir kamrun yenne bas kä bu-lnln benimse nmes l. 1 - Bunu yapan k i ~i.

d o ga lc, topl u m b ilim [es. t . tab iiyeci içtimaiyat] [Fr. saciologie naturaliste] [ing. natu ralist soci%gy] : [nsa nm d iri mbilimse l öo:ellikler ini salnklajtu-ar ak, insan ge l i~im in in dir imbi lim yasalan nea belirlendigini öne sü ren t op lumb ilim ak'm,.

dö nü ~üm c-ül ü k

[es. t. iSliha liye] [Fr. transform isme) [ing. trans formi sm.1 : Canhlar m, ö rgenle r inin ccvrere ur ma s üre ct içinde deg i~t lk ie r 'n ', t ~ r­ lerin de bir ibir ine do nü~me yolu yle o l u~t uk la rln l savunan ve ev run kurarru içinde yer alan ög re t i.

d ogao t es ! [es . t . mo L·odiittabiiye, meto(izik] [Fr. métaphysique] [ing . metaph . ysks ]: Top iumsa l olay l ~ n sonu l, degi~ mez ve b irbir inden bag,ms lO: sayan ögre t i. dogru [es. t. hakikat] [Fr. vérité] [ing. truth ]: Gerçe k ligin , d iis ünce da gerçege uygun biçimde yansrrnasr. d ;>gru lama [es. t. tah kik ] [ Fr. véri(iCGlion] [ing. veri(iealion]: Yarsayrmlarm dog rulugunu n olgu lar la kar~ lIa~ t'r liarak saptanma s r i~lemi .

dö rt dil e k [es. t. dört orzu ) [Fr. les quatre voeux ] ,[ing. (aur wishes]: Biitün insa nlar da evrense l etara k bulu ndugu one su ru ien ve som ut toplumsal da vrams iarm ç özümlcnmest nde kullanllan tarunma , k ~ q'bk yeni ra~ant llardan ge çme ve güve n lik içinde bu lunma ,s,t e kler l. .

dog r u n un so mut lu g u [es. t . hokikotm m ü~ahhas!lgl] [Fr . concréteté de la vérite] [ing . eonereteness a( the truth]: Dag runu n be111 za man ve rer ka sullanna. hosaplarna düza nier ine, ölçi.im b ir imler ine vb. bag'mll olusu.

du rum t ar um tamas r [Fr. dé( inition de la sjtuat ian] [Ing. de(imtlOn. of tr.e sttuation): Blrey ya da kumen in, kaqrl a~t lgl du r um larl ge çrms ya~am. deney lerinin etkis i alt.mda algdaylp tammlamas l. bk~. bak'~ çe rç ev es .,.

d o g um [es. t. teve!lüt] [Fr. naissanceJ [ing. birth ] : (Nufusb ilim ince leme ve yazmalannda) Yeni bir bebeg in dunrara gelmes i. d o g u m de ne t imi [es . t . dogum kontra/ü] [Fr. conlr6/e de naissance] {ing. birth cant ro!e]: Cinsel ili ~ kid e kadl n ln ge be kalmas'n1 önlem eye yone llk d av ra n ' ~.

d ogumla be lirl enme [Fr ., Ing. aser iplian]: Bireyin top lumdak i yer inin tümün ü ya da bir bö lümünü ba~arlS ly la deg il, d ogu~tan ed ind igi n it elik. ler iyle (cins e llig;, ailesini n to p iumsa l s,n ,f, v~. ) elde etmesi.

" "?"

,

du ygud a shk [es. t . tecoz üp, sempati] [Fr . sympa thie] [Ing.. sympoth~]: ~ Ir rosamn ba~ ka lann ' n ya~ant ila rl ve urara n lar l kcn disfninkt ymts glb l tepkide butunmast, ba~ k a l a r ln ln duygular-uu payl,a;;mas" du rumu d uy gut a eum [es. t. ihtjsas ] [Fr., ing af fection ] : An llk sûreç l,er1 n~n d '~ I ~ da ka~ lan ve insa n m top lumsa l klimes i içindeki dav rln '~' uz e~'nde Istenç l, de net imini o rtadan kald 'ran kls ~ siire li duygusal tep kller (k'zg mlik, kor ku vb. ) gosterme dur umu. . J: Nesne l çevren in insa n m d ur u ö r · d uy u m [es . t . ihsas ] [Fr. , ., ng. sensafIOn ge nleri üzerinde ki etk isinin yalin so nueu.

