Załącznik do Uchwały Nr XXXVIII/177/14 Rady Powiatu Wieruszowskiego
ZINTEGROWANA STRATEGIA ROZWOJU POWIATU WIERUSZOWSKIEGO na lata 2014 – 2020
Skład zespołu opracowującego strategię Zintegrowaną strategię rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 opracował zespół autorski, w skład którego weszli: Przewodniczący zespołu: Andrzej Szymanek – Starosta Wieruszowski Zespół ekspertów naukowych z Uniwersytetu Łódzkiego, w składzie: Kierownik: prof. zw. dr hab. Tadeusz Markowski Członkowie: prof. nadzw. dr hab. Aleksandra Nowakowska prof. nadzw. dr hab. Danuta Stawasz dr Dominik Drzazga dr Zbigniew Przygodzki dr Dorota Sikora-Fernandez dr Mariusz Sokołowicz dr Maciej Turała mgr Ewa Boryczka Przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Wieruszowie: Mirosław Urbaś – Wicestarosta Wieruszowski Stefan Pietras – Sekretarz Powiatu Aleksandra Kluczyńska Przedstawiciele gminnych jednostek samorządu terytorialnego z terenu Powiatu Wieruszowskiego: Urząd Miejski w Wieruszowie Bogdan Leszek Nawrocki – Burmistrz Miasta Wieruszów Aldona Misiek-Nowicka Agnieszka Krawczyk- Sodomska Waldemar Kowalski Urząd Gminy Bolesławiec Leszek Dominas – Wójt Gminy Bolesławiec Agata Maślanka – Sekretarz Gminy Bolesławiec Anna Grela Urząd Gminy Czastary Dariusz Rejman – Wójt Gminy Czastary Magdalena Wabnic Barbara Wolna
2
Urząd Gminy Galewice Marian Wojcieszak – Wójt Gminy Galewice Kazimierz Antczak Karolina Kurek Jolanta Wiśniewska Urząd Gminy Lututów Józef Suwara – Wójt Gminy Lututów Gerard Lesiewicz Urząd Gminy Łubnice Henryk Ciosek – Wójt Gminy Łubnice Patrycja Gaj Kamil Barczok Urząd Gminy Sokolniki Sylwester Skrzypek – Wójt Gminy Sokolniki Magdalena Gaczyńska Przedstawiciel Powiatowego Zarządu Dróg w Wieruszowie Andrzej Drzazga Zintegrowana strategia rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014-2020 wykonana została na podstawie umowy o dzieło nr 75/RS o opracowanie Zintegrowanej strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego, zawartej w dniu 29.04.2013 r. w Wieruszowie. Prace nad strategią prowadzono w okresie od kwietnia do listopada 2013 r. Opracowanie strategii miało charakter partycypacyjny i uwzględniało cykl regularnych spotkań konsultacyjnych prowadzonych przez zespół ekspertów naukowych z Uniwersytetu Łódzkiego z przedstawicielami Powiatu Wieruszowskiego oraz gminnych jednostek samorządu terytorialnego z terenu powiatu.
3
SPIS TREŚCI 1.
2.
Wprowadzenie ..................................................................................................................... 7 1.1.
Przesłanki opracowania strategii i struktura dokumentu ....................................................... 7
1.2.
Idea strategii ............................................................................................................................ 8
Diagnoza rozwoju ............................................................................................................... 11 2.1.
Środowisko przyrodnicze i powiązania funkcjonalno-przestrzenne ..................................... 11
2.1.1.
Infrastruktura i powiązania transportowe .................................................................... 11
2.1.2.
Infrastruktura elektroenergetyczna .............................................................................. 16
2.1.3.
Zasoby naturalne ........................................................................................................... 17
2.1.4.
Walory przyrodnicze i ochrona środowiska .................................................................. 19
2.1.5.
Gospodarka wodna ....................................................................................................... 20
2.1.6.
Infrastruktura wodno-kanalizacyjna.............................................................................. 22
2.1.7.
Gospodarka odpadami i zanieczyszczenie środowiska ................................................. 23
2.1.8. Problemy i wyzwania rozwoju w odniesieniu do powiązań funkcjonalnoprzestrzennych i ochrony środowiska – wskazania do analizy strategicznej SWOT ..................... 25 2.2.
Społeczeństwo i jakość życia ................................................................................................. 27
2.2.1.
Kapitał ludzki ................................................................................................................. 27
2.2.1.1.
Demografia ............................................................................................................ 27
2.2.1.2.
Stan zdrowia .......................................................................................................... 31
2.2.2.
Kapitał społeczny ........................................................................................................... 31
2.2.2.1.
Spójność społeczna................................................................................................ 31
2.2.2.2.
Społeczeństwo obywatelskie ................................................................................. 32
2.2.3.
Jakość życia .................................................................................................................... 33
2.2.3.1.
Mieszkalnictwo ...................................................................................................... 33
2.2.3.2.
Ochrona zdrowia ................................................................................................... 35
2.2.3.3.
Usługi rynkowe i publiczne .................................................................................... 37
2.2.3.4.
Pomoc społeczna ................................................................................................... 38
2.2.3.5.
Edukacja i szkolnictwo wyższe ............................................................................... 40
2.2.3.6.
Sport i kultura ........................................................................................................ 41
2.2.4. Problemy i wyzwania rozwoju w odniesieniu do kwestii społecznych i poprawy jakości życia – wskazania do analizy strategicznej SWOT ......................................................................... 43 2.3.
Gospodarka i rynek pracy ...................................................................................................... 44
2.3.1.
Poziom rozwoju gospodarczego i zamożności mieszkańców ........................................ 44
4
2.3.2.
Struktura sektorowa gospodarki i kierunki specjalizacji gospodarczej ......................... 47
2.3.3.
Rynek pracy w Powiecie Wieruszowskim ...................................................................... 57
2.3.4. Potencjał turystyczny Powiatu Wieruszowskiego w kontekście możliwej specjalizacji gospodarczej.................................................................................................................................. 58 2.3.5. Problemy i wyzwania rozwoju w kwestiach gospodarczych i rynku pracy – wskazania do analizy strategicznej SWOT ...................................................................................................... 63 2.4.
Analiza finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Powiecie Wieruszowskim ......... 64
2.4.1.
Dochody ogółem ........................................................................................................... 64
2.4.1.1.
Powiat Wieruszowski............................................................................................. 64
2.4.1.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego ......................................................................... 67
2.4.2.
Struktura dochodów, autonomia finansowa................................................................. 68
2.4.2.1.
Powiat Wieruszowski............................................................................................. 68
2.4.2.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego ......................................................................... 71
2.4.3.
Wykorzystanie środków unijnych.................................................................................. 74
2.4.3.1.
Powiat Wieruszowski............................................................................................. 74
2.4.3.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego ......................................................................... 74
2.4.4.
Poziom zadłużenia ......................................................................................................... 77
2.4.5. Problemy i wyzwania rozwoju w kwestiach finansowych – wskazania do analizy strategicznej SWOT ....................................................................................................................... 79 3.
Jakościowa analiza strategiczna uwarunkowań rozwoju ....................................................... 81 3.1.
Analiza zasobów w układzie klasycznym (SWOT).................................................................. 81
3.2.
Zintegrowana analiza SWOT uwarunkowań i zasobów rozwoju........................................... 93
4.
Misja i wizja rozwoju ..........................................................................................................105
5.
Cele strategiczne rozwoju...................................................................................................107 5.1.
Struktura celów rozwoju Powiatu Wieruszowskiego .......................................................... 107
5.2.
Charakterystyka celów rozwoju Powiatu Wieruszowskiego ............................................... 109
Cel strategiczny I: ROZWÓJ GOSPODARCZY ................................................................................ 109 Cel strategiczny II: WZMACNIANIE SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ ...................................................... 117 Cel strategiczny III: KSZTAŁTOWANIE ŁADU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ............................................................................ 124 Cel strategiczny IV: PODNOSZENIE SPRAWNOŚCI INSTYTUCJONALNEJ ZARZĄDZANIA W JST ... 130 6.
7.
Projekty zintegrowane służące realizacji strategii ................................................................132 6.1.
Istota i charakter projektów zintegrowanych ..................................................................... 132
6.2.
Lista projektów zintegrowanych ......................................................................................... 133
System wdrażania i monitorowania strategii rozwoju .........................................................137
5
8.
7.1.
System wdrażania strategii.................................................................................................. 137
7.2.
System monitorowania strategii ......................................................................................... 138
Źródła i instrumenty finansowania realizacji strategii ..........................................................144
6
1. Wprowadzenie 1.1. Przesłanki opracowania strategii i struktura dokumentu Niniejsza Zintegrowana strategia rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 została opracowana ze względu na dezaktualizację uprzednio obowiązującego w tym zakresie opracowania (Strategia rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2002 – 2006). Potrzeba sporządzenia nowego dokumentu służącego wyznaczeniu kierunków rozwoju powiatu wynika jednakże przede wszystkim z nowej perspektywy programowania rozwoju w krajach Unii Europejskiej, obejmującej lata 2014 – 2020. Strategia rozwoju stanowić będzie podstawę do opracowywania szczegółowych projektów rozwojowych, a następnie aplikowania i uzyskiwania zewnętrznych środków finansowych przeznaczonych na ich realizację. Służyć więc będzie do koordynacji działań rozwojowych podejmowanych przez lokalne jednostki samorządu terytorialnego, w tym maksymalizacji efektów wynikających z wydatkowanych środków finansowych. Strategia rozwoju Powiatu Wieruszowskiego składa się z siedmiu rozdziałów uporządkowanych zgodnie z logiką konstruowania tego typu opracowań planistycznych. Strategię rozpoczyna wprowadzenie (rozdział 1) dające wykład przesłanek metodologicznych stojących za potrzebą jej opracowania i wskazujących na jej główną ideę. Drugi rozdział zawiera obszerną diagnozę uwarunkowań rozwojowych zidentyfikowanych w obszarze powiatu wykonaną w odniesieniu wybranych – istotnych aspektów procesów rozwoju. Diagnoza stała się podstawą do wykonania jakościowej analizy strategicznej uwarunkowań rozwoju (analiza SWOT – rozdział 3). Zidentyfikowane silnie i słabe strony oraz szanse i zagrożenia stały się podstawą do opracowania wizji i misji rozwoju, opisanej w rozdziale 4. Z analizą strategiczną uwarunkowań rozwoju powiatu pozostają w ścisłym związku cele strategiczne polityki rozwoju scharakteryzowane w rozdziale 5. Cele te stały się podstawą do wyboru projektów zintegrowanych, o szczególnym znaczeniu dla rozwoju powiatu, przedstawionych w rozdziale 6. Dokument kończy się charakterystyką systemu wdrażania i monitorowania strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego (rozdział 7).
7
1.2. Idea strategii Polityka rozwoju jest współcześnie oparta na paradygmacie tzw. rozwoju sustensywnego, co oznacza zapewnienie zdolności systemów społeczno-gospodarczych do trwałego, długookresowego podtrzymywania procesów rozwojowych przy jednoczesnym zachowaniu równowagi ze środowiskiem przyrodniczym. Barierą trwałego wzrostu gospodarki i rozwoju społeczności ludzkich w harmonii ze środowiskiem jest nadmierne przestrzenne zróżnicowanie (polaryzacja) aktywności społecznej i ekonomicznej człowieka, będące wynikiem znaczącej dysproporcji potencjałów rozwojowych występującej między różnymi terytoriami, w zakresie: dostępności do zasobów naturalnych, alokacji kapitału i jego zróżnicowania co do jakości jak i ilości. Trwałość procesów rozwoju jest więc w dużej mierze uzależniona od spójności społecznej, gospodarczej, a także przestrzennej na określonym terytorium. W celu osiągnięcia takiego stanu gospodarki, społeczeństwa i zagospodarowania przestrzeni, który sprzyja trwałemu i zrównoważonemu ze środowiskiem przyrodniczym rozwojowi, państwo prowadzi politykę spójności. Tradycyjnie polityka spójności jest nastawiona na wyrównywanie dysproporcji rozwojowych między krajami członkowskimi Unii Europejskiej. W praktyce powinna mieć ona charakter polityki intra- i inter-regionlanej zorientowanej na wsparcie regionów i innych terytoriów odstających pod względem rozwoju gospodarczego i społecznego od sytuacji uznanej za społecznie i politycznie akceptowalnej. Polityka spójności oraz z innymi programami sektorowymi w praktyce prowadzi do stopniowego zmniejszenia różnic w rozwoju ocenianych statystycznie na różnych poziomach zarządzania państwem. Jednakże jak dotychczas odbywa się to kosztem nasilenia procesów polaryzacji rozwoju między regionami oraz wewnątrz regionów. Głębsze analizy wskazują, iż dotychczasowy rozwój nie zachodził w większych, zintegrowanych układach terytorialnych. Podziały administracyjne hamowały pełniejsze wykorzystanie lokalnych kapitałów terytorialnych. Dotychczasowa polityka oparta o tzw. „otwarte konkursy o środki rozwojowe (pomocowe)”, faworyzowała przede wszystkim gminy posiadające sprawne struktury organizacyjnie, lub zatrudniające wyspecjalizowane firmy, co w efekcie prowadziło do fragmentacji wielu projektów inwestycyjnych z zakresu międzygminnej infrastruktury i nie budowano trwałych powiązań sieciowych w sferze życia gospodarczego i społecznego. W efekcie takiej polityki utrzymanie dotychczasowej alokacji środków wg „otwartych
8
konkursów” i silnej orientacji sektorowej musi oznaczać, iż część środków na rozwój nie będzie nadal przynosiła zamierzonych efektów, a wręcz nie przyczyni się wytworzenia trwałych mechanizmów rozwojowych. Co więcej, narastające zróżnicowania będą nasilały konflikty międzygminne i regionalne – a w dłuższej perspektywie – wręcz tworzyły podstawy do wystąpienia sytuacji kryzysowych. Nowy okres programowania (2014 – 2020) bazuje więc na nieco innym rozumieniu polityki spójności. Zwrócenie uwagi na współzależności między efektywnością działalności gospodarczej, usługowej, poziomem rozwoju kapitału ludzkiego i jakością zagospodarowania przestrzennego, a także stanem środowiska przyrodniczego i potraktowanie ich, jako kapitału terytorialnego wytwarzającego się w większych układach funkcjonalno-przestrzennych, dało impuls do tworzenia nowego paradygmatu polityki spójności. Przez wprowadzenie wymiaru spójności terytorialnej oraz orientacji na wykorzystanie wewnętrznych potencjałów w jednostkach terytorialnych – polityka spójności nabiera cech polityki rozwojowej. Spójność terytorialna z jednej strony jest wymiarem i weryfikatorem alokacji środków, a z drugiej staje się wyrazem rozwoju zrównoważonego ze środowiskiem przyrodniczym i odpowiedzialnego społecznie. Osiąganie spójności w rozwoju ma być uzyskiwane przez wsparcie dla efektywnego wykorzystania kapitału terytorialnego tkwiącego w zidentyfikowanych obszarach funkcjonalnych. Niniejsza strategia rozwoju Powiatu Wieruszowskiego uwzględnia to nowe podejście. Bazuje ona na terytorialnych zintegrowanych projektach realizowanych w układach lokalnych i między-lokalnych. Nowością jest wprowadzenie do polityki rozwoju lokalnego powiatu, zgodnie z nowym paradygmatem polityki regionalnej w UE wyrównywania różnic europejskich – lokalnej spójności terytorialnej. Podejście takie zostało wcześniej zastosowane przy opracowywaniu analogicznych dokumentów strategicznych na poziomie krajowym i regionalnym: Krajowej strategii rozwoju regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie (dokument przyjęty przez Radę Ministrów dnia 13 lipca 2010 r.) oraz Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020. Metodologiczna spójność strategii powiatu z wymienionymi opracowaniami wyższego szczebla, zwiększa szanse na skuteczne pozyskiwanie publicznych środków rozwojowych udostępnianych samorządom lokalnym. Spójność terytorialna według nowego podejścia metodologicznego do zarządzania rozwojem jest traktowana, jako wiodąca funkcja nadrzędnego celu rozwoju (poprawa jakości życia), która jest realizowana przez trzy cele strategiczne (filary) spójności (gospodarczą, społeczną i przestrzenno-środowiskową). Nowością jest wprowadzenie, jako
9
strategicznego i wewnętrznego uwarunkowania 4 celu strategicznego (filaru) w formie poprawy sprawności zarządzania i wykształcenia zdolności do przygotowywania zintegrowanych lokalnych strategii rozwoju oraz zintegrowanych terytorialnych projektów. Trzeba podkreślić, że wyznaczenie w powiecie obszarów wsparcia w ujęciu funkcjonalnym (a nie sektorowym) daje szanse na zmniejszenie skali polaryzacji i wykluczenia słabszych ekonomicznie gmin, społeczność i podmiotów gospodarczych z procesów rozwojowych, a także – w dłuższym horyzoncie czasowym – na silniejszą integrację terytorium powiatu z centrum regionu łódzkiego. Przez podejście funkcjonalnoprzestrzenne JST oraz podmioty gospodarcze uzyskują preferencje finansowe przy realizacji zintegrowanych projektów pod warunkiem nawiązania do wiodących funkcji, które były podstawą delimitacji (wyznaczenia) obszaru funkcjonalnego. Dzięki temu zakładamy, iż zidentyfikowany potencjał endogeniczny w większych układach terytorialnych, dzięki międzygminnej współpracy, zostanie wykorzystany z większym prawdopodobieństwem. Skojarzenie tych projektów z projektami wsparcia z zakresu usprawnienia procesu zarządzania publicznego, znacząco zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Zaktualizowana strategia zakłada, iż samorząd powiatowy będzie prowadzić w głównej mierze politykę horyzontalną we wszystkich 4 celach strategicznych (filarach). Wiodącymi kryteriami wsparcia finansowego będzie promowanie projektów zintegrowanych w układach sektorowych i terytorialnych tj. takich, które łączą finansowanie różnych skojarzonych funkcjonalnie sfer aktywności (projekty międzysektorowe), pozwalające na uzyskanie największego efektu rozwojowego (np. utworzenie szlaku turystycznego w dolinie rzeki wraz z infrastrukturą, projekt wsparcia dla małego biznesu czy projekt rozwoju szkolnictwa zawodowego przy współpracy z przedsiębiorcami) przy respektowaniu zasady koncentracji środków, w czasie i przestrzeni. Ważnym elementem strategii powiatu jest również nawiązanie do wzrostu znaczenia polityki miejskiej w kolejnym okresie programowym. W założeniach polityki miejskiej dominuje podejście funkcjonalno-obszarowe, a polityka ma być prowadzona w stosunku do miast oraz otaczających jak i powiązanych z nimi (podlegających urbanizacji) obszarów funkcjonalnych
(gmin).
No
poziomie
powiatu,
oznacza
prowadzenie
inwestycji
wzmacniających powiązania obszarów wiejskich z Miastem Wieruszów (np. w sferze usług edukacyjnych itp.), przy jednoczesnym ograniczeniu procesów rozpraszania zabudowy.