,%

:n

d ûzgülü l ü k d u y u mcul uk

d uy um cctu k [es. t. ihsasiye] [Fr . sensationsalisme] 1- Duyumlar r bilginin tek kaynagl sayan ögreti. çevresinin bilimsel olarak açtklanam tyacagtm, bu lerin lnsan duyumuyle suurh oldugunu savunan

[ing. sensationalism] : 2- insanln tcplumsa l çevreye lllskln bilgit oplumbilim görü~ü.

d uy u m sa m az h k [es. t. (,kda n-I hassasiyet] [Fr . apathie] [ing .apathy]: Bir bireyde, toplumsal kümede ya da top lumda nesnetere. olaylara kar~ 1 herhangt bir d uygu, bir cosku uyanrnarnasr, eylemde bulunmaya ttecek herhan gt bir ilgi ve durtunün olrnama st durumu. du y ur-u dü ze nÎ [Fr. système de signaie] [ing. signal system ]: Be ll' bir ekin üyelerinin nes nel gerçegi yansttmak üzere ko~u Uanml~ olduklan t epk eIer dizgesi. dügü mleme [Fr. codificotion] [ing. coding] : Toplumsal arasm-malarda kulIarulan soru kilg,tlarlna vertien karsthklartn ya da herh ang t bir Hetlslm aracunn içer iginin dag,limlnl ortaya koymak uaere belirli yanrt ya da konu tür lerinin saptanmas r ve bunlartn ilgili olana lslenmest. d ün ürlük [es . t. slhri akrabalik] [Fr . affinitéJ [ing . affinity]: Evlilikte e ~ l e r· den bir! ile öbürünün kan yakmla rr aras lnda kurulan yaktnhk ili~kisi. dü n ya görü~ü [es. t. dünya teJakkisi] [Fr. canception du mande] [ing . world outlook]: lnsamr, çevresindeki dünyaya karp olu~turdugu gö r ü ~ l e r i n, anlayrslar tn ve kavrarnlarm tümü. dü rt U [es. t. muharrik ] [Fr. propulsion] [Ing. drive]: Örgenin ken di denetimi dl~lndaki etkenlerce, sonuçlarlnl öngörmeden davranmaya zorla nd lg l bir g üd üle nl m biçimi. d ü ~ ey

t oplumsal d evingenlik [es. t. ~ o kull lçtimaÎ hare ketliJik] [Fr. mobilité sociale verticale] (ing . verrieal social mobilityl Çogunlukla bir top lumsal struftn, türlü katmanlarmda ki blreyle r!n. topturnsal küm elerin, uygarl lk Ögeler inin e n gener antamda sayglnhk slraIanmaslnda yer degi~­ tirmesi.

dü ~ ü nceci t ar ih an laY I ~l [es . t . iftikari tar.ih tel~kkisi , .idealist tari h anJaYI~J] [Fr . conception idéaliste d' hJstolre] [Ing. Idealist", conceptIon o( hlswo-l: Toplumsal gelI~menin ba~lica etkenlntn du~unceler, kuram lar, blllnç vb. oldugunu savu nan ögreti. d ü ~ üncel [es. t . (ik';] [Fr . idéal] Ong. ideal]: [nsan bilinç \iliginin , nesnel 01gularl ëm el tasaflmlar, kavramlar, dûsünceler- biçimrnde yar s rtmasr nite ligi. dü~ üncell q tj r m e [es . t . ideoJize etme] [Fr . idéalisatlon) [ing. ide~Ji_zation]: Kimi olgulartn en belirgin ör ne kle r me dayah bir bfllmsel çozumleme aract ve kuram yapma temeli . dü ~ ün sel ö rnek [es. t . tefekküri enmüzeç, idea; tip] [Fr. type idéol] [ing. ideal type]: 1- He rhangi bir olgunun , yaltuz temel özelltkte r tne bakrla rak yap l l m l ~ olan beclmlemesi. 2- Bir olgunun yalnlz t eme l öze llikleri ne bakilarak betimlenmesi yÖntemi. dü ~ü nyapl [es . t . fikriyat, ide%ji] [Fr. idéologie] [ing. ideology] : He~hangi blr tcplumsal k ümenln (ulus un, s,nll!n, budunun, mes le k ya d J.. din.. kumesmin vb.) ya~ amlna yön veren ve ke ndi içlnde uyumlu btr dilzen olugt.uran dusunce, lnanç ve dü~ünü~ biçimlerinin topu . dü zeltim [es. t . reformasyon] [Fr . réformation] [ing. reformation]: 16. yüzy ,lIn ilk yartsmda Avrupa'da derebeylik 'd üae nin e ve klllseye kaq\ olus an yaygm toplumsal devinim . düz gü [es . t. diJstur , norm} [Fr . norme] [ing. norm] : Bir birey in "asin I, davr~­ n'~1111 ya da bir t oplumun biçlmtni, i~levin i yargrlam ada ba~ vuru lan o lçu. düzgül ü Hlk [es. t . Ittlrod] [Fr. normalité ] [ing: normality] : Blr roplumsal 01gunun, içinde yer alJp b ü t ü n l e~t i g i gene l yap! ile uyuml u otmasr, bu yaptmn akte s biçim d e i~teyi~in i sagIamas! durumu.

dü~Ulke [es. t . utopya] [Fr. utopie ] [ing. utopia ] : 1- Tasaflmsal. be lki de ger çekle~tirilmesi olanaks,z bir toplumsa! durumu betim leyen fe lsefe yapltl . 2- Top lumsal konu larda g e rçe k l e~ t i r i l e m ez oldugu savlanan, çarpicl g ö r ü n ü ~ l ü herhangi bir ön er!.

dü ~ü nce [es . t. mü(ekkire] [Fr . idée] [ing. ideoJ: insan beyninin an!lk ve us

yardlm!yle nesnel evreni yansltmak üzere yarg"ar , kuramlar vb.

olu~turdugu

kavramlar,

39 38

1

..ki n....t k o ,?utl u 'lt eld nl e r arasl kar f,l aft lr m a [es. t. h(lrs fararasl muka ye. e ] [f r. etude ei tre vers Ics cullur es] [ing . cra'is· culrurol sl,.dies]: DcgiJik ekin leri n karsrI]~tl rmali

E

Ie r, karrn asrklar vb.) her biri . ekf ns et

edimci [~ S . t . (ei!] [Fr. octcur] (ing. aClor] : 1- Hcrhao gi b ir edimde b uluna n ki~i ra da küme . 2~ To plum, al c ckile)imd e bu lu nan kiJile rJn her bkl. ef: it im [es . t. mOQ ri(J [Fr. ~ll'otjon l [ing. educatioll]: Top !umun genç üye leri . n in var ol~n e ktne yetl,kln üyelerce bilin çli , amaçli ve d Ülenl i biçimde hu,r!anmul siired .

e kl n [,es. t. ,h ors. kü/tür] [Fr." ,i ng, Cl/rture ]: Tar ihsel toplum sal ge liJme su re ci rçtnd e yaranlan bût un özdeks e l ve ttnse l de f er le r ile bu nlar l yar at mada, ku llanm ada, sonra ki ku,aklara tietm ed e kulta rula n, insan ln d a t a l ve toplum s.ll çevresrne egemc nlif inin ö lçu sün ü göstere n ar açlarrn t ü mû .

e k in a dat .!. [Fr. i/ót de cll/u",~] [inz. cultur e enclave): Top lum sa l aynm gözet me r a dl tografyanl yah tlanm'Jllk so nutU oluJup ke nd isin i ~evre le. yen ekln de n köklü ayrtmla r- gostertm yer e l ekin . ekin a Yrl nt ,l ar, [e s. c. hors te ferruatl) (Fr. délOils de t u/w re] (ing. cu/l ure de ra i/~ l: Blr to plumu n ek inse l ö: elli k leri ni ol uft u ra n iklncil öne mde k l öj:eler. (O rne j:in b ir yemek kab rmn b içimi, ge niJliti, ya p,mlll da kul. Iar ulan ge re~, yap' m yöne emi, ku tlalllliJ b;~' m l vb.)

olarak illce!e nmes i.

ekin ö ! e si [es _ t . hJrs u1Suru ) [ Fr. !fait de culture] [Ing. culwre !roir ] : 1Bir ckinin çinüm' enebilecej:i e n yalln birimk. rdcn her bir i. 2- Bir ekl. oin ka p:oa1,t, yalln ya da bilelik 61~lerin (e kiose l ayrmtd ar . özgüll ükb ll!nz e~m e

bkz . t o p lu ms a ] be nee eme.

ekios el d Öl'lg ü le r ku ramr [es. t . devair ·1 harsi ~e nazoriy esi] [Fr . th éarie des ere/es cuttu rets] (ing. th ecry of cu/t urol ere/es]: Tar thse! vc ekin sel ge lif me sü recioio yineleom esinio kaçln,lmu o ldu gunu iler i sü r en , dol ay' siyle g e l i~ mey i . ilerlem,",yi yads.y an kuram. e k inse l durgunl u k [es. r. hars ; oro/el) [fr. inertie cu/rur elle} [Ins· cultura' inertia ): Kiml eki o og ele r in in. öze llikle rinre l ntcelèkt e olan tart n, dej:ifmeye kar~1 diren me ier i son ucu uyamadiklar t bir t o plumsal c r-ra m i ~ l n d e b ir süre varhkla ruu sü r d ür mele r-i du r urne . e k ios e l ev rense lle r [es. t . hars; cihanN mulle r] [Fr . universouJl' culture!s ] [ing. cultura l universais ) : Degi~ik bi~lmle r a lmakla blrtlkre ~ ü[ün ek!n lèr de oruklap. bulunan e kinse ! ozellikler: evtenrn e v,", ail",. saymanlok d ün n i, ataya anaya sayg. vt:. ekin$el g e cikme les. t . hars; t~ hhiir. klilture l geci kme ] [ Fr . retard culture' ] [iog . cuiturof lag]: {Ogburn) Tiose! eki n ög e le rioio özde kse l e kln ogele rlnde ki d egll ik likie r i geci kmey le trledlklerl, ~agllli d o ld u r mu~ tln se l eki n öge le ri nin yeoi ötdekse! kcs otla ra kaqm bir su re daha etk in· liklerin i sürdi.i rdÛkleri g:örü~ü.