10
2. Diagnoza rozwoju 2.1. Środowisko przyrodnicze i powiązania funkcjonalnoprzestrzenne 2.1.1. Infrastruktura i powiązania transportowe Powiat Wieruszowski położony jest w regionie centralnym, w południowo- zachodniej części województwa łódzkiego, w podregionie sieradzkim. Zajmuje powierzchnię 576 km2. Zachodnia granica powiatu jest jednocześnie granicą województwa łódzkiego. Położenie to w znaczący sposób oddziałuje na związki funkcjonalne z otoczeniem. Powiat sąsiaduje z sześcioma powiatami, przy czym dwa należą do regionu łódzkiego: powiaty sieradzki i wieluński, kolejne dwa kluczborski i oleski do województwa opolskiego, oraz ostrzeszowski i kępiński do województwa wielkopolskiego. Przygraniczne położenie okazuje się być jednak atutem dla Powiatu Wieruszowskiego. Warunki komunikacyjne i drogowe ocenić należy korzystnie, w szczególności z perspektywy dostępności komunikacyjnej zarówno regionu łódzkiego, wielkopolskiego i opolskiego, jak również co warto podkreślić dolnośląskiego. W Powiecie Wieruszowskim krzyżują się ważne szlaki drogowe o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, w połowie drogi pomiędzy Łodzią, a Wrocławiem. Przez powiat przebiega droga krajowa nr 8: Kudowa Zdroj-WrocławWarszawa-Białystok-Budzisko, będąca częścią drogi międzynarodowej E-67 z Czech (Praga) przez Polskę (Warszawa), Litwę, Łotwę, Estonię do Finlandii (Helsinki) oraz droga krajowa nr 14 z Łowicza przez Łódź, Sieradz do głównego węzła – skrzyżowania z drogą nr 8 (E-67) w Walichnowach w gminie Sokolniki (węzeł Walichnowy S8/S14). Drugim ważnym węzłem drogowym jest sam Wieruszów, w którym droga nr 8 krzyżuje się z drogą wojewódzką nr 450 z Kalisza do Opatowa. Ponadto w sąsiednim powiecie kępińskim zlokalizowany jest kolejny ważny węzeł dróg S8/S11 – węzeł Kępno. Powiat Wieruszowski położony jest pomiędzy pięcioma dużymi miastami Łodzią, Poznaniem, Opolem, Wrocławiem i Częstochową. Mimo, iż powiat nie graniczy bezpośrednio z Województwem Dolnośląskim to najkorzystniejsza jest ocena dostępność stolicy tego regionu Wrocławia, wyższa nawet niż dostępności stolicy regionu łódzkiego. Biorąc pod uwagę najkrótsze połączenia drogowe i czas przejazdu odległość do Wrocławia wynosi ok. 90 km (czas przejazdu to ok. 1h), do Łodzi ok. 126 km (czas przejazdu ok. 2h), do Poznania ok. 190 km (czas przejazdu ok. 11
2h 50min.), do Opola 90 km (czas przejazdu 1h 30min.), a do Częstochowy 102 km (czas przejazdu 1h 32min.)1. Charakterystyka dostępności do węzłów transportu lotniczego jest zbliżona. Ocena ta jest względnie dobra z uwagi na bliskość portu lotniczego we Wrocławiu (ok. 1h 15 min), mimo względnie dłużej odległości czasowej do Łodzi oraz braku możliwości cywilnego użytkowania lotniska w Łasku. Fakty te wpływają poważnie na tworzenie się związków funkcjonalnych o charakterze międzyregionalnym oraz wywołują presję migracyjną zwłaszcza w kierunku województwa dolnośląskiego, (przede wszystkim charakterze zarobkowym). Choć trzeba zauważyć, że powiat pod względem demograficznym jako jeden z sześciu w województwie charakteryzuje się najkorzystniejszą sytuacją. Według prognozy GUS do 2030 roku ubytek ludności na tym obszarze może wynieś max do 94% względem liczby ludności w 2006 roku. Podsumowując w Powiecie Wieruszowskim nie występują istotne problemy dotyczące transportu i komunikacji regionu z otoczeniem (przyjmując, że droga ekspresowa S8 zostanie w całości zrealizowana i oddana do użytku).2
126 km 2h 50min.
126 km 2h
90 km 1h 90km 1h 30min.
102km 1h 32min
śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Mapy Google 2013
Źródło: Drogi krajowe na terenie województwa łódzkiego, Generalna dyrekcja Dróg i Autostrad Oddział w Łodzi 2013
Rys. 2.1. Dostępność Powiatu Wieruszowskiego w otoczeniu dużych miast (odległość i średni czas przejazdu stan na 12.06.2013)
Jedną z ważniejszych inwestycji ostatnich lat jest budowa obwodnicy Wieruszowa i trwająca budowa drogi ekspresowej o znaczeniu międzynarodowym S8, która po zakończeniu w znacznej mierze poprawi komunikację zewnętrzną powiatu z innymi regionami i krajami, ale także
1
Według najkrótszych odległości i czasów dojazdu, na podstawie Mapy Google 2013, stan na 03.06.2013. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, s. 58. 2
12
dostępność wewnętrzną obszaru powiatu względem województwa łódzkiego. Transport kolejowy pełni minimalną rolę w powiecie, zarówno z perspektywy komunikacji wewnętrznej, jaki i dostępności zewnętrznej i powiązań funkcjonalnych. Dostępność tą zabezpiecza jedynie jednotorowa linia kolejowa nr 181 Kępno – Herby Nowe. Linia ta charakteryzuje się jednak niskimi parametrami technicznymi i ograniczonym zasięgiem oddziaływania. W ostatnich latach zarówno ruch osobowy, jak i towarowy na tej trasie został poważnie ograniczony.
Rys. 2.2. Dostępność transportowa Powiatu Wieruszowskiego w kontekście układu drogowego Źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, 2010, s. 54-55.
13
Rys. 2.3. Dostępność transportowa Powiatu Wieruszowskiego w kontekście układu kolejowego Źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, 2010, s. 54-55.
Podstawę układu komunikacyjnego w poszczególnych gminach Powiatu Wieruszowskiego stanowią drogi powiatowe. Powiat Wieruszowski należy do powiatów o najgęstszej sieci dróg powiatowych w województwie. Na nich oparta jest sieć wewnętrznej komunikacji jak również dostępność ponadregionalnych ciągów komunikacyjnych. Stąd
polityka w zakresie budowy i
utrzymania dróg powiatowych w gminach, ma ważne znaczenie zarówno dla funkcjonowania gmin, jak i obszaru całego powiatu. Kształtujący się system dróg krajowych, w szczególności budowa drogi S8 pozwala przyjąć założenie, że drogi lokalne przestaną pełnić funkcje tranzytowe. Tym bardziej, że większość z nich jest nieprzystosowana do aktualnie przenoszonych obciążeń i natężenia ruchu. Niedostatek dróg wojewódzkich jest słabością zarówno województwa łódzkiego, jak i Powiatu Wieruszowskiego. Znaczna część dróg w powiecie jest w złym stanie technicznym. W tym przypadku niezbędna jest współpraca poszczególnych gmin z władzami powiatu oraz współpraca z powiatami sąsiadującymi. W Powiecie Wieruszowskim występuje przewaga długości dróg pozostających pod zarządem gmin nad drogami w gestii władz powiatowych, jednak biorąc pod uwagę jedynie drogi o nawierzchni twardej, liczba ta kształtuje się w sposób następujący: 516,8km – drogi publiczne
14
powiatowe oraz 509,7km drogi publiczne gminne. Wskaźnik gęstości dróg o nawierzchni twardej w powiecie (nie wliczając dróg krajowych i wojewódzkich) kształtuje się na zadowalającym poziomie 177,9 km/100km2 i w latach 2007-2011 wzrósł o 12% (przy czym największy wzrost zanotowano w odniesieniu do dróg gminnych ponad 25%, analogiczny wskaźnik dla dróg powiatowych zwiększył się o 1,4%) Tab. 2.1. Drogi publiczne gminne i powiatowe według typu nawierzchni w Powiecie Wieruszowskim w 2011 r. Drogi publiczne gminne w powiecie w km rok
2007
2008
2009
2010
2011
o nawierzchni twardej
255,8
259,9
257,6
257,8
294,0
o nawierzchni twardej ulepszonej
150,4
150,4
159,7
162,3
215,7
o nawierzchni gruntowej
385,6
381,5
375,8
434,1
401,3
Drogi publiczne powiatowe wg typu nawierzchni w km o nawierzchni twardej
263,5
263,9
263,9
264,4
264,4
o nawierzchni twardej ulepszonej
246,1
247,4
251,9
252,4
252,4
o nawierzchni gruntowej
28,0
27,6
27,6
27,1
27,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
Tab. 2.2. Drogi publiczne w Powiecie Wieruszowskim według zarządzającego w 2011r. Ogółem km
krajowe
wojewódzkie
powiatowe
gminne
W tym o nawierzchni twardej Razem
Na 100 km2
Powiat
1326,1
36,02
13,68
543,9
911
1076,2
186,6
Województwo
26294,6
1348,8
1178,6
16874,7
22477,3
19775,7
108,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
Z uwagi na kształtujący się nowy układ komunikacyjny i poprawę dostępności przestrzennej związanej z obwodnicą Wieruszowa i drogą ekspresową S8, tereny sąsiadujące
z ciągami
komunikacyjnymi zyskują na atrakcyjności inwestycyjnej zarówno z perspektywy lokalizacji działalności gospodarczej, jak i rozwoju funkcji rezydencjonalnej. Sytuacja ta determinowana jest szczególnie korzystną relacją ceny gruntów i jakości otoczenia w powiecie do analogicznych czynników we Wrocławiu czy Łodzi, a jednocześnie stosunkowo niewielkim czasem dostępu do rynków pracy dużych miast. Obecnie jednak większość tych terenów boryka się z problemami
15
natury prawnej, infrastrukturalnej oraz brakiem wykorzystania skutecznych instrumentów planowania przestrzennego dających możliwość w długim okresie do podjęcia działań w zakresie pobudzenia mechanizmów rynkowych.
2.1.2. Infrastruktura elektroenergetyczna Powiat Wieruszowski jest w stosunkowo słabym stopniu zabezpieczony w infrastrukturę elektroenergetyczną. Ze wschodu na zachód, w pasie: Wieluń, Wieruszów w kierunku Kępna, przebiega linia energetyczna 110kV. Ponadto tuż za północną granicą Powiatu Wieruszowskiego, w powiecie sieradzkim i wieluńskim zlokalizowana jest linia wysokiego napięcia 450kV oraz od strony południowej linia 400kV przebiegająca przez sąsiadujące powiaty województwa opolskiego. Ponadto w gminie Wieruszów zlokalizowane są dwie stacje redukcyjno-pomiarowe I stopnia oraz stacja elektroenergetyczna. Źródła energii odnawialnej nie stanowią jak dotychczas poważnego zaplecza energetycznego powiatu. Istnieją tutaj trzy małe elektrownie wodne na Prośnie oraz pojedynczo zlokalizowane wiatraki. Teren powiatu posiada umiarkowanie sprzyjające warunki dla pozyskiwania energii wiatrowej, tym bardziej że znajdują się tutaj siedliska ptaków. W powiecie dotychczas nie stwierdzono obecności wód geotermalnych, których wielkość złoża i właściwości pozwoliłyby na opłacalne pozyskiwanie energii cieplnej. Warto jednak zwrócić uwagę, głównie ze względu na właściwości gleb i duży udział produkcji rolnej, na możliwości rozwoju w zakresie upraw biomasy. Dotyczy to w szczególności gmin zlokalizowanych na południu powiatu. Innym rozwiązaniem pozostaje również wykorzystanie systemów fotowoltaicznych, szczególnie w kontekście oświetlenia ulic i zasilania innych urządzeń infrastruktury punktowej. Na terenie powiatu nie ma zlokalizowanych radiolinii. Jest natomiast 9 stacji bazowych telefonii komórkowej (3 w Lututowie, 2 w Galewicach, po 1 w gminach: Sokolniki, Czastary, Łubnice i Wieruszów). Najbliższy przekaźnik radiowo-telewizyjny znajduje się w Mikstacie (powiat ostrzeszowski).
16
2.1.3. Zasoby naturalne W powiecie zidentyfikowano niewielkie ilości
zasobów
naturalnych
w
postaci
złóż
surowców energetycznych. W gminie Lututów we wsi Knapy zidentyfikowano złoża gazu ziemnego pod nazwą roboczą „Ujęcie gazu ziemnego Uników”. Jest to złoże o zasobach rozpoznanych, wstępnie szacowanych na 170 – 200 Dotychczasowe
szacunki
mln m3)3.
objętości
złoża
znajdującego się w gminie Lututów wskazują, że okres jego eksploatacji to ok. 8 – 10 lat. Złoże, to jest już obecnie w trakcie eksploatacji próbnej na potrzeby energetyczne (wybudowany został blok energetyczny o mocy 2 MW, a planowana docelowa moc to 4 MW). Energia elektryczna będzie
wprowadzana
do
krajowej
sieci
elektroenergetycznej. Ponadto z gazu korzysta wybudowa obok suszarnia paliw odnawialnych (biomasy). W Powiecie Wieruszowskim występują
Rys. 2.4. Lokalizacja większych złóż węgla brunatnego i gazu ziemnego w Powiecie Wieruszowskim Źródło: opracowanie własne na podstawie: J.R. Kasiński, Zasoby węgla brunatnego w Polsce stan rozpoznania i podstawowe problemy, Państwowy Instytut Geologiczny, 2006; Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lututów, projekt, 13.11.2012; Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wieruszów, 2012.
również zasoby węgla brunatnego (złoża na terenie gminy Wieruszów i Galewic 4) o tzw. zasobach prognostycznych, jednak dotychczas nie podjęto decyzji o uruchomieniu eksploatacji. Niektóre źródła wskazują, że eksploatacje ta zostanie rozpoczęta ok. 2018 roku po zakończeniu wydobycia w Bełchatowie. Trudno jednak uznać ten termin za wiążący. Tym bardziej, że są to złoża o stosunkowo niskiej opłacalności wydobycia.5 Natomiast w pobliżu południowo-wschodniej granicy powiatu (w gminie Złoczew w powiecie sieradzkim) znajduje się złoże węgla brunatnego „Złoczew” o potencjalnej przemysłowości oraz złoże gazu ziemnego „Uników”. Złoża kruszywa naturalnego występują w licznych miejscach na obszarze powiatu, jednak ich udokumentowane ilości kwalifikują je wyłącznie na potrzeby lokalne. W Powiecie Wieruszowskim znajdują się cztery żwirownie i jedna kopalnia surowców ilastych dla ceramiki 3
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Lututów, projekt, 13.11.2012, s. 16. Na terenie Gminy Galewice występują tzw. „wkładki węglowe” w utworach trzeciorzędowych [źródło: uchwała Nr XXII/117/12 Rady Gminy w Galewicach z dnia 20 listopada 2012 r. w sprawie zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Galewice w zakresie określenia terenów złóż kruszyw naturalnych; załącznik nr 1, s. 10]. 5 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wieruszów, Tekst Studium – Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXIV/160/2012 Rady Miejskiej w Wieruszowie z dnia 27.09.2012. 4
17
budowlanej, której eksploatacja została zakończona a wyrobisko jest w całości zawodnione.6 Ponadto nie stwierdzono występowania innych szczególnych surowców naturalnych w postaci kopalin. Eksploatowane w przeszłości w dolinie Prosny złoża torfu straciły obecnie znaczenie gospodarcze lub uległy dewastacji. Powiat Wieruszowski ma charakter rolniczy – ok. 70% ogólnej powierzchni zajmują użytki rolne. Przeważają tutaj gleby pseudobielicowe i brunatne, w większości V i VI klasy bonitacyjnej. Gleby V klasy stanowią około 40% powierzchni użytków rolnych i występują powszechnie na obszarze każdej z gmin powiatu. Stosunkowo najlepsze gleby znajdują się z gminach Łubnice i Lututów (III i IV klasa bonitacji). Drugie miejsce pod względem zajmowanej powierzchni, około 31% powierzchni użytków rolnych, stanowią gleby IV klasy, które koncentrują się głownie w gminie Wieruszów – Miasto (72%) oraz Łubnice (43% ). Najsłabsze gleby klasy VI stanowią 27% użytków rolnych powiatu i najliczniej występują na terenie gminy Galewice (około 47%).7 Gospodarka rolna prowadzona w oparciu o tak słabe gleby, w połączeniu z małym areałem i brakiem specjalizacji jest stosunkowo nisko dochodowa. Stąd, między innymi z tego powodu w powiecie, w ostatnich latach nastąpiło zwiększenie powierzchni przeznaczanych na zalesienia. Tab. 2.3. Lesistość gmin Powiatu Wieruszowskiego i jego otoczenia Ogółem powierzchnia gruntów leśnych
Lesistość w %
Identyfikacja przestrzenna lasów i gleb o wartości rolniczej
2007 2011 2007 2011 Wieruszów 2309 2307,7 23,5 23,5 Bolesławiec 1331,3 1329,5 20,3 20,3 Czastary 1412,3 1431,8 22 22,2 Galewice 6065,8 6089,9 43,8 44 Lututów 889,6 892,9 11,6 11,6 Łubnice 665 666 10,9 10,9 Sokolniki 2515,4 2532,8 30,6 30,8 Powiat 15188,4 15250,6 25,8 25,9 Wieruszowski Powiat sieradzki 29004,8 29742,7 19,10 19,6 Powiat wieluński 22564,1 22920,8 24 24,4 Powiat 27138,6 27309,5 34,5 34,8 ostrzeszowski Powiat kępiński 12157,3 12287,6 19,4 19,6 Powiat kluczborski 26058,6 26074,4 29,7 29,8 Powiat oleski 34981,4 35033,9 35,1 35,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL; fragment rysunku zawartego w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, 2010, s. 84.
6
Program Ochrony Środowiska Powiatu Wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015, Wieruszów 2008, s. 99. 7 Program Ochrony Środowiska Powiatu Wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015, Wieruszów 2008.
18
Lasy uznać należy za ważny potencjał konkurencyjny Powiatu Wieruszowskiego, który można wykorzystać jako zasób strategiczny nadając mu cechy niepowtarzalności i jasno określając jego wartość dla użytkownika (np. turysty). Lasy są tutaj najbardziej naturalną formą roślinną. Według danych na 31.12.2011 roku zajmują 14,97 tys. ha, czyli ok. 26% ogólnej powierzchni powiatu. Jest to lesistość wyższa od średniej dla województwa łódzkiego (21,1%). Najwyższą lesistość obserwuje się w gminie Galewice, najniższy udział lasów w powierzchni mają gminy Lututów i Łubnice.
2.1.4. Walory przyrodnicze i ochrona środowiska Przewagą Powiatu Wieruszowskiego są jego walory przyrodnicze zdeterminowane obecnością rzeki Prosny. Rzeka ta jest jednym z największych dopływów Warty. W połączeniu z bogatą historią, kulturą (szczególnie ludową) oraz korzystnym położeniem powiat dysponuje znaczącym potencjałem turystycznym w skali makroregionalnej. Z tej perspektywy szczególnie dostrzec można znaczący potencjał, ciągle jeszcze niezagospodarowany, w zakresie turystyki weekendowej. Odbiorcami produktu turystyczno-rekreacyjnego i krajoznawczego mogą być przede wszystkim mieszkańcy Łodzi, jak również mieszkańcy innych dużych miast w otoczeniu Wieruszowa (np. Wrocławia). Dbając o zachowanie walorów przyrodniczych i ochronę środowiska wyodrębniono i utworzono tutaj rezerwaty przyrody, a także przygotowano m.in. dwa szlaki turystyczne: konny i rowerowy. Ponadto turyści mogą wędkować, pływać na kajaku na Prośnie oraz polować w tutejszych lasach. Najważniejszym zasobem regionu z tej perspektywy jest Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny”. Tylko na terenie województwa łódzkiego zajmuje powierzchnię 22.854 ha i jest drugim co do wielkości obszarem chronionego krajobrazu w regionie łódzkim. Pozostała część tego obszaru znajduje się w sąsiednim województwie wielkopolskim. Obszar ten włączony jest do systemu ECONET, jako korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym. Rzeka Prosna na całej długości (217 km) wraz ze swą doliną ma szczególne znaczenie jako naturalny łącznik ekologiczny Wieloprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych. Na obszarze tym obowiązuje wzmożona ochrona środowiska.
19
(b)
(a)
Rys. 2.5. Obszary prawnie chronione (a) i korytarze ekologiczne (b) w otoczeniu Powiatu Wieruszowskiego Źródło: fragmenty rysunków zawartych w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, 2010, ss. 69 i 71.
Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny” został utworzony na mocy rozporządzenia Wojewody Kaliskiego w 1996 roku. Istnieje tutaj bogactwo różnorodności zbiorowisk roślinnych, występowanie udokumentowanych stanowisk roślin i zwierząt chronionych, licznych pomników przyrody (33 obiekty), rezerwatów przyrody (Rezerwat „Ryś”, Rezerwat „Długosz Królewski w Węglewicach”), zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, walorów historyczno-kulturowych, zabytków architektury (26 obiektów) i
walorów turystyczno-
krajobrazowych. Ochrona przyrody, w Powiecie Wieruszowskim polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: dziko występujących, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, objętych ochroną gatunkową, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, siedlisk przyrodniczych, siedlisk zagrożonych wyginięciem, tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, krajobrazu, zieleni w miastach i wsiach i zadrzewień.8
2.1.5. Gospodarka wodna Rzeka Prosna jest rzeką nieuregulowaną, często rozwidla się i zmienia koryto, meandruje tworząc liczne zakola. Z jednej strony stanowi to o uroku i niepowtarzalności tych terenów, z drugiej strony jednak stwarza także zagrożenia dla mieszkańców, ponieważ rzeka charakteryzuje się znacznymi wahaniami stanów wód i gwałtownymi przyborami objętości przepływów. Najwyższe stany wody w rzece występują w okresie od stycznia do marca, najniższe w lipcu – sierpniu. Sytuacja ta wymaga skoordynowanych działań służb zarządzania kryzysowego zarówno wewnątrz powiatu, jak i między powiatami na które rzeka oddziałuje. 8
Program Ochrony Środowiska Powiatu Wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015, Wieruszów 2008.
20
Jakość wody w Prośnie zaliczana jest do II klasy czystości (2012r). Ocena potencjału ekologicznego wody jest na poziomie dobrym i powyżej dobrego. 9 Zagrożeniem dla jakości wód w rzece nadal jednak pozostają ścieki z zakładów mięsnych (zlokalizowanych w powiecie wieluńskim) oraz ścieki z Oczyszczalni ścieków w Skomlinie (powiat wieluński), Łubnicach, Bolesławcu i Wieruszowie oraz dopływy Pratwy i Niesobu, obciążone ściekami z Kępna. Główne zanieczyszczenia stanowią bakterie coli i azotany oraz problemem jest chemiczne zapotrzebowanie na tlen. Ponadto do głównych zagrożeń zanieczyszczenia wód powierzchniowych Powiatu Wieruszowskiego należy zaliczyć:10
składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych oraz dzikie wysypiska śmieci;
oczyszczalnie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz systemy kanalizacji sanitarnej, przemysłowej i burzowej;
szamba gromadzące nieczystości sanitarne zwłaszcza zgrupowane na większym obszarze;
zrzuty nieoczyszczonych ścieków do gruntu lub wód powierzchniowych, wylewiska;
zanieczyszczone wody powierzchniowe;
zbiorniki paliw, rurociągi oraz urządzenia prowadzące dystrybucję paliw;
różnego rodzaju zakłady przemysłowe, hurtownie, magazyny, myjnie pojazdów samochodowych;
szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu oraz obszary o zwartej zabudowie;
duże fermy hodowlane oraz zanieczyszczenia wielkoobszarowe np. emisje pyłów i gazów. Poddając ocenie gospodarkę wodną w powiecie należy stwierdzić, iż Powiat Wieruszowski
jest obszarem deficytowym w zasoby wodne. Teren ten należy do ubogich w obiekty małej retencji. Zbiorniki wodne stosunkowo niewielkich rozmiarów występują w okolicach miejscowości: Bolesławiec, Mieleszyn, Mieleszynek, Wieruszów, Ludwinów, Wójcin, Sokolniki, Pustkowie, Ostrówek, Kużaj, Spóle, Węglewice, Biadaszki, Osowa, Załozie, Grobelki, Konaty, Rędziny, Szustry, Lututów, Łęki, Huta i Świątkowice. W większości wykorzystywane do celów hodowlanych, turystycznych, przeciwpożarowych i nie mają większego wpływu na ogólne stosunki wodne w tym regionie. Ponadto niska ocena w tym zakresie wynika także z zaniedbanej gospodarki irygacyjno-melioracyjnej w powiecie i poszczególnych gminach znajdujących się w tym obszarze, właściwości gleb niezdolnych do większego akumulowania wody oraz osuszania bagien i zastoin śródpolnych. Problem ten stanowi także zagrożenie dla użytków rolnych i leśnych ze względu na niski poziom wód gruntowych. Dla ograniczenia tych zagrożeń w środowisku konieczna jest właściwa
gospodarka
melioracyjna
zapewniająca
9
prawidłową
gospodarkę
wodną
oraz
Komentarz do oceny stanu jednolitych części wód w województwie łódzkim w latach 2010 - 2012, Ocena punktowa 2012, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łódź 2012. 10 Program Ochrony Środowiska Powiatu Wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015, Wieruszów 2008.
21
retencjonowanie wód. Ocena sytuacji w zakresie gospodarki wodnej w powiecie zdeterminowała harmonogram realizacji inwestycji obiektów małej retencji w regionie łódzkim do tego stopnia, że wśród 73 programowanych zbiorników zlokalizowanych w II strefie potrzeb rozwoju małej retencji w województwie łódzkim – 5 dotyczy Powiatu Wieruszowskiego (nazwa zbiornika): Gola – Wójcin (gm. Bolesławiec, Buczyna), Posada – Gola (gm. Bolesławiec, Buczyna), Wieruszów (gm. Bolesławiec, Wieruszów, Łęka Opatowska), Okoń (gm. Galewice) i Chojny (Lututów)11.
2.1.6. Infrastruktura wodno-kanalizacyjna Powiat Wieruszowski zaopatrywany jest w wodę ze źródeł podziemnych, zarówno na potrzeby gospodarki komunalnej jaki na potrzeby przemysłu. Według klasyfikacji wód podziemnych w punktach obserwacyjno-pomiarowych sieci regionalnej monitoringu zwykłych wód podziemnych w 2011 roku w powiecie występowała II klasa czystości wody (w odwiertach: Lututów, Sokolniki, Osiek) i III klasa w gminie Wieruszów.12 Sieć wodociągowa jest rozwinięta w zadowalającym stopniu. Wskaźnik obsługiwanych mieszkańców powiatu przez sieć wodociągową w latach 2007-2011 wzrósł z 89,9% do 90,6%. Długość sieci wodociągowej w powiecie w tym okresie zwiększyła się o 4,3% i na koniec 2011 r. wynosiła 575,7 km. Przy czy w miastach powiatu 98,6% ludności korzystała z sieci wodociągowej natomiast na wsiach niewiele mniej bo 88,5%. Mniej korzystnie wygląda natomiast sytuacja w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej. Przede wszystkim brak jest spójnych i zintegrowanych działań poszczególnych gmin powiatu w tym obszarze. Ogólna ocena stopnia skanalizowania powiatu jest na niskim poziomie, w stosunku do stopnia zwodociągowania. Średnio w powiecie 43,9% ludności korzysta z dostępu do sieci kanalizacyjnej, przy czym są to przede wszystkim mieszkańcy terenów zurbanizowanych, gdzie wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 89,1% (wzrost w okresie 2007-2011 o 0,8 punktu procentowego). Należy jednak zauważyć, że w okresie 2007-2011 znacząco wzrósł także stopień skanalizowania obszarów wiejskich z 21,3% do 32%. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej obecnie wynosi 231,2km (wzrost w okresie 2007-2011 o 71,1%) natomiast liczba korzystających kształtuje się na poziomie 18623 osób (wzrost o 26,2%). Najlepiej zabezpieczonymi gminami z punktu widzenia obsługi mieszkańców przez sieć kanalizacyjną są gminy Bolesławiec, Wieruszów i Łubnice. Natomiast w pozostałych gminach mniej niż 25% ludności korzysta z sieci (w Sokolnikach mniej niż 12%).
11 12
Wojewódzki Program Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego (Synteza), 2005 r. Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2011 r., Część II Wody, s. 82.
22
W Powiecie Wieruszowskim zlokalizowanych jest osiem oczyszczalni ścieków, przy czy jedna jest tylko oczyszczalnią mechaniczną.13 Dotychczas jedynie dwie oczyszczalnie w powiecie wyposażone są w infrastrukturę do podwyższonego usuwania biogenów.
Rys. 2.6. Korzystający z kanalizacji jako % ogółu ludności w wybranych powiatach i gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL
2.1.7. Gospodarka odpadami i zanieczyszczenie środowiska W
powiecie
brak
jest
spójnej
polityki
gminnej
gospodarowania
odpadami.
Zlokalizowanych jest tutaj sześć składowisk odpadów. W tym trzy (w Łubnicach, Krzyżu i Kluskach) to składowiska niespełniające wymogów ochrony środowiska. W gminie Wieruszów zlokalizowane są dwa składowiska: zamknięte składowisko odpadów niebezpiecznych oraz innych niż niebezpieczne i obojętne na którym nie były składowane odpady komunalne oraz odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na którym nie były składowane odpady komunalne. W gminie Wieruszów, w miejscowości Teklinów, zlokalizowane jest także składowisko odpadów komunalnych.
Niezrekultywowane
zamknięte
składowisko
odpadów
niebezpiecznych
w
Wieruszowie oraz składowiska w Łubnicach, Krzyżu i Kluskach zostały wskazane w Planie 13
Program Ochrony Środowiska Powiatu Wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015 projekt , s. 63.
23
zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, jako ważne obszary problemowe w zakresie infrastruktury technicznej w regionie łódzkim.14 Należy jednak podkreślić, iż mimo rosnącej ilości produkowanych odpadów, wartości te (wielkość i dynamika) są nadal znacznie niższe niż analogiczne wskaźniki notowane średnio w województwie łódzkim. Niespełna wszystkie odpady produkowane w Powiecie Wieruszowskim poddawane są odzyskowi, natomiast wartość średnia tego wskaźnika dla województwa kształtowała się w 2012 roku na poziomie 16,3%.
rok
rok
2012
2011
2011
2010
2010
2012
2009
2009
2008
2008
2007 2007
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
województwo łódzkie
250,0
300,0
350,0
powiat wieruszowski
400,0
450,0
500,0 0,0
tona/1km2
10,0
20,0
30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 województwo łódzkie powiat wieruszowski
90,0
100,0
%
2
Rys. 2.8. Udział odpadów poddanych odzyskowi w ilości odpadów wytworzonych w ciągu roku Powiecie Wieruszowskim w okresie 2007-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL Rys. 2.7. Odpady wytworzone na 1 km w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2012
Z problemami dotyczącymi składowisk związane są także zagrożenia w obszarze rolnictwa i ochrony środowiska, dotyczące zanieczyszczenia wód i gleb. Wśród zagrożeń związanych z rolniczym charakterem Powiatu Wieruszowskiego wymienić należy zanieczyszczenie gleb oraz wód zarówno gruntowych jak i podziemnych związane z niewłaściwym składowaniem obornika oraz magazynowaniem gnojówki i gnojowicy. Problem ten dotyczy w dużej mierze gminy Łubnice, która dominuje w hodowli trzody chlewnej. Według badań przeprowadzonych na terenie regionu łódzkiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Powiat Wieruszowski ma jeden z najwyższych w województwie wskaźników emisji CO (5 miejsce w regionie w rankingu powiatów w 2011 r.) oraz pyłów (6 miejsce w regionie). Na dość wysokim poziomie utrzymuje się także emisja NO 2 (8 miejsce w regionie).15 Podstawowym źródłem emisji tych substancji są zakłady Pfleiderer „Prospan” w Wieruszowie. Należy zatem zwrócić szczególną uwagą na sytuację występująca w gminie Wieruszów, gdzie rejestruje się wzmożoną ilości zachorowań na choroby górnych dróg oddechowych.16 Jednak biorąc pod uwagę ogólną ocenę jakości powietrza na obszarze całego
14
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, 2010, s. 66. 15 Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2011 r., Część II Wody, s. 48. 16 Według informacji uzyskanych podczas spotkania konsultacyjnego z przedstawicielami samorządów lokalnych, w toku prac nad strategią Powiatu Wieruszowskiego (maj 2013).
24
powiatu, należy stwierdzić, iż rejestrowana jest tutaj pierwsza klasa czystości powietrza. Niewątpliwie jest to korzystna ocena w skali województwa łódzkiego.
Rys. 2.9. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w powiatach województwa łódzkiego Źródło: Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, s. 83, na podstawie Raportu o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2006 r . i 2008 r ., GUS (2007)
Na zanieczyszczenie hałasem narażone są przede wszystkim tereny komunikacyjne wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich w powiecie, choć w raportach Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska nie wskazano tego zagrożenia jako istotnego dla tej części regionu.
2.1.8. Problemy i wyzwania rozwoju w odniesieniu do powiązań funkcjonalno-przestrzennych
i
ochrony
środowiska
–
wskazania do analizy strategicznej SWOT Do głównych problemów, a zarazem wyzwań rozwojowych powiatu, w aspekcie zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska zaliczyć należy: słabe powiązania komunikacyjne ze stolicą województwa łódzkiego; słabo rozwinięty system połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz powiatu; niski stopień wykorzystania transportu kolejowego w poprawie dostępności przestrzennej wewnętrznej i zewnętrznej powiatu;
25
brak koncepcji wykorzystania wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej powiatu na skutek budowy drogi S8 (w sensie koncepcyjnym, planistycznym, prawnym i ekonomicznym); brak koncepcji na efektywniejsze wykorzystanie bliskości przestrzennej dużych ośrodków miejskich z perspektywy: rynku pracy, ruchu turystycznego oraz funkcji rezydencjonalnej; zły stan techniczny dróg powiatowych; niska jakość bonitacyjna gleb; słaby rozwój proekologicznego wykorzystania terenów rolniczych (rolnictwo ekologiczne, uprawy roślin energetycznych, turystyka i rekreacja); niewykorzystany potencjał turystyczny powiatu dotyczący rzeki Prosny i właściwości otoczenia, szczególnie w kontekście sprzyjającej polityki władz regionalnych; niski stopień prorozwojowego wykorzystania lasów stanowiących bogactwo powiatu – potencjalny zasób strategiczny powiatu; brak koncepcji uzyskania efektów synergicznych dotyczących budowy kopalni węgla brunatnego w sąsiedztwie powiatu; niski poziom zabezpieczenia powiatu w infrastrukturę elektroenergetyczną; niski stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii; słaby rozwój infrastruktury kanalizacyjnej szczególnie na terenach wiejskich; brak skoordynowanych działań (wspólnej polityki) między jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki ściekowej; wzrost poziomu zagrożenia powodziowego z uwagi na czynniki zewnętrzne (zmiany klimatyczne, cykliczne wahania stanów wód w rzekach) oraz zaniedbania w zakresie gospodarki wodnej w jednostkach samorządu terytorialnego na obszarze powiatu (powiat jest obszarem deficytowym w zasoby wodne – niekorzyści z tym związane wymagają zdecydowanych interwencji w zakresie gospodarki irygacyjnej, melioracyjnej oraz małej retencji).
26
2.2. Społeczeństwo i jakość życia 2.2.1. Kapitał ludzki 2.2.1.1.
Demografia
Liczba ludności zamieszkującej Powiat Wieruszowski wynosiła w 2012 roku 42281 osób, a w 2011 roku 42434 osoby. Stanowi to 17% ogółu ludności zamieszkującej województwo łódzkie. Powiat Wieruszowski zajmuje 21 pozycję (na 24 możliwe) pod względem liczby ludności w województwie łódzkim. Współczynnik feminizacji w Powiecie Wieruszowskim był jednym z najniższych w województwie łódzkim i wyniósł w 2011 roku 102, podczas gdy w całym województwie łódzkim wyniósł 110 (na 100 mężczyzn przypadło 110 kobiet). Najbardziej sfeminizowaną gminą powiatu jest gmina Wieruszów, w której na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety. Najmniej sfeminizowana jest gmina Bolesławiec – współczynnik feminizacji wyniósł 98. Analizując liczbę ludności w podziale na grupy wiekowe można stwierdzić, iż w 2012 roku w Powiecie Wieruszowskim były osoby powyżej 70 roku życia (3967 osób) stanowiły prawie 10% ogółu społeczeństwa. Osoby w wieku 60+ stanowiły 20% ogółu ludności powiatu. Osoby pomiędzy 20 a 60 rokiem życia stanowiły 64% ogółu ludności. Są to wskaźniki niższe niż w województwie łódzkim, gdzie odpowiednio udział ludności w wieku 70+ wynosi 11% ogółu społeczeństwa w województwie, a 60+ - 23%. Może to być spowodowane wyższymi niż w całym województwie wskaźnikami umieralności w tych grupach wiekowych. Jedynie udział osób pomiędzy 20 a 60 rokiem życia był w Powiecie Wieruszowskim wyższy niż w całym województwie łódzkim i wyniósł 57%. Poniższe wykresy (rys. 2.10) obrazują strukturę wiekową ludności w Powiecie Wieruszowskim. Biorąc pod uwagę gęstość zaludnienia, Powiat Wieruszowski zajmuje 19 pozycję w województwie łódzkim (liczba ludności na 1 km2 wyniosła w 2011 roku 73,52).
27
Rys. 2.10. Struktura wiekowa ludności w Powiecie Wieruszowskim w 2012 roku Źródło: Dane Głównego Urzędu Statystycznego, Bank Danych Lokalnych, 2013.
2
Rys. 2.11. Koncentracja ludności na 1 km w województwie łódzkim w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS.
28
Liczba ludności
Powiatu Wieruszowskiego (biorąc pod uwagę faktyczne miejsce
zamieszkania) od 2007 do 2011 roku pozostaje w zasadzie niezmieniona. W ciągu badanych 5 lat ilość osób zwiększyła się o 223. Poniższa tablica pokazuje zmiany liczby ludności w poszczególnych gminach Powiatu Wieruszowskiego. Tab.2.4. Zmiany liczby ludności w gminach Powiatu Wieruszowskiego w latach 2007-2011 Lata 2009 4105 3971 6197 4651 4149 4908 14187
Jednostka 2007 2008 2010 2011 Bolesławiec 4134 4150 4105 4099 Czastary 4002 3973 3971 3981 Galewice 6146 6191 6197 6244 Lututów 4686 4672 4651 4685 Łubnice 4184 4154 4149 4157 Sokolniki 4907 4883 4908 4895 Wieruszów 14090 14189 14187 14373 Powiat Wieruszowski 42149 42212 42168 42465 42372 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Prawie 80% ludności Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku stanowiła ludność wiejska. Analizując wskaźniki
obciążenia demograficznego, można stwierdzić, że w
Powiecie
Wieruszowskim na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58,3 osoby w wieku produkcyjnym. Przyrost naturalny w Powiecie Wieruszowskim w 2011 roku był ujemny (-0,8), niemniej jednak był wyższy niż w całym województwie łódzkim (-2,7). Biorąc pod uwagę przyrost naturalny w gminach Powiatu Wieruszowskiego, najgorzej prezentowała się sytuacja w gminie Bolesławiec (-6,8), najlepiej w gminie Lututów (1,3) oraz w mieście Wieruszów (2,7). Przeciętne dalsze trwanie życia dla osób w wieku 45+ wynosi w powiecie ok. 36 lat – w przypadku kobiet oraz 28 lat – w przypadku mężczyzn, zarówno w mieście Wieruszów, jak i na wsiach. Analizując strukturę wykształcenia ludności powiatu można stwierdzić, iż poziom wykształcenia w Powiecie Wieruszowskim jest od wielu lat jednym z najniższych w województwie. Przyczyn takiego stanu należy upatrywać w wiejskim charakterze tego obszaru oraz w braku dużego ośrodka miejskiego, który mógłby skupiać na swoim terenie szkoły wyższe lub ich filie. Jedną z barier w podnoszeniu wykształcenia mieszkańców jest duża odległość powiatu od innych, ważnych ośrodków akademickich.