e ki n bö lgesi (es. t . hars m,nlt kasr] (f r. aire culturel/e] [in, . culWrf~ area] : b kz, uy garhk b öl g e s L

",ki n s el g e l i~ m e (es. t . harsi inkiJafl ( Fr. déve/appernenr culturel) {Ing. cu/rura/ deye/apmenr J: Ekin o gel erinde. insa,"n dotal ve tcplamsal çevre sin i du r maë an da"a geni} ölç ülerd e denetimi atnn a almaslna. olanak

ekin karmaJ'!' {Fr. complexe de cultu re] [ing. cultur e camp/ex] : 1- Gen ell ikle t erne l bir ö ze llik yör estnd e b ir biriyl e örülm üs ekin se l ëzeli lkie r d e me rl. 2- Te rne l blr e kinse l özeUikle baglantl li ct klnlik ler d izisi.

ekins el in sanbili m [fr. cnlhrapologie cu!t urelle] [ing. culluro! anth ropoiogy]: bkz, bud unb tll m .

e k in ~;I.I·l, ' af m a Sl [es. r. hors te maSl, klj/lur remos'J (Fr . cont ac t de cul rure] [Ing. cul ture conroet ] : Ekin le rî birbiri'lkinden ay" ola n top lumlar ya dOl top lum;a l kijmel e r ar asmda o n:ay a ~ , kan ve ge nell ikle çat 'J malar. te d ir. gin tikter, to plum sal deg iJme ler dot uran ilifk Ueri n tümü.

40

ve re n det if me ler.

e k in sel k a y n a} .m [fr . fusion CU'lur eJleJ [Ing. fusion af culrure ] : lki ya da da ha ço k ek ini" b :rl e~e r ek ye ni bir e klnse l bilef ,m olu~t ...r malafl s Üreci. e ki n s e l ko)utlu k [es . t . hors; muvozi/rk) [Fr . />'Jfallélisme cu'rurel] [ing. cu/tura' paro" e'ism] : Det i ~ i k lóygarhk lan o lan t o pl...m larda ay"' ol gu lar ,

4l

• .. k;n s ..!-tarih,;e1

yakla~lIn

gerekslnmele r, bu fustar , olusup geli1mC'si.

etktekeldligi sonucu ayrn e kin ögeler-inin baglms,z olarak

eklnsel-ta s-Ijs se t ya k la~l m [es . t . kültürel-tan'hi rak/a~lm] [Fr . approche culturcl-historique] [Ing. culwro/- historical approach]: Tarihi ün yapm l} kil'ilerin yasamlaru un bettmlenrnes ! olrnaktan ç.kanp, toplumsal ge lil'menin yasa larllli Incoleme yolu yapmak isteye n yaklasrrn . e k lns el yo z la l'm a [~r .• ing. accu/tuwtion] : Bir toplumun ekinine, bal'ka (özellikle d aha gellsktn}. toplum ya da topluml ann ekininden kimi özdeksel ve ti nsel ögelerin geçmesi vc 0 ek ini n görel i bütün lügünün bozularak t utarsrz fasma sr olay, ya da sürecr. ek in t ü r ü [es. t . hars enmüzeci, kultür tipi ] [ Fr. type de culture] [ing. culture type]; Belli bir to plumda ya da toplumsa l kürnedc bellt bir zamanda geçerli clan özdekse! ve tinsel e kin ögelerinin özelliklerinin cü m ü. e k i n yaYl l m a s l [es. t . hars inti~anJ [Fr. di((usior; de culwre] [ing. culture dl((usion] : Ekin ögeleri Qin, e kin karmas rklaruun içinda olustuk far-r t op lum ya da toplumsal kilmede n ba~ ka toplumlara, toplurns al kürnelere yaYllmasl.