29
Rys. 2.12. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2011 roku w Powiecie Wieruszowskim, podregionie sieradzkim i województwie łódzkim Źródło: Województwo łódzkie: podregiony, powiaty, gminy 2012, Główny Urząd Statystyczny, Łódź, 2012.
Od kilku lat w Powiecie Wieruszowskim obserwuje się ujemne saldo migracji, w 2011 roku wyniosło ono -59 (co daje wskaźnik -1,4 w przeliczeniu na 1000 osób)17. Obserwowany od kilku lat dość silny odpływ ludności do większych ośrodków w Polsce oraz za granicę pozwala na postawienie niekorzystnych dla powiatu prognoz demograficznych.
Prognozy te wskazują na
dalsze wyludnianie się Powiatu Wieruszowskiego w ciągu najbliższych 20 lat. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2035 roku Powiat Wieruszowski zamieszkany będzie przez niewiele ponad 38 tysięcy osób. Tab. 2.5. Stan obecny i prognoza demograficzna ludności w Powiecie Wieruszowskim
Rok Liczba ludności
2012 42281
2020 41142
2025 40437
2030 39446
2035 38259
Źródło: Dane Głównego Urzędu Statystycznego, Bank Danych Lokalnych, 2013.
17
Wskaźnik dla całego województwa łódzkiego wyniósł w tym samym okresie -0,7, a dla podregionu sieradzkiego -1,3.
30
2.2.1.2.
Stan zdrowia
Na terenie Powiatu Wieruszowskiego nie stwierdzono w 2012 roku występowania chorób podlegających zgłaszaniu do stacji sanitarno-epidemiologicznych. Analizując zachorowania na choroby zakaźne, przeciwko którym prowadzone są szczepienia ochronne, należy stwierdzić, iż ostatnio zanotowano niewielką, nieodbiegającą od normy ilość zachorowań na różyczkę, świnkę i odrę. Wzrosła natomiast zachorowalność na szkarlatynę, wirusowe zapalenie jelit, ospę wietrzną, krztusiec oraz gruźlicę płuc (zachorowania na gruźlicę częściej dotyczą mężczyzn i występowały głównie na obszarze wiejskim)18. Wśród głównych przyczyn umieralności mieszkańców Powiatu Wieruszowskiego znajdują się choroby układy krążeniowego (w 2011 roku było to 59, 1% podczas gdy średnia dla województwa wynosiła 44,4%, a dla podregionu sieradzkiego 47,4%) oraz choroby nowotworowe (20,8% - podczas, gdy średnia dla województwa wyniosła 23,2%, a dla podregionu sieradzkiego 24,4%). Poniższe wykresy przedstawiają wskaźniki umieralności z powodu chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych w latach 2005-2011.
Rys. 2.13. Choroby układu krążenia oraz choroby nowotworowe w Powiecie Wieruszowskim w latach 2005-2011 – umieralność. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS
2.2.2. Kapitał społeczny 2.2.2.1.
Spójność społeczna
Spójność społeczna to możliwość zapewniania przez społeczeństwo wysokiej jakości życia oraz unikanie nierówności społecznych. Jednym z ważniejszych jej mierników jest stopa bezrobocia (por. część Gospodarka i rynek pracy) oraz stopa partycypacji, określona jako stosunek ludności w wieku produkcyjnym posiadającej pracę do ogółu ludności w wieku produkcyjnym. W Powiecie Wieruszowskim wskaźnik ten wynosi 0,30, podczas gdy w podregionie sieradzkim wynosi 0,25, a w województwie łódzkim 0,33. Oznacza to, że Powiat Wieruszowski nie odbiega znacznie od średniej województwa łódzkiego w zakresie spójności społecznej. 18
Ocena stanu sanitarnego Powiatu Wieruszowskiego za rok 2013, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Wieruszów 2013 r.
31
2.2.2.2.
Społeczeństwo obywatelskie
W Powiecie Wieruszowskim funkcjonują 43 stowarzyszenia i lokalne kluby działania. Należą do nich: 1. Stowarzyszenie Hodowców Ptactwa Leśnego „Orzeł” Foluszczyki w Galewicach. 2. Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Galewice. 3. Stowarzyszenie Rozwoju Węglewic „Biała Góra” w Galewicach. 4. Towarzystwo Historyczno-Kulturalne „Arsonium” w Wieruszowie. 5. Stowarzyszenie Edukacji Artystycznej Dzieci i Młodzieży oraz Animacji Kultury „Nadwrażliwi” w Wieruszowie. 6. Stowarzyszenie Kupców i Usług w Gminie Bolesławiec. 7. Stowarzyszenie Integracyjne „Klub Otwartych Serc” w Wieruszowie. 8. Stowarzyszenie Trzeźwościowe „Wierusz” w Wieruszowie. 9. Stowarzyszenie „Prawo- Obywatel- Demokracja” w Wieruszowie. 10. Stowarzyszenie „Pomocny Dom” w Chróścinie. 11. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Tyble. 12. Towarzystwo Przyjaciół Czastar. 13. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Ziemi Wieruszowskiej. 14. Towarzystwo Rozwoju Polesia. 15. Stowarzyszenie Profilaktyczne „Alternatywa” w Wieruszowie. 16. Towarzystwo Przyjaciół Bolesławca. 17. Towarzystwo Przyjaciół Wieruszowa. 18. Stowarzyszenie Handlowców i Producentów w Wieruszowie. 19. Wieruszowskie Towarzystwo Ekologiczne. 20. Stowarzyszenie Chóralne „LIRA” przy Klasztorze O.O. w Wieruszowie. 21. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział Miejski w Wieruszowie. 22. Wieruszowski Klub Sportowy ,,PROSNA”. 23. Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Wieruszowskiej. 24. Stowarzyszenie Integracyjne ,,Rodzina”. 25. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Lubczyna z Siedzibą w Lubczynie. 26. Stowarzyszenie Ekorozwoju Wsi Swoboda. 27. Stowarzyszenie „Miłośnicy Baszty”. 28. Stowarzyszenie Gospodyń „Pod Borem” w Ludwinowie. 29. Stowarzyszenie „Łubniczanki na szlaku bursztynowym” w Łubnicach. 30. Stowarzyszenie Gospodyń „Pod lipą” w Kolonii Dzietrzkowice. 31. Stowarzyszenie Gospodyń „Wójcin nad Prosną” w Łubnicach. 32
32. Stowarzyszenie Gospodyń w Dzietrzkowicach. 33. Polskie Towarzystwo Ochrony Roślin w Uprawach Hobbystycznych w Wieruszowie. 34. Stowarzyszenie Mieszkańców Dzietrzkowic. 35. Między Prosną a Wartą – Lokalna Grupa Działania w Wieruszowie. 36. JMR Edukacja i Praca, 37. Stowarzyszenie Św. Rocha przy Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Wieruszowie, 38. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi Mieleszyna Mieleszynka i Okolic, 39. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Radostów, 40. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Stary Ochędzyn i Nowy Ochędzyn, 41. Stowarzyszenie Działań Psychospołecznych W Wieruszowie, 42. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Żdżary i Wiewiórka, 43. Stowarzyszenie Rozwoju Sołectwa Osowa „Pod Kostrzewą”. Korzystnym zjawiskiem jest obecność tak różnorodnych stowarzyszeń i grup działania na terenie powiatu. Działania na rzecz demokracji lokalnej są istotną aktywnością w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, natomiast lokalne grupy i koła gospodyń mogą przyczyniać się do podtrzymywania tradycji i kształtowania poczucia tożsamości regionalnej wśród mieszkańców powiatu. Szczególnie korzystnym zjawiskiem ostatnich lat jest wydzielanie przez Gminę Wieruszów kwoty ze środków budżetowych na zadania z zakresu kultury, sportu, rekreacji oraz bezpieczeństwa publicznego, wyłonione w ramach konsultacji społecznych. Ponadto, wspieranie działań stowarzyszeń i innych grup podejmujących aktywność społeczną dokonywane jest także przez pozostałe samorządy gminne oraz przez samorząd powiatowy w ramach programów współpracy z organizacjami pozarządowymi.
2.2.3. Jakość życia 2.2.3.1.
Mieszkalnictwo
Zasoby mieszkaniowe zlokalizowane w Powiecie Wieruszowskim stanowią 1,3% wszystkich zasobów mieszkaniowych w województwie łódzkim. Największą część wszystkich zasobów mieszkaniowych w powiecie, bo aż 86%, stanowiły w 2009 roku mieszkania osób fizycznych (10863). Mieszkania komunalne stanowiły w tym czasie jedynie 2% całości zasobu mieszkaniowego. Niekorzystną tendencją jest spadek liczby mieszkań komunalnych w ostatnich latach, niemniej jednak ogólna liczba mieszkań rośnie. 33
Ze wszystkich zasobów mieszkaniowych zlokalizowanych w powiecie największa część znajdowała się w 2010 roku w mieście Wieruszów. Najmniej mieszkań natomiast było w gminie Łubnice (1056). Tab. 2.6. Zasoby mieszkaniowe w gminach Powiatu Wieruszowskiego Gmina
Rok 2007 2008 2009 2010 Bolesławiec 1306 1311 1315 1323 Czastary 1188 1194 1200 1205 Galewice 1734 1751 1769 1779 Lututów 1486 1496 1499 1503 Łubnice 1040 1045 1050 1056 Sokolniki 1410 1416 1422 1433 Wieruszów 4527 4559 4583 4607 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Analizując jakość życia w odniesieniu do warunków mieszkaniowych w Powiecie Wieruszowskim należy stwierdzić, że przeciętna powierzchnia jednego mieszkania jest wyższa niż średnia dla Polski i dla województwa łódzkiego. W 2010 roku przeciętna powierzchnia 1 mieszkania w powiecie wyniosła 90,9 m2 , podczas gdy średnia dla województwa wyniosła w tym samym roku 66,4 m2. Największe mieszkania zlokalizowane są w gminach Łubnice i Sokolniki (odpowiednio 107,2 m2 oraz 102,5 m2). Wynika to oczywiście z typu budownictwa mieszkaniowego, w gminach wiejskich przeważa budownictwo jednorodzinne, o większej przeciętnej powierzchni mieszkaniowej niż w miastach. Jednak Powiat Wieruszowski lokuje się na wysokich pozycjach wśród innych powiatów województwa łódzkiego pod względem przeciętnej powierzchni 1 mieszkania.
34
Rys. 2.14. Przeciętna powierzchnia 1 mieszkania w powiatach województwa łódzkiego w 2010 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS
Warunki mieszkaniowe charakteryzowane są także przez przeciętną powierzchnię mieszkaniową przypadającą na 1 osobę. Pod względem tej cechy Powiat Wieruszowski zajmuje najwyższą pozycję wśród innych powiatów województwa. W 2010 roku przeciętna powierzchnia mieszkaniowa przypadająca na 1 osobę wyniosła w powiecie 27,6 m2, podczas gdy średnia dla województwa wyniosła w tym samym czasie 24,7 m2. 2.2.3.2.
Ochrona zdrowia
W ramach publicznego systemu ochrony zdrowia w Powiecie Wieruszowskim działa NZOZ Szpital Powiatowy w Wieruszowie19, dysponujący 3 oddziałami szpitalnymi – chirurgii jednego dnia, chorób wewnętrznych oraz pediatrycznym. Szpital działa w ramach Powiatowego Centrum Medycznego Spółka z o.o., które zapewnia mieszkańcom opiekę specjalistyczną w zakresie chirurgii, ortopedii, diabetologii, dermatologii, chorób płuc, neurologii, zdrowia psychicznego, rehabilitacji oraz okulistyki. W całym Powiecie Wieruszowskim w 2011 roku znajdowało się 15 zakładów opieki zdrowotnej, z czego ponad połowa (8) w mieście Wieruszów. Przeciętnie na 1 ZOZ przypada prawie 2825 osób. To dużo wyższa liczba pacjentów niż dla całego województwa łódzkiego, w 19
Nazwa szpitala: Powiatowe Centrum Medyczne Spółka z o.o. NZOZ Szpital Powiatowy w Wieruszowie.
35
którym 1 ZOZ obsługuje przeciętnie 1657 pacjentów oraz podregionu sieradzkiego, gdzie przeciętna liczba pacjentów obsługiwanych przez ZOZ wyniosła 2021. Porównując ilość osób obsługiwanych przez ZOZ-y w podregionie sieradzkim można stwierdzić, iż Powiat Wieruszowski lokuje się na ostatniej pozycji. Tymczasem wzrasta ilość porad lekarskich udzielonych mieszkańcom powiatu. W roku 2005 zarejestrowano 143112 porad, natomiast w 2011 roku 230904 porady. Oznacza to, że przeciętnie 1 osobie w 2011 roku udzielono 4,5 porady Badając dostęp do aptek w Powiecie Wieruszowskim można stwierdzić, że powiat ten posiada na swoim obszarze najmniej placówek aptecznych w całym podregionie sieradzkim. Biorąc pod uwagę ilość pacjentów obsługiwanych przez 1 aptekę, Powiat Wieruszowski lokuje się na przedostatnim miejscu, ze średnią ilością pacjentów przypadającą na 1 aptekę równą 3531. Należy jednak stwierdzić, iż w każdej gminie znajduje się co najmniej apteka. W większości są one czynne w dni powszednie oraz w soboty. Jedynie w gminach Galewice i Łubnice apteki działają tylko w dni powszednie20. Harmonogram dyżurów aptek w godzinach nocnych oraz w święta dostępny jest na stronie internetowej powiatu. Niekorzystnym zjawiskiem jest brak publicznego żłobka ani jego oddziału w całym Powiecie Wieruszowskim. Ponadto na 1 pielęgniarkę przypada średnio 381 osób, a na 1 położną 3566 osób, co daje jedne z najwyższych wskaźników w województwie łódzkim.
20
Uchwała nr XXIII/105/12 Rady Powiatu Wieruszowskiego z dn. 28 listopada 2012 r. w sprawie ustalenia rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych na terenie Powiatu Wieruszowskiego.
36
Rys. 2.15. Ilość pacjentów przypadająca na 1 pielęgniarkę w województwie łódzkim w 2011 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS.
Mieszkańcy Powiatu Wieruszowskiego mają także najtrudniejszy w województwie łódzkim dostęp do lekarza-dentysty. Z danych GUS wynika, iż na 1 pracującego lekarza – dentystę przypada przeciętnie 5150 osób, podczas gdy średnia dla całego województwa wynosi 1903 osoby. 2.2.3.3.
Usługi rynkowe i publiczne
Jakość życia w danej jednostce terytorialnej związana jest z dostępem do usług rynkowych, takich jak usługi pocztowe, bankowe, handlowe, itp. oraz poziomem tych usług. Analizując dostęp do placówek pocztowych w Powiecie Wieruszowskim należy stwierdzić, iż w ostatnich latach uległ on pogorszeniu. Obecnie w powiecie działa 10 agencji pocztowych o ograniczonym stopniu realizacji usług, czynnych w godzinach od 8 do 13 oraz 10 urzędów pocztowych (w tym jedynie jeden czynny do godz. 19, pozostałe czynne do ok. godz. 15)21. Na terenie powiatu działa 6 niewielkich supermarketów spożywczych, brakuje jednak wielkopowierzchniowych sklepów z artykułami gospodarstwa domowego oraz budowlanoremontowymi.
21
Portal: www.poczta-polska.pl, data dostępu 14.08.2013 r.
37
Obecnie na terenie powiatu działa jedna kancelaria notarialna oraz 3 kancelarie adwokackie. W sąsiednich powiatach dostęp do powyższych usług jest większy22. Ponadto powiat nie posiada własnego Sądu Rejonowego, sądem właściwym w sprawach cywilnych oraz karnych dla Powiatu Wieruszowskiego jest Sąd Rejonowy w Wieluniu. 2.2.3.4.
Pomoc społeczna
Z danych statystycznych wynika, iż ilość gospodarstw domowych korzystających w ostatnich latach ze świadczeń pomocy społecznej w Powiecie Wieruszowskim rośnie.
Rys. 2.16. Gospodarstwa domowe korzystające ze świadczeń opieki społecznej w Powiecie Wieruszowskim w latach 2008-2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Ilość gospodarstw domowych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w poszczególnych gminach powiatu w 2011 roku przedstawiała się następująco (rys. 2.17).
Rys. 2.17. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej w gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS 22
Dane Izby Notarialnej w Łodzi.
38
Analizując udział osób korzystających ze świadczeń opieki społecznej w gminach Powiatu Wieruszowskiego w ogóle liczby ludności w gminach w 2011 roku należy stwierdzić, iż najwięcej ludności korzysta ze środowiskowej pomocy społecznej w gminie Lututów (15,5%). Tab. 2.7. Udział ludności korzystającej ze środowiskowej pomocy społecznej w gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku % ogółu ludności Bolesławiec 288 7,0 Czastary 337 8,5 Galewice 393 6,3 Lututów 727 15,5 Łubnice 329 7,9 Sokolniki 473 9,7 Wieruszów 1140 7,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS Gmina
Osoby
Do głównych przyczyn występowania o świadczenia pomocy społecznej należą bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, przewlekłe choroby, wielodzietność i ogólnie pojęta niezaradność życiowa23. Spada natomiast w Powiecie Wieruszowskim ilość rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych na dzieci. Udział rodzin pobierających zasiłki rodzinne w 2011 roku w Powiecie Wieruszowskim w ogóle takich rodzin w województwie łódzkim stanowił 2,58% (przy średnim udziale dla powiatów województwa łódzkiego wynoszącym 3,66%)24. Na terenie powiatu działa także kilkanaście świetlic opiekuńczo-wychowawczych, socjoterapeutycznych oraz profilaktycznych. Poprawia się dostęp do placówek, które w sytuacjach kryzysowych mogłyby zapewnić dzieciom całodobową opiekę – do 2010 roku dzieci takie były umieszczane w placówkach w powiecie sieradzkim, zduńskowolskim lub ostrzeszowskim25. Obecnie powiat posiada jednak na swoim terenie Rodzinny Dom Dziecka, funkcjonujący w Lubczynie od 2010 r. W 2013 roku radni powiatu podjęli także uchwałę o przekazaniu Fundacji Happy Kids 2/3 nieruchomości obecnego ośrodka zdrowia w Sokolnikach na utworzenie kolejnego Rodzinnego Domu Dziecka. Jest to istotne, gdyż realizacja zadań w zakresie pieczy zastępczej należy właśnie do zadań powiatu.
23
Por. Powiatowy Program Pomocy Dziecku i Rodzinie, uchwała Nr XLI/204/09 Rady Powiatu Wieruszowskiego, załącznik. 24 bez uwzględnienia powiatu grodzkiego Łódź. Przy uwzględnieniu Łodzi, średnia dla powiatów województwa wynosi 4,17%). 25 Powiatowy Program Pomocy Dziecku i Rodzinie…, op.cit.