el er!(lrr"phr]: Blr ü1ke nüfu sunun bellt bir nm anda Y' dl za ma n lçindeki dotum 'Ie ölüml e r, YOlf, ein sli k, yu rtu , hk d ur u mlarr, yer fej me yeri vb. bakrmla rmda n bilq im in in U1,u l Incete rnesln! yapan b ilim dali. n üfus d e gi,iml eri [es. t . nü(us t"h ovvü!oll] [Fr. chanf emenu de populatillll] [Ina. Popullllion ch'lg . crim ina/agy]: Bir t oplum., do. ya do. bir to plumsal kü me de SL!ç saYllan davrarusfann ne de n lerini ince Je ye n blllms el çalr§ma alaru. sut;: bö lg e s i [es. t . suç mll1tlkesl J [Fr. ane de delinqu ence ] {ir.g. delinquerrcy area]: SUç say l!an eylem ve dav rarusta rm o ranml n yük sek oldugu ge. nellikle ken tset yer tesrne bö lgesi.

su çl u davra llf§ [ Fr. camparte mene crim inel ] [in g. crimin a l behaviour]: Bir top lumda ya do. t oplurnsal kü med e s uç saYllan d avra n l ~ . bk z. suç, s u ç lu lu k [es . e. mücrimiyetJ [Fr . délinqlJence] (1ng. delinquencyJ: He r- ha ng! bir t oplumsal görevt yap ma ya do. bir yasaga uymada bire yin basar mz kalma n, toplumsal bir yü küm llilüge aykrrr davran mas r durumu. suçl u luk ora m [es . t, mücrimi yet nisbetij [ Fr. tau x de crim ina /ieé] [ing. crimi ne lity ra le]: Belli blr top lumda, top lu msal küm ede ya do. bö!gede ceza yasafar ma ayk lrl dav ra n l ~ )ar m o ra nr. süreç [es. t. vetir e] [Fr. proceswsJ [ing. process]: Bir o laym düze nli olara k ve blrbtrtm iz leyen degÎ~me lerl!! gelig mest. bas ka bir olaya dön ü~ m esi. süreklilik [es. t . temadij [Fr. cOlI!inuit é] [ing. continuit y] : Bir d üzenln bütü nlügü, ögele ri a ras ll1 dak i i li~k Î l e r i n so nsuz sayroa or u ~ u , kO§llllan nm degÎ~mesin d eki yavaçhk ve bir durum dan b~ka bir d uru ma geçislndek r rahat hk.

B8

T . .. e haki miyet i] [Fr. oligarch ie] [in g. oiiga rc h ~] : Az sataklme l'k l [es. t. zurnr ,. . kl elln de bl.llundu rdugu styasa l yrda b ireyde n kurulu bi l' k um erlill e r I

düzei~ . .

d'oligarc,~ ;e]

r:

. a s a sr Fr. la; de (er [in g. iron law o( de mir y ( ,' lkl b" "k ör,üt lpr in basfangrçt akl I . (R b 0 Miche ls) Oz etll e uyu gorch y] : 0 er-t . . . ,, " d kla~ma eg ilim i göste r me e n . amaçlarl nm hiç d egflsc bir bölüm tin en uza

takl m~rkln m

, - .. l ' n defjnition]: Man ti k kuratlartna uyg un tamrn (es. t .. t ar ifl [Fr . de( lllIllon, [I g. h . blr ko nuy u ayozLlkluk m ental evolution annl ev rim m e n tal hea lth anaal uglik m etap hys ies dotaotesi m et ho d yöntem m ethodo logy yön tembi lim metropo lis anaken t mlc rosoc io logy k üçük-kü me toplu mbilimi milieu çev re m inority group azlnllk kü mesi miscegenation Irk karuum m obile law devingen yau m od e o f ure YaJam blçtmi m ode of produ ction üretim biçimi

m od ernil.ation çaida~laJma m on arch y t e ke rk i m on ey pa ra money economy para ekonom isi monog.amy te k e ~ l i l i k mo notheis m t ektan neihk mora le g önülgüc ü moral ideal akt ö rese l ül kü mo ra lity a kt ö relilik moral j ud g m e n t ak tóresel yargl mor al so ciolog y aktóre top lum bilimi

m onl stim uli to labour nnse! uyarl cllar mo rbldl ty rates hast ahk o ranlart mor es töre m ortallty rate ö füm o ran t motion d evinim motive g üd ü mutatl on deg~inim m utati on ism d eg~i nimcilik mu t ual is m yard,ml iJmaclhk m yth masal N

nat ion ulus natio n a l democracy ulusal e te r ki n illtion al form in art ulusal btç tm, sanat ta nation alism UI USÇLlILl k nat io n ali s ati on ulusalla~t l r m a naturalism dc galcthk n a tura" sc te n ces dcg al bilimle r natu r ali st so ciology dotalel to plumbilim natural se lee ti o n dog al ay,klanmac,lIk nature dotil. ne ce ss it y zorunluluk n e ce ulty a nd ch a nc e l o run lu luk ve rll.stl antl n e ighbour l':o od komjuluk n e o-eo lo nia li sm yen i s ömë rgec ilik neolocal ity ev açma nepotl sm daYlcllik ner ve us d iso rd er s inirsel bctuk luk n e w and o ld yen i ve esk! nihilism yok çuluk nomadism göçebe lik non-conditioned r efle x kOJLllsu z tepke n on -co ntradiction çeh, me:lik

16\

I norm dü zgü

norm ality dü zgülülük nuclear fam ify çeklrdek alle nuptiality ra te e vlen rne orant

o I

objectlve nesnel objective fac to rs nes nel eeken te r objective reali ty nesnel ge rçe klik

oblecrlve t r ut h nesllc.1 dogru objectivism nesnelcilik

occasion nedence

11 I

I

oligarchy takrmerki oligopoly azel ontogenesis blreyolus operational definlt fon isfemsel ta-

mm operationalism lslernselclhk opinion karn opinion leader kam önde r-i organicism örgencil ik organic solidarity örgen sel dayams-

m, organic t h e o r y of societ y örge nse l toplum ku t-arm o thers' group baskatart kü mesi ov erpopulation nüfu s a~l ril l gl p panie ürk ü pariah ayaktakrm s partiality in philosop hy Iels ete de yantutrna

participant observation kanlrnah göz le m partici pation katuma p arels a nshi p in art sanatea yant ut-

m, patriarcatc ataerki patriarch y ata er kil dü zen

162

patrilinearity babasoyll.l ll.lk patr-lotts m yu rt severhk pat rolocality babaye rl ilik patronymie babas an!llik pa tterning ör nekte sfm penology ceza to pll.lmbilimi perception algl p e r s o n a lit y k i~ilik personal property kljts e l iye lik philogenesis soyo l l.l~ philogenesis and ontogenesis soycluj. ve btreyolu s philosophy felsefe philosophy of history t arlh fe lsefesi physical anthropology dogal lnsa nbilim pleasure-pain principle h o~ lan lmacr ilkesi pluralism ço guku luk pluralist society çoguku t op lu m plutocracy vars iler ki polarity kut uplulu k poliey of contormtsm uy mac r siyasa political opinlons siyasa l kantlar political participation siyasal kant-

m, political party slyasal par t! political pluraltsm slyasal çogukuluk political preferences styasal yeg leme ter political sociology siyasal eoplumbilim political sovereignty slyasa! eêemenlik polities siyasa p o lya nd r y ço kkocahhk polygam y çoke~li1ik pol yginy ço kkarl lilik polytheism çokta nrlellik

population nüfus population changes nüfus d egi~im. leri population decrease nüfus azalmasl population density nüfus yogun lugu population explosion nüfus pat lamasl population preesure nüfus baskrsr population py ramide nüfus pira midi popular ca p it a li s m haik anamalcrIrgl pesterve reinforcement o lu mlu peki ~tirici

possibility olanak poverty level yoksulluk dÜ1.eyi power e r k pragmatism uygulam acthk prave r yaka rr p rejudiee öny argl prejudlced personality önyargdi ki~ j[jk

premiss öncür prenotion ö nbilg i pressure group baskr küm esi prestige saygmhk primary group bir ineil küm e primary kins b trtncü yakmlar primite communal s yste m ilkel ortakhk dÜ1.eni primiti ve society Itkel toplum primogeniture büyük ogul önceligi principle ilke privilege ayrtcahk probability theory olasrhk ku ranu prob lem solving sorun çÖ1.me precess süreç production üretim production forces ür etim gü çleri

profession ugra~ p rofessl o nali z ation ugra~l a~ma projection yansltma proletariat e me kçl sltllfl p r o le t a r izat io n emekçile~me proef tantt.lam a propaganda yaymaca property iyelik, ózellik p r ost it ut io n fahi~elik ps yc h oanalysis ruhsal-ç özümleme psy c ho lo g ica l r ep re ss io n ruhsal baskt psychol o gis m in socio lo gy ruhbi limei okul , topll.lmbil imde psychology of reli gion djn ruhbili mi

ps ychosom atics ruh -ö rgen kura rr u pubtic kam u public healt h kamu sagligl pub lic h ealth mea sures kamu sagIigl önl emleri pu blie interes t kamu yararl pu blic o pi ni o n kamuoyu purp o sefulness yasanllilk Q

qu a lit y nitel ik qua nt it y nicelik

ra ctsm u-kçthk

•

radlcalism kö kt e neilik ra p p ro c h e m e nt yakmla sma rates of d ivorce bosanma crantan rationalisat ion ussalla~tlrma rati onalism usçuluk r eaction tepki real gerçek reality gerçeklik r e ciproci ty kar~J1lkllhk