39
2.2.3.5.
Edukacja i szkolnictwo wyższe
Analiza rozmieszczenia szkół na terenie Powiatu Wieruszowskiego daje względnie stabilny obraz sieci placówek kształcenia podstawowego, gimnazjalnego oraz ponadgimnazjalnego. Powiat zarządza trzema szkołami ponadgimnazjalnymi: Zespołem Szkół Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika w Wieruszowie, Zespołem Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica w Wieruszowie oraz Zespołem Szkół Rolniczych im. Wincentego Baranowskiego w Lututowie. Tab. 2.8. Szkoły podstawowe oraz gimnazja publiczne i prywatne w Powiecie Wieruszowskim Gmina Szkoła podstawowa Gimnazja Bolesławiec 4 1 Czastary 3 1 Galewice 6 1 Lututów 5 1 Łubnice 3 1 Sokolniki 5 2 Wieruszów 5 2 Źródło: www.szkolypowiatwieruszowski.szkolnictwa.pl/ (15.07.2013 r.) oraz informacje uzyskane od JST z terenu powiatu.
W roku szkolnym 2011/2012 szkołę podstawową w Powiecie Wieruszowskim ukończyło 463 uczniów, z czego 308 uczniów pochodziło z gmin wiejskich powiatu. Gimnazja ukończyło w badanym roku 532 uczniów (374 na terenach gmin wiejskich). Szkoły zasadnicze ukończyło 176 uczniów, a licea ogólnokształcące oraz profilowane 141 uczniów. Absolwentów technikum w roku szkolnym 2011/2012 było 159. 20 osób ukończyło w badanym roku szkoły dla dorosłych. W nieznacznym stopniu spada w Powiecie Wieruszowskim w ostatnich 5 latach współczynnik
skolaryzacji.
Jest
to
przede
wszystkim
konsekwencja
istniejącego
niżu
demograficznego, a dane nie różnią się istotnie od średnich ogólnopolskich. Na poziomie kształcenia podstawowego współczynnik skolaryzacji wyniósł w 2012 roku 99,55% i był porównywalny ze średnim wynikiem dla województwa łódzkiego (99,85%). Najwyższy wskaźnik zanotowano w mieście Wieruszów (132,77%), co oznacza większą liczbę osób spoza średniej wiekowej 7-12 lat, uczących się w szkołach podstawowych. Na poziomie gimnazjalnym współczynnik ten wyniósł w 2012 roku 100,34% i również nie odbiega znacznie od średniej wojewódzkiej (100,9%). Badając skolaryzację na poziomie ponadgimnazjalnym również nie można stwierdzić w Powiecie Wieruszowskim trendów odbiegających od ogólnopolskich. W ciągu ostatnich 5 lat nieznacznie podniósł się współczynnik skolaryzacji brutto na poziomie liceów ogólnokształcących oraz zasadniczych szkół zawodowych. Poniższy wykres obrazuje udział absolwentów wybranego typu szkół ponadgimnazjalnych w ogólnej liczbie tych absolwentów.
40
Rys. 2.18. Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych według typów szkół w roku szkolnym 2010/2011 w Powiecie Wieruszowskim Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012, Urząd Statystyczny w Łodzi, publikacja elektroniczna.
Biorąc pod uwagę zmiany ilości absolwentów szkół wyższych w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców, można zauważyć trend rosnący w całym podregionie sieradzkim. Utrudnieniem dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych w Powiecie Wieruszowskim jest jednak brak jakiejkolwiek szkoły wyższej lub jej filii na terenie powiatu. Działająca wcześniej w Zespole Szkół Rolniczych w Lututowie filia Akademii Rolniczej we Wrocławiu, kształcąca studentów w kierunku rolniczym, zawiesiła swoją działalność kilka lat temu z uwagi na nikłe zainteresowanie absolwentów szkół ponadgimnazjalnych. Nadal problemem pozostaje możliwość wykorzystania szkół oraz ich bazy dydaktycznej na potrzeby zajęć pozalekcyjnych. Brak aktywności szkół w tym kierunku, jak i brak systemu finansowania ich dodatkowej działalności powoduje, że nie prowadzi się w nich działalności szkoleniowej dla kadr przedsiębiorstw oraz gospodarstw rolnych na szeroką skalę26. 2.2.3.6.
Sport i kultura
W 2012 roku w Wieruszowie zarejestrowanych było 21 klubów sportowych. Liczba ta jest niższa w porównaniu z rokiem 2008, w którym na terenie powiatu działało 38 klubów. We wszystkich klubach w 2012 roku łącznie zarejestrowanych było 1100 członków.
26
Por. Plan rozwoju Lokalnego Powiatu Wieruszowskiego, Wieruszów 2008, s. 27.
41
Tab. 2.9. Kluby i ich członkowie w Powiecie Wieruszowskim w latach 2008-2012 Obszar
liczba członków
kluby 2008
2010
2012
2008
2010
2012
Powiat Wieruszowski
38
25
21
1262
1063
1100
Bolesławiec
2
3
3
110
123
130
Czastary
2
3
2
137
182
171
Galewice
3
4
4
110
121
209
Lututów
3
3
3
111
127
138
Łubnice
2
2
2
84
114
86
Sokolniki
23
5
3
494
197
87
Wieruszów
3
5
4
216
199
279
Wieruszów - miasto
2
3
4
174
136
279
Wieruszów - obszar wiejski
1
2
0
42
63
0
27
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS .
Powiat prowadzi również Powiatową Bibliotekę Publiczną, której siedziba znajduje się w Wieruszowie. Ponadto na terenie powiatu znajdują się 24 gminne biblioteki publiczne. Na jedną placówkę biblioteczną w powiecie w 2012 roku przypadało 1691 osób. Z każdego 1000 mieszkańców powiatu 148 osób było czytelnikami bibliotek. Przeciętny czytelnik biblioteki w Powiecie Wieruszowskim wypożyczył 15,6 książek, o 4,2 książki mniej niż przeciętny czytelnik w województwie łódzkim. Najmniej książek w ciągu ostatniego roku wypożyczył czytelnik gminy Galewice (6,2 książki), najwięcej natomiast czytelnik w gminie Bolesławiec (22,2 książki)28. Na terenie powiatu funkcjonuje 1 kino stałe, z widownią na 130 miejsc. Na 1 miejsce przypada 326 osób i jest to wskaźnik wyższy niż w województwie łódzkim, w którym na 1 miejsce przypadają 222 osoby. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na terenie Powiatu Wieruszowskiego nie działa żadne muzeum. W Czastarach funkcjonuje jednak Izba Muzealna Muzeum Przyrodniczego, natomiast w Gminie Bolesławiec Pawilon Wystawowy z Zasobami Archeologicznymi dotyczącymi Ruin Zamku. Biorąc pod uwagę, iż Powiat Wieruszowski od kilku lat prezentuje swój dorobek gospodarczy i kulturalny chociażby na Jarmarku Wojewódzkim korzystnym działaniem byłoby stworzenie instytucji propagującej historię i kulturę powiatu na jego terenie.
27
Dane z GUS są rozbieżne w stosunku do informacji otrzymanych Urzędu Gminy Bolesławic, z których wynika, że na terenie gminy działają obecnie (2013 r.) tylko 2 kluby sportowe, w związku z czym w Powiecie Wieruszowskim jest ich łącznie 20. 28 Dane Głównego Urzędu Statystycznego.
42
Powiat od ponad 5 lat promuje także produkt turystyczny „Wieruszowski Powiat z mapą i kompasem”, który posiada certyfikat of Fundacji Sport i Przyroda oraz Ogólnopolskiego Komitetu Organizacyjnego Biegu na Orientację Leśników.
2.2.4. Problemy i wyzwania rozwoju w odniesieniu do kwestii społecznych i poprawy jakości życia – wskazania do analizy strategicznej SWOT Do najważniejszych problemów i wyzwań rozwojowych w zakresie problemów społecznych i jakości życia w powiecie zaliczyć należy:
powolne wyludnianie się Powiatu Wieruszowskiego na rzecz większych ośrodków w Polsce i za granicą,
niezbyt korzystna struktura wiekowa mieszkańców powiatu – odpływ ludzi młodych i wykształconych. Sytuację pogarsza niż demograficzny,
jeden z najniższych w województwie poziom wykształcenia ludności w województwie łódzkim,
brak uczelni wyższych i ich filii,
duża liczba organizacji III sektora w powiecie może stanowić o wysokiej świadomości obywatelskiej mieszkańców i chęci zaangażowania w sprawy powiatu. Korzystnym zjawiskiem jest istnienie budżetu obywatelskiego,
wysokie wskaźniki zapadalności na choroby nowotworowe oraz choroby układu krążenia,
dobre
warunki
mieszkaniowe,
pomimo
niskich
wskaźników
budownictwa
mieszkaniowego w województwie,
słaby dostęp do usług medycznych na terenie Powiatu Wieruszowskiego,
brak publicznego żłobka oraz słaby dostęp do przedszkoli publicznych i oddziałów przedszkolnych,
utrata usług publicznych – likwidacja sądu, posterunków policji, placówek pocztowych,
słabe zaopatrzenie w usługi rynkowe – placówki banku, placówki handlowe, kancelarie prawne, etc.,
rosnąca liczba gospodarstw domowych korzystających ze świadczeń opieki społecznej,
poprawa dostępu do ośrodków interwencji kryzysowej, chociażby poprzez utworzenie Rodzinnego Domu Dziecka,
słaby dostęp do instytucji propagujących kulturę,
43
brak dobrze rozwiniętej oferty zajęć pozalekcyjnych dla młodzieży,
brak instytucji podtrzymującej tradycje lokalne i regionalne (np. muzeum).
2.3. Gospodarka i rynek pracy 2.3.1. Poziom rozwoju gospodarczego i zamożności mieszkańców W podziale terytorialnym Polski dla celów statystycznych, Powiat Wieruszowski stanowi część tzw. podregionu sieradzkiego, notującego najniższy w województwie łódzkim poziom produktu krajowego brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2010 wyniósł on 26 061 zł, wobec średniej dla województwa 32 239 zł oraz analogicznego wskaźnika dla Łodzi na poziomie 45 838 zł. Tab. 2.10. Poziom rozwoju gospodarczego podregionu sieradzkiego na tle innych podregionów w latach 2007-2010 (PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w cenach bieżących) Podregion
2007
2008
Województwo łódzkie 26584 28629 36817 40772 26839 29338 23303 24925 23000 24254 Województwo wielkopolskie kaliski 23813 26192 Województwo dolnośląskie m. Wrocław 45172 50525 Województwo opolskie nyski 20085 21485 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. łódzki m. Łódź piotrkowski skierniewicki sieradzki
2009
2010
Tempo wzrostu (2007 = 100)
29417 42677 32369 24910 23098
30706 45838 34706 26061 23984
115,5 124,5 129,3 111,8 104,3
28387
29340
123,2
54047
56461
125,0
23019
23306
116,0
W związku z lokalizacją powiatu na granicy z dwoma innymi województwami (wielkopolskim oraz opolskim) oraz względnej bliskości fizycznej i czasowej do Wrocławia, warto również porównać poziom rozwoju gospodarczego powiatu zarówno z podregionami granicznymi województw ościennych oraz stolicą Dolnego Śląska. W porównaniu z nimi podregion, w którym zlokalizowany jest Powiat Wieruszowski, notuje poziom wyższy jedynie od zlokalizowanego w województwie opolskim podregionu nyskiego (23 306 zł PKB na 1 mieszkańca w roku 2010). W tym samym czasie, poziom rozwoju gospodarczego podregionu kaliskiego (wielkopolskie) wyniósł 29 340 zł natomiast Wrocławia 56 461 zł. Należy podkreślić, że ostatnia z obserwacji może zostać zinterpretowana pozytywnie, bowiem wysoki poziom rozwoju gospodarczego aglomeracji 44
wrocławskiej, usytuowanej w odległości ok. godziny drogi od Wieruszowa, stanowi korzyść w postaci dostępności chłonnego rynku zbytu. Zjawiskiem niekorzystnym dla Powiatu Wieruszowskiego jest natomiast fakt, że stanowi on część województwa, która w latach 2007-2010 zanotowała najniższy poziom wzrostu produktu krajowego brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W okresie wspomnianych czterech lat wskaźnik ten wzrósł jedynie o 4,3%, wobec 17,8% wzrostu średnio dla całego województwa, oraz wzrostu na poziomie 24,5% w Łodzi i 25% we Wrocławiu29. Jeśli chodzi o produkcję sprzedaną przemysłu (Rys. 2.19.), Powiat Wieruszowski zajmuje pod tym względem przeciętną pozycję wśród pozostałych powiatów województwa łódzkiego. Według danych GUS, w roku 2011 wartość tej produkcji wyniosła 1 456 mln złotych (10. miejsce wśród 24 powiatów w województwie). Notując w latach 2007-2011, wzrost wartości produkcji sprzedanej rzędu 16%, wobec średniej dla województwa 30% oraz ponad dwukrotnym wzroście notowanym przez powiat bełchatowski jako lidera pod tym względem, Powiat Wieruszowski zajął 15. pozycję w rankingu równorzędnych jednostek terytorialnych. Korzystna sytuacja występuje w przypadku odniesienia wartości produkcji sprzedanej przemysłu do liczby mieszkańców powiatu. W roku 2011, wyniosła ona 34 329 zł, co uplasowało powiat na drugiej pozycji za powiatem bełchatowskim (140 612 zł). Korzystnie wypada powiat w odniesieniu do wartości brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach. W roku 2011 wyniosła ona 21 034 zł (14. miejsce wśród wszystkich powiatów w regionie). Tempo jej wzrostu w latach 2007-2011 wyniosło natomiast 58%, przy średniej dla województwa 36%. Dało to powiatowi 3. miejsce w rankingu za bełchatowskim (176% wzrostu) oraz brzezińskim (59% wzrostu). Sytuacja niekorzystna występuje jednak w odniesieniu do aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw działających w Powiecie Wieruszowskim. Pomimo 30-procentowego wzrostu nakładów inwestycyjnych w okresie 2007-2011, zanotowano bowiem ich bezwzględny poziom rzędu 1 013 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca, wobec średniej dla województwa łódzkiego 2 638 zł. Dało to powiatowi przedostatnie miejsce wśród wszystkich równorzędnych jednostek terytorialnych w łódzkim (przed powiatem brzezińskim).
29
Należy jednak pamiętać, że dane te dotyczą dużej jednostki terytorialnej podziału statystycznego Polski, jaką jest podregion (poziom NTS 3 wg nomenklatury obowiązującego dla całego terytorium Unii Europejskiej), której powiat stanowi jedynie część. Z uwagi na brak sprawozdawczości statystycznej dotyczącej PKB na poziomie powiatów, trudno wyciągać na temat tego wskaźnika dalej idące wnioski.
45
Rys. 2.19. Produkcja sprzedana przemysłu według powiatów województwa łódzkiego w 2011 roku Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Powiat Wieruszowski cechuje jeden z najniższych w województwie poziomów wynagrodzeń mieszkańców (por. tabela 2.11). W roku 2011 przeciętne miesięczne wynagrodzenie w powiecie wyniosło 2 538,28 zł wobec średniej w województwie łódzkim rzędu 2 923,43 zł. Stawiało to Powiat Wieruszowski przedostatnim miejscu w regionie pod tym względem. Co istotne, w latach 2008-2011 tempo wzrostu wynagrodzeń było także jednym z najniższych w województwie, bowiem wyniosło w analizowanym okresie jedynie 10%, wobec średniej wojewódzkiej 17,3%. W konsekwencji, w roku 2011 wieruszowski znajdował się w grupie powiatów, w których poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia był niższy od średniej krajowej o ok. 5%.
46
Tab. 2.11. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w powiatach województwa łódzkiego w latach 20082011 Ogółem Powiaty 2008 zł bełchatowski 3745,53 brzeziński 1992,51 poddębicki 2717,44 radomszczański 2182,42 m. Skierniewice 2419,72 łowicki 2386,89 piotrkowski 2228,74 rawski 2451,01 kutnowski 2553,09 tomaszowski 2386,32 pajęczański 2620,17 zgierski 2661,35 łódzki wschodni 2303,11 sieradzki 2492,09 łaski 2216,28 pabianicki 2430,88 zduńskowolski 2411,23 m. Piotrków Tryb. 2236,07 opoczyński 2494,48 łęczycki 2688,12 m. Łódź 3002,12 wieluński 2276,32 wieruszowski 2307,55 skierniewicki 2487,44 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.
2011 zł 4940,22 2440,72 3294,65 2631,03 2916,61 2845,87 2651,98 2908,69 3027,99 2823,87 3061,69 3100,15 2677,69 2895,40 2572,43 2812,11 2788,39 2577,18 2856,43 3071,35 3427,06 2576,71 2538,28 2725,69
Tempo wzrostu 2008 = 100 131,9 122,5 121,2 120,6 120,5 119,2 119,0 118,7 118,6 118,3 116,9 116,5 116,3 116,2 116,1 115,7 115,6 115,3% 114,5% 114,3% 114,2% 113,2% 110,0% 109,6%
Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) Tempo 2008 2011 wzrostu % % 2008 = 100 118,6 136,3 114,9 63,1 67,3 106,7 86,0 90,9 105,7 69,1 72,6 105,1 76,6 80,5 105,1 75,6 78,5 103,8 70,6 73,2 103,7 77,6 80,2 103,4 80,8 83,5 103,3 75,6 77,9 103,0 83,0 84,5 101,8 84,3 85,5 101,4 72,9 73,9 101,4 78,9 79,9 101,3 70,2 71,0 101,1 77,0 77,6 100,8 76,3 76,9 100,8 70,8 71,1 100,4 79,0 78,8 99,7 85,1 84,7 99,5 95,0 94,5 99,5 72,1 71,1 98,6 73,1 70,0 95,8 78,8 75,2 95,4
2.3.2. Struktura sektorowa gospodarki i kierunki specjalizacji gospodarczej Trudno jednoznacznie określić rodzaj i poziom specjalizacji gospodarczej Powiatu Wieruszowskiego. Powiat stanowi części podregionu sieradzkiego, który cechuje dość równomierny udział poszczególnych sektorów gospodarki w wytworzeniu wartości dodanej. W roku 2010 w podregionie tym zanotowano porównywalny udział przemysłu, handlu i tradycyjnych usług w wytworzeniu dochodu (ponad 2,2 mld zł) (por. rysunek 2.20). Połowę mniejszy był w roku 2010 udział rolnictwa w wytworzeniu wartości dodanej, natomiast udziały budownictwa oraz działalności finansowej i ubezpieczeniowej wynosiły nieco ponad 700 mln zł.