163

r e cre a tion bes lCaman etkinligi r ef erence gr oup özenilen küm e refl e ction th eo ry raos'm a kura rr u r efl e x t e pke r e fo r m a t io n düzeklm regi o n bölge regio nal underdev elop m ent bölgesel azgeli~m e r egre ss ion ge rileme r einforcement peki~tlrme relation lliskl relations of pro duct io n ureum ili}klleri re la t ive gö re li relati vi sm gö red lik reliability güve mhr-ltk reli gio n din r eligious soci ol o g y din toplu mb ilim; renaissance uyarus residua l kalmn re t aliation di ~ edi~ revolution d ev rim r e volutionary si tuation devrim e rta nu rite dtnsel tö re n r it u a1s di nse l tö re nler rumou r sö yle nt i r u ra l c o mm u ne krr sal t op luluk ru ral c o m m u n it y köy t cplulug u r ura liz a t io n k öyles me rus- a l sociolog y köy t oplumb illmi

s sec red kuts al sampling örnekleme s capegoating vurabah ya tutumu s c e pt ids m ku~kuculuk sd e n ce bHim sci e n tif ic previsi on bilimse l on gorü

s e cc nd a ry group ik incil küme s eco n d a ry kins Iktn clt yakmlar s e c r et society gizli d ern ek s ec t mezhe p s ec u la r iz at io n dind en bag l msl zla~·

m' s eg re g at io n t oplu msal ko prna sel ecti v e e xposure seç imli et ktle n-

m, selectl ve perception seçimli algtla-

. m, s emblance g ö r ü nü~ sensatton d uyu m sensationalism d uyumcul uk s e para ti o n ayfl lma se parat io n of powe rs erklerin ayrt rru

s e r fd o m t op ra k köleli g i s e x cin se llik s h a n t y town te ne ke rnahallo signal sy st e m d uyu ru dü ze ni s ig nifi ca nee an la m s im p Ie socio!ogism yahnka t toplu mbilimdli k s lave ry kölelik düz e ni s lu m t en ek e mahalle socia bi lity t oplu mcu lluk seclal abnormality to plumsal dü zgüsüz lü k so ci a l ad"justment top lu msal uyma s o ci a l age t op lumsal y~ se cle t aggregate t o plum sal Yl gm so ci a l anthropology toplum sal insa nbilim

sec lat a nxi ety t opl umsal kaygl soci a l a ssimilation to plums al

~

z e ~ m e~

so cial barrier toplum sal e nge l s oc ia l b e ing t op lumsal var hk

s o ci a l s o ci a l s o ci a l social

c h a n g e to plumsal d egi~me classes topl u msa1 stmüar cohesion top lu msal uyu m composition toplum sal bile -

~ im

social configuration t oplumsa l biç i mle~t i r me

soial coflict t o plumsal çat l ~ m a social consdousness topl umsal bilinç soda1 consensus topl umsal uyu srna secrat co n t a g io n t op lumsal bulasrna sodal continuity t o plu msal s üre k-

IIiJ k social contrain t roplumsal zorlama s e clal control top lumsal den et im s ocial c r is is t o plumsal bun ah m social Darwinism top lumsal Darvind lik social density t op lumsal yogunluk soctat dependency toplu msal baglmlrh k s o d a ! depl e ti on to plu ms al sag ilma social disequilibrium t o plu msal de nges iz lik soda1 disintegration t op lums al par çalanma so d a l disorganizati on to p lu msal çöz ülme sect a l diffe renci ation t oplums al ayr tmla j ma social discrimi nation toplu msal aYI-

nm s oci a l di stance top lumsal uz akhk so ci a l e co logy rcplu msa! çevreb ilim sectal energ y to p lu msal suc s o ci a l e q u ilib ri u m t oplu msal d e nge s o ci a l estate s t o p lu msa l z ümre ler s o d a l e xpect a t ion t o plumsal bekle nti

s o ci a l fact to plumsal o lgu s o cial fluidi t y topl umsal akl~ k an ilk s o d a ! gra d u a t io n tcplumsal asarnalanma socia! g ro u p t cplum sal kü me seclal h eredi ty top lumsal kahtrm social he ritage to plumsal kaht seclal ld e a l top lumsal ülkü social immobility ccplu m sal d ur g un lu k social inequality toplum sal es itslzlik se ctal instabilit y t o plumsal etu rma-

mrshk so ci a! institution top lumsai ku rum so cial ism t op lumc uluk social is olation t op lumsal yahtl an-

m, s o ci a liz a ti o n tcplum sallasma sectal law t oplumbilirnsel yasa social legislation t oplu rnsal yasa ma so cial mobility t op lumsal d evin gen lik social morphol o gy t op lu msal biçimbilim seclal motive t o plum sal güd ü social m ov ement toptu msal d ev inim social norm to p lumsai d üzgü so ci al order t op lumsal dü zen seclal o rg a n iza t io n to plumsal ö r-

'"'

se cla t o ssification to plum sa l kemlkle srne s o da l pathology top lumsal boruklu k incelemeleri sodal pattern top lum sal kahp seclal p h ilos o p hy top lum Ielsefes! social pl anning top lumsal tas arl ama so ci al p ol ar ity to plum sal kutup lar social posi ti on t oplumsal yer socia! p r o b le m top lumsa t sorun

165 164

seclal prccess top lumsal su reç sodal progress toplumsal ile r le me sectal psychology t o plum sal r uhb!Iim seclal relations t oplumsal i li ~ ki ler secrat reorganization tcplum sal yen ide n- ö rg iit le nme seclal r epr-esslon toplum sal baskr seclal retrogression tc plurnsal ger ilem e sectal revol ut ion t oplumsal devr im secrat role t oplum sal i ~ paYl sectal sanction top lum sal yaptmrn social sclences toplums al bilim ler seclat service to p lumsal hlzrnet sodal solidarity top lumsal d ayan1~ma

sectal status toplurn sal orun social stimulus t cp lum sat uyara n sectal stratification t op lumsal kat m an l a~ma g ör üsü sectal st ratum t o plum sa l katman social structure t opfu msal yap l social suggestion t o plums al astlama sectal s ymbol t oplumsa l s imge seclal thought t o plum sal dii ~ii nii sectal theory to plu msal kuram seclat transmission top lumsal llet ken Hk sectal trends top lumsal egilimler social type topJumsal örnek sodal units t o plu msal birimier seclal unity t o plurnsal bir lik social unrest top lumsal tedirgi nlik sodal social sodal social

166

values to plum sal dege rler variant to p lu msal degi~ke v o lu me t o plu msal oy lum wel fare t op lumsa l yard lm

seclat work toplumsal çahj ma society t op ium socio-economic formation t o plu msal- ekcnc mlk biçimleni ~ s o d o g r a p h y top lumsa l çizge sociological la w tep lumbilimse l ya-

sa socielogism t o piumb ilimciiik sociology toplu mbi lim sociology of art sarrat to p lumbil imi sociology of associations d er neklertop lu mbil imi sociology of family alle t o plumblllmi

sociology of law tü ze t op lumb ilimi sociometry t eplumölçer soror-ate baldrzalm a specialization uzrna nlasm a speech kon uj ma s p iral d evelopment sar mal geJi ~m e spi ral reactien sarma l t e p kime sp ontaneity kendillglnd enhk standardizatlon ölçllnlest lr me standard of life yet arna ölç ü nü State devlet statisitical tew sayrlamsa l yasa stereotype basmakahp yarg l s ti ll birth ölii dc g um stimulatien uyar rna stimulus uyar an strike isbtrakrrm sereeture yapr struggle tor existence varo lma sa. v a~1

subconsci ous bilin çalt l subjective factors öz ne l etke nler subjective Ideallsm öz nel dü~ü n ce. cilik subjective method özne l yö ntem subordination ast 11k

successlve continu ity kealntts iz surek lilik suicide ke nd ini öld ürm e superordination iistlü k superstitlon b o~ in anç superstructure iiseyapl symbol simge symbolic representation simgese l t asartm symbolization stmgele stlrme s ympathy d uyg udas hk

syncr-ettsm

b ag d a~tlrm ac l lik

syn thesis blle stlr me system dizge

T taboe tek insiz technical changes uygulayrm deg isimlert technocracy uygulaytm cter-ki t e c h no lo gy uygul aYlmbilim teknonymy çoc uksan hllk teleology ere kbllim temperement h uy test ö lçe r theocracy diner k i theology tanrtblltrn theory ku ra m theory of cultural cycles e kinse l dön gü ler ku ramr theory of factors et ke nle r kurarr u theory of social co ntract topiurn sal söl le ~me kurarr u theory o f stages ~a ma lar kurarn l third world iiçüncü dü nya totalitarianism e r k teke lcilig i totem o ngu n totemism o ngunculuk t r a d iti o n gele ne k

t ra d it io n a lis m ge lenekçi lik training yeti~t lr me t ransformism d önüsümcülü k transition area geç i ~ bölgesi tribe boy truth d ogru tyranny zorbalrk yö net im i

u ultimogeniture küçükogul ön celigi underdeveloped coun tr y gellsrne m i~ ül ke under-population nüfus yet ersiz ftgi unemployment i ~s izli k universe evre n unstructured behaviour yaprlasma rn l ~ dav ranl~

urban centr-alizattcn kents el Y18 11-

m, urban decentralization ken tten uzaklas rna urbanization ke netesme urban land us e ken t set a lan ku flanl'

m, urban sociology kent t op lumbilim i usage gö re ne k utilitarianism yararcrbk utilit y yara r utopia dusutke

v valu e dege r validi t y geçerlil ik vari abie d eg i~ ken vendetta kangiitme verification dogr u lama vertical social mobilit y I~m ~ al devi nge nlik

dü ~ey

top.

167