47
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
Województwo łódzkie:
łódzki 434 3162 miasto Łódź 31 piotrkowski sieradzki
skierniewicki
2932
780
6857
1078
930 1867
5433
7646
1154 2205
3075
3042
1904
1331
9242
3751
1216
3896
7938
3215
1981 715 2456 758 2269
979 1929 1774 683 2185 709 2021
Województwo wielkopolskie: kaliski
1333
5423
4800
1335
4399
1124
3689
Województwo dolnośląskie:
miasto Wrocław 18
4970
3961
2813
9382
4532
9741
Województwo opolskie: nyski
676 2111 1721 605 2225 662 2070
rolnictwo,leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A) 2010 mln zł przemysł (sekcje B,C,D,E) 2010 mln zł
przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 2010 mln zł budownictwo (sekcja F) 2010 mln zł handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja (sekcje G,H,I,J) 2010 mln zł działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości (sekcje K,L) 2010 mln zł pozostałe usługi (sekcje M,N,O,P,Q,R,S,T) 2010 mln zł
Rys. 2.20. Struktura wytworzenia wartości dodanej wg sekcji PKD w wybranych podregionach w roku 2010 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
48
W odniesieniu do struktury zatrudnienia mieszkańców Powiatu Wieruszowskiego wg sektorów gospodarki, także należy stwierdzić brak istotnych cech wyróżniających. Z punktu widzenia udziału pracujących w rolnictwie w liczbie pracujących ogółem w roku 2011, powiat prezentuje się poniżej przeciętnej na tle całego województwa łódzkiego, notując jednocześnie porównywalne lub nieco wyższe udziały w stosunku do powiatów graniczących od strony województw wielkopolskiego i opolskiego.
Rys. 2.21. Udział pracujących w rolnictwie w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Ograniczeniem dla specjalizacji Powiatu Wieruszowskiego w kierunku rolnictwa pozostaje stosunkowo niekorzystna jakość gleb, w połączeniu z niesprzyjającą strukturą agrarną (dominacja gospodarstw rolnych o powierzchni nieprzekraczającej 5 hektarów). Na terenie powiatu dominują gleby V i VI klasy bonitacyjnej, które poddawane są sukcesywnie wyłączeniu z produkcji rolnej i procesowi zalesiania. Gleby III i IV klasy bonitacyjnej występują jedynie na terenie gmin Łubnice i Lututów i to one przodują w związku z tym w produkcji rolnej, jak
49
również w produkcji mleka. Wyrazem niskiej opłacalności produkcji rolnej w powiecie pozostaje ponadto powszechne zjawisko, polegające na podejmowaniu przez rolników pracy w przemyśle. Kierunki specjalizacji gospodarczej w I sektorze można jednak wskazać jedynie na styku rolnictwa z przetwórstwem rolno-spożywczym. W przypadku Powiatu Wieruszowskiego sprowadza się to przede wszystkim do stosunkowo dobrze rozwiniętej branży przetwórstwa mięsa. Z drugiej strony, duża liczba terenów rolnych, zwiększająca się powierzchnia lasów oraz występowanie licznych łąk, stanowią potencjał dla rozwoju agroturystyki. Udział pracujących w przemyśle i budownictwie w liczbie pracujących ogółem lokuje Powiat Wieruszowski na jednym z ostatnich miejsc w województwie pod tym względem. Sytuacja te prezentuje się podobnie w stosunku do graniczących z nim powiatów: ostrzeszowskiego i kępińskiego (województwo wielkopolskie), natomiast mniej korzystnie w porównaniu z powiatami: sieradzkim i wieluńskim (województwo łódzkie) oraz kluczborskim i oleskim (województwo opolskie).
Rys. 2.22. Udział pracujących w przemyśle i budownictwie w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
50
Największy udział notuje natomiast Powiat Wieruszowski w odniesieniu do osób pracujących w usługach. Jednakże i w tej sytuacji udział pracujących w usługach rzędu 35%, sytuuje powiat w środku rankingu innych powiatów województwa łódzkiego oraz pozostałych powiatów sąsiadujących. Co więcej, udział ten determinowany jest przede wszystkim relatywnie dużą liczbą pracujących w usługach o charakterze nierynkowym (np. administracja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna), przy stosunkowo niewielkim poziomie zatrudnienia w usługach rynkowych (finanse, obsługa nieruchomości i firm).
Rys. 2.23. Udział pracujących w usługach w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Biorąc pod uwagę działające na terenie Powiatu Wieruszowskiego podmioty gospodarcze, ich liczba w stosunku do powiatów otaczających pozostaje zdecydowanie najmniejsza. W roku 2011, w wieruszowskim zanotowano 1522 jednostki wpisane do rejestru REGON, co na tle powiatów: sieradzkiego, wieluńskiego, ostrzeszowskiego, kępińskiego, kluczborskiego i oleskiego, stawia go na ostatnim miejscu (tabela 2.12). W strukturze podmiotów gospodarczych zdecydowanie dominowały przy tym przedsiębiorstwa zajmujące się handlem, a w dalszej
51
kolejności były to podmioty z sektora usług nierynkowych (375) oraz przemysłu (219). Przedsiębiorstw z sektora usług rynkowych zanotowano w powiecie w roku 2011 jedynie 52. Tab. 2.12. Jednostki wpisane do rejestru REGON w Powiecie Wieruszowskim i powiatach sąsiednich wg sekcji PKD 2007 (stan na rok 2011)
usługi rynkowe
Usługi nierynkowe i pozostałe
RAZEM
Handel, naprawy, transport, noclegi i gastronomia, informacja i komunikacja
Budownictwo
Przemysł
Powiaty
Rolnictwo
Sektory
K, L
M, N, O, P, Q, R, S, T
RAZEM
Sekcje PKD 2007 A
B, C, D, E
F
G, H, I, J
Województwo łódzkie 179 674 52 1046 3303 433 790 2695 274 Województwo wielkopolskie ostrzeszowski 90 295 469 940 92 kępiński 93 443 351 1128 112 Województwo opolskie kluczborski 122 378 473 1398 579 oleski 107 180 252 593 140 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS. wieruszowski sieradzki wieluński
23 275 225
219 1039 689
375 2416 1661
1522 8512 6334
635 716
2521 2843
1000 545
3950 1817
Wstępną statystyczną identyfikację specjalizacji gospodarczej jednostek terytorialnych umożliwia tzw. metoda współczynnika lokalizacji. Zgodnie z jej założeniami, poziom specjalizacji oblicza się za pomocą tzw. współczynnika LQ Florence’a30:
gdzie: Rip – liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w sekcji i w powiecie p
30
Zob. Isserman, A. M. 1977. The Location Quotient Approach for Estimating Regional Economic Impacts. “Journal of the American Institute of Planners” 43: 33-41; McCann, Ph. 2001. Urban and Regional Economics, Oxford: Oxford University Press, s. 144-146; Zeliaś A., red., 1991. Ekonometria przestrzenna. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 37.
52
Rp – całkowita liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w powiecie p Riw – liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w sekcji i w województwie łódzkim Riw – całkowita liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w województwie łódzkim Wartości współczynnika LQ wyższe niż 1 wskazują, że udział podmiotów gospodarczych w danej dziedzinie gospodarki jest w powiecie wyższy niż przeciętnie w całym województwie łódzkim. Wartość LQ powyżej 1,5 interpretuje się zazwyczaj jako rzeczywistą specjalizację. W przypadku Powiatu Wieruszowskiego jedynie dwie sekcje polskiej klasyfikacji działalności (administracja publiczna oraz rolnictwo), zanotowały poziom współczynnika pozwalający na wskazanie potencjalnych obszarów specjalizacji.
2,4
Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia … 1,6
Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja P - Edukacja
1,2
Sekcja F - Budownictwo
1,2
Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją
1,2
1,2
Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe
1,1
Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, …
1,1
Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi
1,0
Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa 0,9
Sekcja S i T - Pozostała działalność usługowa oraz Gospodarstwa domowe … 0,8
Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność …
0,7
Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
0,6
Sekcja K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
0,6
Sekcja J - Informacja i komunikacja
0,5
Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca
0,5
Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości
0,3
Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie
0,3 0,0
Sekcja U - Organizacje i zespoły eksterytorialne
0,0
Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, … 0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
Rys. 2.24. Wartości współczynnika specjalizacji LQ dla Powiatu Wieruszowskiego na tle województwa łódzkiego – identyfikacja potencjalnych obszarów specjalizacji gospodarczej (dane za rok 2011) Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
53
2,5
Tą samą metodę zastosowano dla identyfikacji specjalizacji gospodarczej gmin wchodzących w skład Powiatu Wieruszowskiego.31 W tym celu, obliczono współczynnik LQ według następującej specyfikacji:
gdzie: Rig – liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w sekcji i w gminie r Rg – całkowita liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w gminie r Rip – liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w sekcji i w Powiecie Wieruszowskim Rp – całkowita liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON w roku 2011 w Powiecie Wieruszowskim
W efekcie przeprowadzonej analizy uzyskano statystyczny obraz
potencjalnej
specjalizacji gospodarczej gmin Powiatu Wieruszowskiego. Gminą, w której zwraca uwagę najwyższy udział podmiotów zarejestrowanych w REGON w stosunku do średniej w powiecie, są Sokolniki (LQ = 3,91), którą cechuje wyższa od przeciętnej liczba organizacji zajmujących się kulturą, rozrywką i rekreacją.
31
Z uwagi na niewielkie liczebności podmiotów gospodarczych w całym powiecie, analizę ta należy traktować z istotną dozą ostrożności.
54
Rys. 2.25. Specjalizacja gospodarcza gmin Powiatu Wieruszowskiego (wg liczby podmiotów zarejestrowanych w REGION; dane za rok 2011) Z analizy wykluczono te sekcje PKD, w których liczba zarejestrowanych podmiotów była niższa od 10. Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Jednostkami terytorialnymi o stosunkowo wysokim poziomie koncentracji niektórych typów aktywności gospodarczej pozostają także miasto Wieruszów (specjalizacja w kierunku obsługi rynku nieruchomości) oraz Czastary (specjalizacja w kierunku rolnictwa). Ponadto, można wskazać pewien poziom specjalizacji Galewic w sektorze rolnictwa, Lututowa w kierunku administracji oraz obszaru wiejskiego gminy Wieruszów w kierunku budownictwa. Najtrudniej identyfikować statystyczną specjalizację w gminie Bolesławiec, choć największe udziały na tle średniej powiatowej zanotowano tu w sektorze edukacji. Uogólniając należy jednak stwierdzić, że pomimo przeciętnej pozycji gospodarczej Powiatu
Wieruszowskiego
na
tle
innych
części
województw
łódzkiego,
ale
także
wielkopolskiego i opolskiego, jego mieszkańców wyróżnia relatywnie wysoki poziom przedsiębiorczości, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę jednostki terytorialne porównywalne z punktu widzenia potencjału ludnościowego i profilu gospodarczego. W roku 2011 w powiecie zanotowano liczbę 789 podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tysięcy mieszkańców, co było porównywalne ze średnią dla wszystkich powiatów województwa łódzkiego (797). Wykluczając jednakże z analizy najprężniejsze jednostki terytorialne (Łódź wraz z powiatami z nią graniczącymi oraz miasta na prawach powiatu), pozycje wieruszowskiego można ocenić jako korzystną. 55
Rys. 2.26. Wskaźnik przedsiębiorczości w analizowanych powiatach w roku 2011 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
Za sytuację niekorzystną należy jednak uznać to, że w latach 2008-2011 nastąpił spadek wskaźnika przedsiębiorczości o ok. 4% (z 820 do 789). Tempo spadku było jednak porównywalne ze średnim tempem dla całego województwa łódzkiego i wydaje się być przede wszystkim konsekwencją pogorszenia ogólnej koniunktury gospodarczej (kryzys). Należy również zwrócić uwagę na fakt, że relatywnie wysoki poziom przedsiębiorczości w Powiecie Wieruszowskim – choć relatywnie wysoki na tle pozostałych powiatów województwa łódzkiego – pozostaje niższy niż w graniczących z nim powiatach ostrzeszowskim i kępińskim (wielkopolskie) oraz kluczborskim (opolskie). Z punktu widzenia budowania silnej pozycji gospodarczej przedsiębiorstw Powiatu Wieruszowskiego,
kluczowe
wydaje
się
inicjowanie
współpracy małych
i
średnich
przedsiębiorstw w dziedzinach gospodarki mogących decydować o postępującej specjalizacji ekonomicznej. Najistotniejszymi z tego punktu widzenia branżami przemysłu pozostają przy tym przemysł przetwórstwa drewna oraz przemysł meblarski. Jednym z przedsiębiorstw, wokół którego mógłby rozwinąć. się klaster meblarski, jest przy tym niewątpliwie przedsiębiorstwo Pfleiderer Prospan S.A. w Wieruszowie, stanowiące jeden z wiodących podmiotów gospodarczych w tej branży w kraju. Choć podejmowane dotychczas próby zainicjowania trwałej 56
współpracy między przedsiębiorstwami tej branży nie przyniosły spodziewanych rezultatów, należy kontynuować kolejne próby w tym zakresie, choćby z powodu sprzyjającej obecnie pod tym względem polityki proklastrowej, realizowanej zarówno na poziomie kraju jak i regionu. Należy przy tym podkreślić, że kooperacja gospodarcza, w tym w szczególności w zakresie przemysłu meblarskiego, powinna wykraczać poza granice powiatu, a nawet województwa (przede wszystkim z uwagi na podobną specjalizację gospodarczą powiatu kępińskiego w województwie wielkopolskim).
2.3.3. Rynek pracy w Powiecie Wieruszowskim Odnosząc się do panującej w Powiecie Wieruszowskim sytuacji na rynku pracy, można określić ją jako stosunkowo korzystną. Liczba osób pracujących w stosunku do ogółu ludności w wieku produkcyjnym pozwala stawiać powiat wśród jednostek terytorialnych na jednej z najlepszych pozycji w województwie. W porównaniu do powiatów sąsiadujących w województwach wielopolskim oraz opolskim, sytuacja powiatu również wypada korzystnie.
Rys. 2.27. Liczba pracujących na 100 osób w wieku produkcyjnym w powiatach województwa łódzkiego w roku 2011 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS.
57
Tab. 2.13. Poziom bezrobocia w powiatach województwa łódzkiego w latach 2008-2012 Tempo wzrostu % % 2008 = 100 zgierski 13,1 18,6 142,0 tomaszowski 13,7 18,3 133,6 łaski 11,0 18,2 165,5 pabianicki 10,0 17,4 174,0 kutnowski 13,9 17,4 125,2 opoczyński 12,7 17,0 133,9 radomszczański 12,3 16,9 137,4 brzeziński 10,7 16,1 150,5 poddębicki 8,8 15,6 177,3 łęczycki 10,5 15,2 144,8 zduńskowolski 9,9 15,1 152,5 pajęczański 10,1 14,5 143,6 piotrkowski 7,8 13,7 175,6 sieradzki 11,3 13,5 119,5 bełchatowski 8,3 12,9 155,4 m. Piotrków Trybunalski 7,8 12,7 162,8 łódzki wschodni 6,8 12,6 185,3 wieluński 8,1 12,3 151,9 m. Skierniewice 6,5 12,3 189,2 m. Łódź 6,8 12,1 177,9 wieruszowski 9,4 11,5 122,3 łowicki 8,0 10,8 135,0 rawski 6,5 9,2 141,5 skierniewicki 5,0 9,1 182,0 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS. Powiaty
2008
2012
Należy wyraźnie podkreślić, że na tle wszystkich powiatów województwa łódzkiego, Powiat Wieruszowski cechuje jeden z najniższych poziomów bezrobocia. W roku 2012, stopa bezrobocia wyniosła tu 11,5%, wobec średniej w regionie 14,3%. Niższą stopę bezrobocia zanotowano jedynie w łowickim, rawskim oraz skierniewickim (por. tabela 2.13). Co istotne, zanotowany w całym województwie wzrost stopy bezrobocia w latach 2008-2012, w Powiecie Wieruszowskim był niemal najniższy (wzrost o 22,3% był wyższy jedynie w stosunku do powiatu sieradzkiego – 19,5%).
2.3.4. Potencjał
turystyczny
Powiatu
Wieruszowskiego
w
kontekście możliwej specjalizacji gospodarczej Z uwagi na przeciętny poziom rozwoju gospodarczego powiatu oraz trudności w jasnym zidentyfikowaniu specjalizacji gospodarczej, przy jednocześnie relatywnie dobrych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, naturalnym obszarem rozwoju pozostaje rozwój turystyki, atrakcyjnej przynajmniej w skali regionalnej. Choć obecnie trudno identyfikować w powiecie 58
znaczące atrakcje turystyczne, posiada on niewątpliwie walory pozwalające na rozwój agroturystyki, który może być wspomagany istnieniem kilku interesujących obiektów. Obecnie, do najbardziej charakterystycznych należą: ruiny zamku w Bolesławcu z wieżą zamkową, w których sąsiedztwie znajdują się zalew oraz zorganizowany wokół niego gminny ośrodek Sportu i Rekreacji, cerkiew w Chróścinie na terenie Gminy Bolesławiec, Pałac Łopuchinów w Chróścinie (teren Gminy Bolesławiec), klasztor Paulinów w Wieruszowie, dolina rzeki Prosny (14. rzeki pod względem długości w Polsce), na bazie której powstał jeden z 17. w województwie Obszarów Chronionego Krajobrazu32 pn. „Dolina Rzeki Prosny”, co stwarza możliwość rozwoju atrakcyjnej oferty turystyczno-wypoczynkowej, dwa rezerwaty przyrody33 (w stosunku do 89 w województwie) – „Ryś” w Sokolnikach (las bukowy) oraz „Długosz Królewski” w Galewicach – ochrona miejsc naturalnego występowania paproci należącej do gatunku długosz królewski. Na produkt turystyczny powiatu składają się ponadto dwa certyfikowane produkty spożywcze, tj. plendza oraz ciastka ze skwarkami, na bazie których eksponować można do pewnego stopnia lokalną specyfikę. Należy jednak podkreślić, że wymienione atrakcje turystyczne są skoncentrowane w wybranych gminach powiatu. Przykładowo, pod względem liczby obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa łódzkiego przoduje gmina Bolesławiec i tuż za nią gmina Wieruszów. W obydwu gminach zlokalizowane są przy tym najbardziej reprezentacyjne obiekty (zamek i klasztor). Z uwagi na fakt, że w przypadku pozostałych gmin występuje mała liczebność i wysokie rozproszenie obiektów zabytkowych, konieczne wydaje się podejmowanie wspólnych działań na rzecz wypromowania atrakcyjnego wspólnego produktu turystycznego.
32
Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, obszary chronionego krajobrazu stanowią relatywnie „luźne” formy – obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. 33 Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, rezerwaty stanowią relatywnie „silne” (ale małe przestrzennie) formy ochrony przyrody – obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
59
Rys. 2.28. Rozmieszczenie obiektów wpisanych do rejestru zabytków w Powiecie Wieruszowskim według gmin – stan na marzec 2013r. Źródło: Opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych Województwa Łódzkiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi. Dostępnego: http://www.wuoz.bip.lodz.pl/data/other/rejestr_marzec_2013_1.doc. dostęp 17.05.2013.
60
Tab. 2.14. Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych w Powiecie Wieruszowskim według powiatów – stan na marzec 2013r. Lp.
Miejscowość
Zabytek
9. 10. 11.
Parcice
12.
Węglewice
13.
Lututów
gmina Bolesławiec Kościół p.w. św. Trójcy, mur., XVII/XVIII w. Ruiny zamku (Podbolesławiec), XIV w. Kościół p.w. św. Małgorzaty, drewn., 1781 Kościół p.w. św. Mikołaja, drewn., 1734 Cerkiew prawosławna (grobowiec), XIX w. Pałac, tzw. „Zamek”, 4 ćw. XIX w. Kaplica cmentarna p.w. św. Małgorzaty, drewn., 1781 Kościół p.w. św. Bartłomieja, drewn., 2 poł. XVIII w. gmina Czastary Dwór z otoczeniem (park), XIX w. Dwór Park gmina Galewice Kościół par. p.w. św. Trójcy, drewn., 1808-10 gmina Lututów Kościół p.w. śś. Ap. Piotra i Pawła, 1910-1917
14.
Świątkowice
Zespół dworski, XVIII w.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Bolesławiec Chotyń Chróścin Chróścin-Zamek Piaski Żdżary
Rok wpisu do rejestru zabytków 1967 1967 1967 1967 1989 1985 1972 1967 1950 1967 b.d. 1967 1981 1967 (park 1988)
gmina Łubnice Kościół p.w. Wniebowstąpienia, XV-XIX w. 1967 gmina Sokolniki 16. Ochędzyn Kościół p.w. św. Anny, drewn., XV/XVI w. 1949 17. Sokolniki Zespół pałacowy, 1775 1967 18. Walichnowy Pałac, 1843 1967 gmina Wieruszów 19. Cieszęcin Kościół p.w. św. Wojciecha, drewn., 1789 1967 Układ urbanistyczny oraz archeologiczne warstwy 20. 1993 kulturowe, XIV w. Wieruszów 21. Zespół klasztorny paulinów, 2 poł. XVII w. 1967 22. Cmentarz żydowski 1998 23. Wieruszów-Podzamcze Kościół cmentarny p.w. św. Rocha, drewn., 1746 1967 24. Wyszanów Kościół par. p.w. św. Michała Arch., 1842 1967 Źródło: Opracowanie własne, na podstawie Wykazu zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi. Dostępnego: http://www.wuoz.bip.lodz.pl/data/other/rejestr_marzec_2013_1.doc. dostęp 17.05.2013. 15.
Łubnice
Według danych GUS, w roku 2011 w powiecie funkcjonowało 6 zarejestrowanych obiektów noclegowych, oferujących gościom nieco ponad 5 miejsc noclegowych w przeliczeniu na 100 mieszkańców34. W oparciu o tą infrastrukturę, w roku 2011 udzielono ponad 320
34
Należy podkreślić, że statystyka GUS nie uwzględnia miejsc noclegowych i udzielonych noclegów w obiektach niezarejestrowanych jako hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe. W tym kontekście, pozostaje ona ograniczona, choćby z punktu widzenia rozwoju agroturystyki, która zwykle bazuje na innym typie infrastruktury noclegowej.
61
noclegów w przeliczeniu na 1000 ludności (wobec średniej w województwie 714 noclegów). Dodatkowo, w latach 2008-2011 zanotowano ok. 5%-owy spadek liczby udzielonych noclegów. Tab. 2.15. Infrastruktura i ruch turystyczny w Powiecie Wieruszowskim na tle innych powiatów województwa łódzkiego w latach 2008-2011 Ogółem Powiaty
2008 ob.
rawski 4 tomaszowski 24 piotrkowski 14 bełchatowski 14 wieluński 17 miasto Łódź 37 zgierski 21 łódzki wschodni 9 miasto Piotrków Tryb. 6 brzeziński 4 poddębicki 5 łowicki 7 kutnowski 8 pabianicki 6 zduńskowolski 6 wieruszowski 4 miasto Skierniewice 3 radomszczański 9 łaski 4 sieradzki 5 skierniewicki 2 opoczyński 4 łęczycki 2 pajęczański 1 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.
2011 ob. 6 28 16 18 18 51 27 12 12 5 8 10 12 13 12 6 4 10 6 8 2 6 2 4
Miejsca noclegowe na 1000 ludności 2008 2011 msbic msc 11,19 27,99 23,35 20,79 12,10 16,41 11,95 12,86 11,70 11,63 5,52 7,34 8,44 9,72 9,32 9,85 3,83 9,33 5,79 5,07 7,67 7,28 3,90 5,42 1,88 3,26 2,68 4,58 5,50 8,90 3,30 5,68 3,45 3,68 3,35 2,84 4,35 4,35 2,25 2,45 3,58 3,53 1,21 2,09 0,66 0,65 0,19 2,76
Udzielone noclegi na 1000 ludności 2008 2011 2008=100% 1104,98 3384,64 306,3% 2478,02 2218,74 89,5% 1244,14 1472,75 118,4% 1433,50 1201,48 83,8% 1085,92 1009,49 93,0% 869,01 875,95 100,8% 688,23 720,71 104,7% 1036,06 646,36 62,4% 393,13 609,79 155,1% 591,67 569,75 96,3% 289,31 560,82 193,8% 379,94 537,75 141,5% 257,01 445,99 173,5% 290,69 393,71 135,4% 215,58 388,71 180,3% 336,52 320,52 95,2% 469,18 313,39 66,8% 395,72 307,92 77,8% 356,94 285,24 79,9% 227,86 247,02 108,4% 186,63 222,25 119,1% 107,76 165,14 153,2% 154,11 141,01 91,5% 25,26 93,99 372,1%
Wśród obiektów infrastruktury turystycznej, trzy z nich znajdują się w mieście Wieruszów oraz po 1 w gminach Sokolniki, Lututów oraz Galewice. Warto przy tym dodać, iż obiekt w Sokolnikach (Pałac Sokolnik) posiadał status obiektu hotelowego (***), który jednakże pozostaje obecnie zamknięty35. Na terenie Gminy Bolesławiec znajduje się ponadto Hotel Stary Młyn oraz dwa duże obiekty zaliczane do kategorii gospodarstw agroturystycznych. Szansą dla dalszego rozwoju infrastruktury w turystycznej w powiecie są planowane obiekty rekreacyjne, w tym planowane zbiorniki wodne z infrastrukturą towarzyszącą, oraz pole golfowe wraz obiektem Spa o powierzchni ok. 80 ha (teren Gminy Bolesławiec). Należy jednak podkreślić, że w celu wzmocnienia potencjału turystycznego powiatu, konieczny jest bardziej
35
Stan obiektu na grudzień 2013 r.
62
dynamiczny rozwój stosownej infrastruktury, i podejmowanie kooperacji w celu promowania zintegrowanej oferty turystycznej sąsiadujących ze sobą gmin.
2.3.5. Problemy i wyzwania rozwoju w kwestiach gospodarczych i rynku pracy – wskazania do analizy strategicznej SWOT Powiat Wieruszowski należy do jednostek terytorialnych, które cechuje najniższy w województwie poziom rozwoju i najsłabsze tempo wzrostu gospodarczego, jak również jeden z najniższych w województwie poziomów zamożności mieszkańców. Zwraca również uwagę fakt, że w ostatnich latach w sektorze przedsiębiorstw zaobserwowano wyraźnie spadającą aktywność inwestycyjną, co w kolejnych latach skutkować może dalszym spadkiem ich konkurencyjności i innowacyjności. W powiecie dostrzega się przy tym brak wyraźnie zarysowanej specjalizacji gospodarczej i co istotne – pomimo istotnego udziału rolnictwa w gospodarce powiatu, z powodu słabych warunków naturalnych dla jego rozwoju oraz niekorzystnej struktury agrarnej, należy poszukiwać dla tego sektora alternatywnych kierunków specjalizacji. Wśród atutów gospodarki powiatu należy wymienić wysokie tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu oraz jeden z najniższych poziomów bezrobocia w województwie łódzkim. W gospodarce zwraca także uwagę relatywnie wysoki poziom przedsiębiorczości mieszkańców, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę jednostki terytorialne porównywalne z punktu widzenia potencjału ludnościowego i profilu gospodarczego. Można także wskazać, że w części Powiatu Wieruszowskiego – przede wszystkim na pograniczu z powiatem kępińskim – kształtuje się powoli obszar potencjalnej specjalizacji gospodarczej, w kierunku przetwórstwa drewna i przemysłu meblarskiego. W obszarze rolnictwa można natomiast zaobserwować koncentrację podmiotów gospodarczych specjalizujących się w przetwórstwie mięsnym i hodowli trzody chlewnej (głównie w Łubnicach, Galewicach i Wieruszowie), jak również w produkcji mleka (Lututów, Galewice). Wobec powyższego, do kluczowych wyzwań rozwojowych stojących przed Powiatem Wieruszowskim
w
najbliższej
przyszłości,
zaliczyć
należy
konieczność
umiejętnego
wykorzystania walorów powiatu na rzecz rozwoju agroturystyki oraz przetwórstwa rolnospożywczego, jako sposobów na restrukturyzację rolnictwa. Ponadto, w celu wzmocnienia potencjału gospodarczego powiatu należy podjąć działania na rzecz: dynamicznego rozwoju infrastruktury turystycznej (obiekty noclegowe, atrakcje turystyczne w dolinie rzeki Prosny),
63
podejmowania kooperacji w celu promowania zintegrowanej oferty turystycznej sąsiadujących ze sobą gmin oraz większego wyeksponowania istniejących już w gminie atutów w tym zakresie, inicjowania słabej dotychczas współpracy gospodarczej między przedsiębiorstwami, szczególnie w obszarze przemysłu przetwórstwa drewna oraz przemysłu meblarskiego (w czym może okazać się pomocną, sprzyjająca obecnie w Polsce polityka proklastrowa), pokonania obecnych ograniczeń wynikających z braku współpracy producentów rolnych. Ponadto, Powiat Wieruszowski w nadchodzących latach powinien podejmować działania mające na celu umiejętne wykorzystanie bliskości aglomeracji wrocławskiej – jednego z najdynamiczniej rozwijających się obszarów w Polsce. Pomocna w tym zakresie może okazać się szansa wynikająca z oddania do użytku drogi ekspresowej S8 poprawiającą zewnętrzną dostępność komunikacyjną powiatu.
2.4. Analiza finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Powiecie Wieruszowskim 2.4.1. Dochody ogółem 2.4.1.1.
Powiat Wieruszowski
Dochody ogółem per capita Powiatu Wieruszowskiego w roku 2011 wyniosły 801,27 zł, co dało powiatowi 243. miejsce wśród 314 powiatów ziemskich w Polsce (odpowiednio – 15. miejsce wśród 21 powiatów ziemskich w województwie łódzkim). Rok wcześniej dochody te kształtowały się na poziomie 1.118,05 zł (42. miejsce w krajowym rankingu i 3. miejsce w wojewódzkim rankingu powiatów ziemskich). W latach 2007 – 2009 Powiat Wieruszowski zajmował miejsca w połowie drugiej setki powiatów (ranking krajowy). Wyższy poziom dochodów w 2010 roku był wynikiem pozyskania ponadprzeciętnie dużych środków na finansowanie i współfinansowanie projektów unijnych (ponad 11,1 mln zł).
64
Tab. 2.16. Dochody ogółem i ze środków unijnych w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2011 (w PLN) 2007
2008 per capita
ogółem
2009 per capita
ogółem
2010 per capita
ogółem
2011
ogółem
per capita
ogółem
per capita
Dochody ogółem, w tym:
28 061 486,19
664,84
30 408 962,35
721,21
34 169 079,78
810,25
47 500 277,42
1 118,05
33 973 659,67
801,27
- środki unijne
1 686 525,51
39,96
580 211,06
13,76
564 003,55
13,37
11 139 032,43
262,19
397 633,06
9,38
26 374 960,68
624,88
29 828 751,29
707,45
33 605 076,23
796,88
36 361 244,99
855,86
33 576 026,61
791,89
- pozostałe
Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
Średnioroczne dochody per capita Powiatu Wieruszowskiego (za lata 2007-2011) kształtują się na poziomie 157% dochodów powiatów (z wyłączeniem miast na prawach powiatu) w Polsce oraz 158,4% w województwie łódzkim. Z punktu widzenia bezpośredniego sąsiedztwa, średnioroczne dochody per capita Powiatu Wieruszowskiego są niemal dwukrotnie wyższe od dochodów powiatu kluczborskiego, nieznacznie wyższe od dochodów powiatów kępińskiego (o 22,3%), oleskiego (o 10,8%) i sieradzkiego o (0,1%) i niższe od dochodów powiatów wieluńskiego (o 7,2%) oraz ostrzeszowskiego (o 14,8%). Tab. 2.17. Dochody Powiatu Wieruszowskiego i powiatów sąsiednich w latach 2007-2011 (w PLN) Nazwa jednostki powiaty w Polsce powiaty w woj. łódzkim powiat sieradzki powiat wieluński Powiat Wieruszowski powiat kępiński powiat ostrzeszowski
2007 Dochody ogółem
2008 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2009 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2010 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2011 Dochody p.c.
Dochody ogółem
Dochody p.c.
-
423,83
-
476,11
-
526,41
-
584,07
-
611,32
-
403,19
-
475,67
-
527,10
-
587,64
-
603,97
81 978 489,74
679,70
93 945 697,16
781,68
97 921 162,00
815,30
112 366 493,58
927,44
109 429 255,59
906,01
52 337 000,42
670,04
53 580 718,20
686,84
61 760 227,19
792,40
87 471 529,64
1 115,54
91 318 714,11
1 167,86
28 061 486,19
664,84
30 408 962,35
721,21
34 169 079,78
810,25
47 500 277,42
1 118,05
33 973 659,67
801,27
31 363 375,95
565,28
37 150 097,32
666,56
37 687 487,84
673,83
39 044 897,45
692,33
43 425 141,71
768,65
40 727 065,64
746,15
48 427 987,39
887,56
52 329 010,16
954,09
60 935 297,45
1 100,15
63 482 849,33
1 144,56
powiat oleski
42 252 720,83
623,43
45 163 119,59
669,08
48 195 497,43
716,20
55 871 616,50
840,44
57 270 901,17
865,18
powiat kluczborski
47 023 443,62
349,13
48 933 039,41
363,45
55 427 547,61
411,28
65 358 915,88
491,71
64 242 781,03
482,49
Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
65
Rys. 2.29. Dochody ogółem per capita powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
66
2.4.1.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego
Dochody gmin Powiatu Wieruszowskiego w przeliczeniu na jednego mieszkańca kształtują się, co do zasady, na poziomie poniżej przeciętnych dochodów gmin zarówno w Polsce jak i w województwie łódzkim. Dochody gmin charakteryzują również znaczne wahania wynikające z uzyskiwanych incydentalnie (tzn. w pojedynczych latach) środków z UE i związanych z nimi dotacji rozwojowych. Tab. 2.18. Dochody (ogółem i per capita) gmin Powiatu Wieruszowskiego w latach 2007-2011 (w PLN) 2007 Nazwa jednostki Bolesławiec (gm. wiejska) Czastary (gm. wiejska) Galewice (gm. wiejska) Lututów (gm. wiejska) Łubnice (gm. wiejska) Sokolniki (gm. wiejska) Wieruszów (gm. miejskowiejska) Powiat Wieruszowski (gminy łącznie)
Dochody ogółem
2008 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2009 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2010 Dochody p.c.
Dochody ogółem
2011 Dochody p.c.
Dochody ogółem
Dochody p.c.
8 100 270,61
1 959,43
8 880 999,29
2 140,00
11 903 362,22
2 899,72
16 157 312,50
3 926,44
12 068 037,94
2 946,30
8 073 741,09
2 017,43
9 625 875,20
2 422,82
9 352 646,53
2 355,24
9 697 868,54
2 442,17
11 752 930,71
2 950,77
15 783 483,25
2 568,09
16 491 941,87
2 663,86
15 206 199,93
2 453,80
16 123 062,27
2 588,39
17 277 129,81
2 762,57
10 935 069,18
2 333,56
11 386 792,20
2 437,24
10 651 631,79
2 290,18
13 157 660,80
2 804,28
12 740 603,84
2 726,43
9 343 767,36
2 233,21
10 461 770,84
2 518,48
10 577 986,31
2 549,53
10 516 882,63
2 526,88
12 286 924,34
2 972,16
10 717 419,91
2 184,11
12 413 952,34
2 542,28
11 700 892,88
2 384,05
12 501 180,06
2 554,39
12 542 823,61
2 568,67
29 311 550,49
2 080,31
34 415 892,61
2 425,53
40 444 508,42
2 850,81
43 910 627,60
3 048,93
35 010 460,92
2 439,92
92 265 301,89
2 189,03
103 677 224,35
2 456,11
109 837 228,08
2 604,75
122 064 594,40
2 874,48
113 678 911,17
2 682,88
Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl). Tab. 2.19. Dochody gmin Powiatu Wieruszowskiego w relacji do przeciętnych dochodów gmin w Polsce i w województwie łódzkim w okresie między 2007 a 2011 (w %) Nazwa jednostki
Relacja dochodów p.c. gminy do przeciętnych dochodów p.c. gmin w Polsce* 2007
Bolesławiec (gm. wiejska) Czastary (gm. wiejska) Galewice (gm. wiejska) Lututów (gm. wiejska) Łubnice (gm. wiejska) Sokolniki (gm. wiejska) Wieruszów (gm. miejsko-wiejska)
2008
2009
2010
2011
Relacja dochodów p.c. gminy do przeciętnych dochodów p.c. gmin w województwie łódzkim* 2007
2008
2009
2010
2011
85,6
85,4
109,9
134,7
96,9
85,0
81,9
106,3
128,1
94,3
88,2
96,7
89,2
83,8
97,0
87,5
92,7
86,3
79,7
94,5
112,3
106,3
93,0
88,8
90,8
111,4
102,0
89,9
84,4
88,4
102,0
97,3
86,8
96,2
89,7
101,3
93,3
83,9
91,5
87,3
97,6
100,5
96,6
86,7
97,7
96,9
96,4
93,4
82,4
95,2
95,5
101,5
90,3
87,6
84,5
94,8
97,3
87,4
83,3
82,2
94,2
100,4
113,6
111,6
85,0
97,7
103,9
117,1
110,2
88,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl). *punktem odniesienia dla gmin wiejskich są gminy wiejskie w Polsce / woj. łódzkim, punktem odniesienia dla gminy miejsko-wiejskiej (Wieruszów) są gminy miejsko-wiejskie w Polsce / woj. łódzkim
67
2.4.2. Struktura dochodów, autonomia finansowa 2.4.2.1.
Powiat Wieruszowski
Struktura dochodów, która odzwierciedla wielkość tzw. dochodowej autonomii finansowej, czyli zdolności poszczególnych jednostek samorządowych do kształtowania wielkości swoich dochodów poprzez podejmowane lokalnie decyzje i działania jest kluczowa z punktu widzenia możliwości finansowania projektów rozwojowych. System finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce został skonstruowany w sposób, który dopuszcza znaczne zróżnicowania w zakresie poziomu dochodów i poziomu dochodowej autonomii finansowej na poziomie gmin, podczas gdy poziom powiatu i poziom województwa charakteryzują silne mechanizmy równoważenia i wyrównywania dochodów uzyskiwanych przez poszczególne jednostki. Najprostszą miarą poziomu autonomii finansowej dochodowej jest udział dochodów własnych w dochodach ogółem. W 2007 roku wskaźnik ten w Powiecie Wieruszowskim wyniósł 30,3%, w kolejnych latach spadał, uzyskując wartość 21,1% w 2010 roku by wzrosnąć do poziomu 27,5% w 2011 roku, co dało Powiatowi Wieruszowskiemu 121. miejsce w rankingu powiatów ziemskich w Polsce. Alternatywny sposób mierzenia poziomu autonomii dochodowej polega na analizie wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca, który wykorzystywany jest przez Ministerstwo Finansów m.in. do określania kwot części wyrównawczej subwencji ogólnej przekazywanej jednostkom samorządu terytorialnego. W przypadku powiatów wskaźnik obrazuje de facto poziom dochodów z tytułu udziału w dochodach z podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych. Wartości tego wskaźnika dla Powiatu Wieruszowskiego są wyraźnie niższe od średniej krajowej, którą znacząco zawyżają dochody podatkowe uzyskiwane przez miasta na prawach powiatu. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę wartość tego wskaźnika w 2011 roku Powiat Wieruszowski znalazł się na 214. pozycji w rankingu powiatów ziemskich. Tab. 2.20. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem oraz wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2011 2007 Udział dochodów własnych w dochodach ogółem Dochody podatkowe na jednego mieszkańca (w PLN) Dochody podatkowe na jednego mieszkańca względem średniej krajowej
2008
2009
2010
2011
30,3%
29,3%
24,3%
21,1%
27,5%
81,56
104,51
84,99
82,64
94,96
52,66%
61,05%
53,06%
52,41%
55,60%
Źródło: Ministerstwo Finansów.
68
Rys. 2.30. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.
69
Rys. 2.31. Wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.
70
2.4.2.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego
Poziom autonomii finansowej gmin Powiatu Wieruszowskiego, który w syntetyczny sposób jest zobrazowany wskaźnikiem dochodów podatkowych na jednego mieszkańca, jest bardzo niski. Dochody podatkowe, w skład których wchodzą podatki lokalne, opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna oraz wpływy z tytułu udziału w dochodach z PIT i CIT, co do zasady, kształtują się w gminach Powiatu Wieruszowskiego na poziomie nie przekraczającym 50% przeciętnych wartości dla gmin (wszystkich typów) w Polsce. Wyjątkiem jest gmina miejsko-wiejska Wieruszów, której dochody podatkowe są nieznacznie większe od wartości przeciętnych. Oznacza to, że gminy Powiatu Wieruszowskiego w znikomym stopniu są w stanie zwiększać swoje dochody własne; są w dużym stopniu uzależnione od dochodów uzyskiwanych z tytułu subwencji ogólnej i dotacji celowych. Tab. 2.21. Dochody podatkowe na jednego mieszkańca gminy jako procent przeciętnych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w Polsce Nazwa jednostki
2007
2008
2009
2010
2011
Bolesławiec (gm. wiejska)
38,53%
41,37%
41,07%
38,39%
40,56%
Czastary (gm. wiejska)
42,73%
47,17%
46,70%
43,93%
43,51%
Galewice (gm. wiejska)
42,95%
44,83%
39,62%
39,67%
46,34%
Lututów (gm. wiejska)
40,74%
44,05%
41,34%
44,90%
44,68%
Łubnice (gm. wiejska)
44,18%
51,64%
53,17%
47,23%
50,36%
Sokolniki (gm. wiejska)
51,10%
57,25%
49,38%
51,25%
47,09%
Wieruszów (gm. miejsko-wiejska)
102,92% 111,92% 103,32% 103,51% 105,34%
Źródło: dane Ministerstwa Finansów.
Powyższe wnioski potwierdza również analiza struktury dochodów gmin Powiatu Wieruszowskiego, gdzie wyraźnie zarysowuje się znaczny poziom uzależnienia od transferów z budżetu państwa. Dochody własne, uwzględniające także transferowane z budżetu państwa dochody z tytułu udziału w podatkach dochodowych (w szczególności PIT), stanowią zwykle nie więcej niż jedną trzecią dochodów gmin. Wyjątkiem od tej reguły jest gmina Wieruszów, która, będąc jedyną w powiecie gminą miejsko-wiejską, uzyskuje znacząco wyższe od pozostałych gmin dochody z tytułu podatku od nieruchomości. Poza tym wyjątkiem, gminy Powiatu Wieruszowskiego można jednak określić jako posiadające niewielką dochodową autonomię finansową. Świadczy o tym m.in. to, że: (1) subwencje ogólne transferowane z budżetu państwa stanowią więcej niż 40% dochodów wszystkich gmin wiejskich (w 2011 r. udział ten kształtował się od 42,55% w gminie Bolesławiec do 56,08% w gminie Sokolniki);
71
(2) dotacje celowe (z wyłączeniem dotacji rozwojowych) stanowią od jednej siódmej (gmina Czastary – 14,30%) do jednej czwartej ogółu dochodów (gmina Łubnice – 24,80%).
72
Rys. 2.32. Struktura dochodów gmin Powiatu Wieruszowskiego w latach 2009 – 2011 Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
73
2.4.3. Wykorzystanie środków unijnych 2.4.3.1.
Powiat Wieruszowski
W latach 2007, 2008 oraz w szczególności w roku 2010 Powiat Wieruszowski charakteryzowały znaczne dochody ze źródeł zewnętrznych, związanych z realizacją projektów i programów unijnych. Tab. 2.22. Dochody Powiatu Wieruszowskiego z budżetu Unii Europejskiej (2007-2009) oraz z: (1) UE na finansowanie programów i projektów unijnych, (2) budżetu państwa przekazanych jako współfinansowanie tego typu projektów i (3) z budżetu środków europejskich (2010-2011) na tle wybranych powiatów Nazwa jednostki Polska (średnia dla powiatów) województwo łódzkie (średnia dla powiatów) powiat sieradzki (woj. łódzkie) powiat wieluński (woj. łódzkie) Powiat Wieruszowski (woj. łódzkie) powiat kępiński (woj. wielkopolskie) powiat ostrzeszowski (woj. wielkopolskie) powiat oleski (woj. opolskie) powiat kluczborski (woj. opolskie)
Dochody zewnętrzne per capita (w PLN) 2007
2008
2009
2010
Dochody zewnętrzne jako % dochodów ogółem
2011
2007
2008
2009
2010
2011
14,62
6,91
21,96
54,34
47,83
3,45%
1,45%
4,17%
9,30%
7,82%
16,09
10,07
22,50
82,74
42,82
3,99%
2,12%
4,27%
14,08%
7,09%
16,13
3,60
21,22
119,77
27,46
2,37%
0,46%
2,60%
12,91%
3,03%
11,26
5,15
36,98
319,77
272,45
1,68%
0,75%
4,67%
28,66%
23,33%
39,96
13,76
13,37
262,19
9,38
6,01%
1,91%
1,65%
23,45%
1,17%
20,06
50,06
15,45
38,37
50,74
3,55%
7,51%
2,29%
5,54%
6,60%
4,38
2,64
6,50
120,87
77,89
0,59%
0,30%
0,68%
10,99%
6,81%
42,27
9,26
11,81
49,13
44,55
6,78%
1,38%
1,65%
5,85%
5,15%
1,38
3,61
40,52
54,36
63,28
0,20%
0,51%
5,03%
5,68%
6,70%
Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
W całym analizowanym okresie (2007 – 2011) aż 8,3% dochodów Powiatu Wieruszowskiego pochodziło ze środków unijnych, co daje 50. lokatę w rankingu powiatów ziemskich i 60. lokatę w rankingu uwzględniającym także miasta na prawach powiatu. Spośród powiatów bezpośrednio sąsiadujących z Powiatem Wieruszowskim jedynie powiat wieluński uzyskał wynik lepszy (14,6%). 2.4.3.2.
Gminy Powiatu Wieruszowskiego
W okresie 2007 – 2010 gminy wiejskie wchodzące w skład Powiatu Wieruszowskiego charakteryzowała znacząca zdolność do absorpcji środków pochodzących z Unii Europejskiej – średnie wartości dla gmin wiejskich Powiatu Wieruszowskiego były w tym okresie wyższe zarówno od analogicznych wartości dla powiatów ościennych (za wyjątkiem powiatu sieradzkiego w 2009 roku), województwa łódzkiego czy całej Polski.
74
Rys. 2.33. Środki unijne jako procent dochodów ogółem powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
75
Tab. 2.23. Dochody gmin Powiatu Wieruszowskiego z budżetu Unii Europejskiej (2007-2009) oraz z: (1) UE na finansowanie programów i projektów unijnych, (2) budżetu państwa przekazanych jako współfinansowanie tego typu projektów i (3) z budżetu środków europejskich (2010-2011) na tle gmin w wybranych powiatach Nazwa jednostki Bolesławiec (gm. wiejska) Czastary (gm. wiejska) Galewice (gm. wiejska) Lututów (gm. wiejska) Łubnice (gm. wiejska) Sokolniki (gm. wiejska) Wieruszów (gm. miejsko-wiejska) Powiat Wieruszowski (średnia dla gmin wiejskich) Powiat Wieruszowski (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat wieluński (łódzkie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat wieluński (łódzkie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat sieradzki (łódzkie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat sieradzki (łódzkie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat oleski (opolskie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat oleski (opolskie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat kluczborski (opolskie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat kluczborski (opolskie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat kępiński (wielkopolskie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat kępiński (wielkopolskie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) powiat ostrzeszowski (wielkopolskie) (średnia dla gmin wiejskich) powiat ostrzeszowski (wielkopolskie) (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) województwo łódzkie (średnia dla gmin wiejskich) województwo łódzkie (średnia dla gmin miejsko-wiejskich) Polska (średnia dla gmin wiejskich) Polska (średnia dla gmin miejsko-wiejskich)
Środki unijne per capita (w PLN) 2007 2008 2009 2010 2011
Środki unijne jako % dochodów ogółem 2007 2008 2009 2010 2011
41,45
12,84
617,79
1 612,97
33,41
2,11%
0,60%
21,42%
40,80%
1,13%
0,00
8,62
23,64
27,39
537,25
0,00%
0,36%
1,00%
1,12%
18,18%
396,38
321,88
38,60
166,70
263,74
15,50%
12,01%
1,57%
6,42%
9,54%
120,35
106,71
19,00
347,47
24,35
5,17%
4,40%
0,83%
12,42%
0,89%
154,81
157,83
23,91
105,38
145,69
6,93%
6,30%
0,93%
4,17%
4,91%
142,30
185,71
18,61
17,00
23,64
6,52%
7,33%
0,78%
0,67%
0,92%
9,74
13,92
614,78
682,15
67,46
0,47%
0,57%
21,57%
22,42%
2,77%
142,55
132,27
123,59
379,49
171,34
6,04%
5,17%
4,42%
10,93%
5,93%
9,74
13,92
614,78
682,15
67,46
0,47%
0,57%
21,57%
22,42%
2,77%
14,76
33,33
116,44
260,36
288,94
0,70%
1,33%
4,32%
8,81%
8,67%
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
n/d
64,50
53,73
168,81
142,37
194,58
3,09%
2,11%
5,98%
4,88%
6,33%
274,47
47,12
36,32
101,53
91,61
10,26%
2,08%
1,54%
4,06%
3,51%
73,66
26,78
38,38
152,35
234,17
2,56%
1,18%
1,63%
5,84%
8,39%
0,99
11,64
49,19
171,53
242,34
0,05%
0,56%
2,19%
7,01%
8,81%
1,54
5,53
27,53
108,46
0,00%
0,07%
0,24%
1,01%
3,96%
60,00
36,23
79,76
234,32
173,00
2,29%
1,38%
3,14%
8,27%
6,21%
32,63
10,12
8,06
158,40
286,69
1,45%
0,41%
0,30%
4,89%
9,01%
2,92
7,30
22,37
10,23
0,00%
0,12%
0,31%
0,91%
0,40%
4,74
11,74
290,68
2,61%
0,00%
0,18%
0,37%
8,90%
-
61,91
-
8,72
13,86
1,69
15,18
71,82
0,43%
0,62%
0,08%
0,60%
2,80%
61,54
54,47
79,86
218,38
216,10
2,58%
2,07%
2,85%
6,78%
6,46%
57,88
79,55
220,73
400,90
373,92
2,28%
2,24%
6,54%
10,68%
8,75%
59,85
34,82
72,57
205,40
302,99
2,36%
1,31%
2,49%
6,47%
8,96%
64,34
40,35
75,05
214,19
260,09
2,63%
1,51%
2,64%
6,98%
8,15%
Źródło: dane GUS – Bank Danych Lokalnych (http://www.stat.gov.pl).
W latach 2007 – 2008 ponadprzeciętnie duże środki pozyskały gminy: Galewice, Lututów, Łubnice oraz Sokolniki. W latach 2009 i 2010 były to Bolesławiec i Wieruszów. W 2010 r. znaczące dochody z UE uzyskała również gmina Lututów, podczas gdy w 2011 r. – gmina Czastary. W 2011 roku, za wyjątkiem gminy Czastary, gminy Powiatu Wieruszowskiego uzyskały relatywnie niewielkie dochody związane z realizacją projektów i
76
programów unijnych, co przypisać można wyczerpaniu zdolności poszczególnych gmin do zaciągania nowych zobowiązań (por. tab. 2.25).
2.4.4. Poziom zadłużenia Do końca 2013 r. poziomy zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego ograniczone są przez przepisy ustawy o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2005 roku. Obowiązujące do końca 2013 roku przepisy stanowią, że łączna kwota spłacanych rat kredytów i pożyczek, wykupów papierów wartościowych oraz ew. wykupów poręczeń i gwarancji (bez uwzględnienia rat związanych z realizacją projektów unijnych) nie może przekroczyć 15% dochodów jednostki samorządu terytorialnego w danym roku (ograniczenie wynikające z art. 169 UoFP z 2005 roku). Z drugiej strony łączna kwota zobowiązań (długu) jednostki samorządu terytorialnego na koniec danego roku nie może przekroczyć 60% dochodów ogółem zrealizowanych w tym roku (ograniczenie wynikające z art. 170 UoFP z 2005 roku). Tab. 2.24. Obciążenie dochodów ogółem obsługą zadłużenia (w tym: bez rat kapitałowych na projekty unijne) Nazwa jednostki
Obciążenie dochodów ogółem obsługą zadłużenia bez rat na projekty unijne
Obciążenie dochodów ogółem obsługą zadłużenia 2007
2008
2009
2010
2011
2007
2008
2009
2010
2011
Bolesławiec
2,1%
1,0%
2,4%
2,3%
7,1%
2,1%
1,0%
2,4%
2,2%
7,1%
Czastary
4,6%
5,8%
8,8%
7,6%
23,5%
4,6%
5,8%
8,8%
7,6%
5,8%
Galewice
17,9%
20,0%
13,5%
13,2%
16,8%
9,0%
10,7%
13,5%
13,2%
13,0%
Lututów
12,0%
10,9%
10,2%
10,3%
11,8%
12,0%
10,9%
10,2%
10,3%
11,8%
Łubnice
10,5%
9,9%
4,1%
8,0%
11,1%
3,5%
4,0%
4,1%
8,0%
7,5%
Sokolniki
15,5%
22,9%
9,5%
15,9%
11,5%
9,0%
9,0%
9,5%
8,0%
11,5%
Wieruszów
8,9%
7,2%
4,2%
5,0%
6,8%
8,4%
7,2%
4,2%
5,0%
5,8%
powiat wieruszowski
6,1%
6,1%
1,5%
3,0%
6,3%
3,0%
6,1%
1,5%
3,0%
6,3%
Źródło: Ministerstwo Finansów – wskaźniki do oceny sytuacji finansowej j.s.t. w latach 2007-2011.
77
Tab. 2.25. Udział zobowiązań ogółem (w tym: bez zobowiązań na projekty unijne) w dochodach ogółem Nazwa jednostki
Udział zobowiązań ogółem w dochodach ogółem 2007
2008
2009
2010
2011
7,2%
16,5%
11,1%
27,4%
33,6%
Czastary
28,8%
37,9%
37,1%
68,2%
Galewice
33,9%
32,5%
36,3%
Lututów
24,6%
35,6%
Łubnice
9,3%
Sokolniki
Udział zobowiązań ogółem bez zobowiązań na projekty unijne w dochodach ogółem 2008
2009
2010
2011
7,2%
16,5%
11,1%
17,8%
33,6%
29,8%
28,8%
37,9%
37,1%
39,1%
23,5%
45,4%
38,1%
33,8%
32,5%
36,3%
41,3%
38,1%
34,2%
41,8%
59,1%
24,6%
35,6%
34,2%
41,8%
59,1%
7,9%
12,5%
24,2%
40,7%
7,5%
7,9%
12,5%
20,0%
36,6%
60,4%
58,1%
56,9%
54,2%
45,3%
46,7%
50,2%
48,5%
54,2%
45,3%
Wieruszów
19,9%
14,1%
19,4%
20,8%
29,9%
19,9%
14,1%
19,1%
19,3%
27,7%
powiat wieruszowski
14,4%
6,7%
18,6%
27,4%
34,3%
14,4%
6,7%
18,6%
27,4%
34,3%
Bolesławiec
2007
Źródło: Ministerstwo Finansów – wskaźniki do oceny sytuacji finansowej j.s.t. w latach 2007-2011.
Z punktu widzenia pierwszego z w/w kryteriów, gminy Powiatu Wieruszowskiego znajdują się w zróżnicowanej sytuacji – począwszy od gminy Czastary i gminy Wieruszów, gdzie relacja ta nie przekraczała (w 2011 r.) 6%, skończywszy na gminie Galewice, gdzie wskaźnik
ten
wynosi
13%.
Wielkość
analizowanego
wskaźnika
dla
Powiatu
Wieruszowskiego wzrosła z 1,5% w 2009 r. do 6,3% w 2011 r. Z drugiej strony, najbardziej zadłużonymi gminami w powiecie są: Lututów, gdzie zobowiązania (bez zobowiązań na projekty unijne) sięgnęły w 2011 r. 59,1% oraz Sokolniki (45,3%). Co więcej, wielkość zobowiązań gmin Powiatu Wieruszowskiego w okresie 2007 – 2011 systematycznie rosła. Wyjątkami były tutaj: gmina Czastary (spadek wskaźnika relacji zobowiązań do dochodów z 28,8% w 2007r. do 23,5% w 2011 r.) oraz Sokolniki (spadek z 46,7% w 2007 r. do 45,3% w 2011 r.). W analizowanym okresie wyraźnie wzrosło także zadłużenie powiatu – w 2008 roku łączne zobowiązania powiatu przekraczały nieco 2 miliony złotych, osiągając wielkość ponad 13 milionów złotych w 2010 r. i 11,6 miliona złotych w 2011 r. Z punktu widzenia realizacji zapisów strategii Powiatu Wieruszowskiego kluczowa jest wchodząca w życie z dniem 1 stycznia 2014 r. zmiana sposobu ustalania limitu zadłużenia (art. 243 ustawy o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r.). Nowe regulacje stanowią, że relacja łącznej kwoty odsetek i rat kapitałowych (z wyłączeniem projektów unijnych) do dochodów ogółem jednostki w danym roku nie może być wyższa od średniej arytmetycznej relacji nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody ze sprzedaży majątku do dochodów ogółem za trzy lata poprzedzające analizowany rok. W tabeli (tab. 2.26) przedstawiono sytuację gmin powiatu wieruszowskiego z perspektywy nowych przepisów.
78
Dane z lat 2007 – 2011 posłużyły do oszacowania wskaźników, o których mówi ustawa, dla lat 2010 i 2011. Tab. 2.26. Zadłużenie gmin i Powiatu Wieruszowskiego w latach 2010 – 2011 w kontekście zapisów art. 243 UoFP z 2009 roku (A) łączna kwota odsetek i rat kapitałowych (z wyłączeniem projektów unijnych) do dochodów ogółem
Nazwa jednostki
2010
2011
(B) średnia arytmetyczna kwot nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody ze sprzedaży majątku do dochodów ogółem 2007-2009
2008-2010
Relacja (A) do (B)
A2919 / B2007-2009
A2911 / B2008-2010
Bolesławiec
0,0216
0,0709
0,0950
0,0486
0,228
1,461
Czastary
0,0764
0,0580
0,1239
0,0999
0,617
0,581
Galewice
0,1322
0,1304
0,1401
0,1221
0,943
1,068
Lututów
0,1035
0,1180
0,0327
0,0141
3,163
8,395
Łubnice
0,0798
0,0751
0,1184
0,0847
0,674
0,887
Sokolniki
0,0805
0,1146
0,1110
0,0786
0,725
1,458
Wieruszów
0,0503
0,0577
0,1488
0,1258
0,338
0,458
powiat wieruszowski
0,0547
0,0442
0,0296
0,0628
0,542
1,419
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.
Poziom analizowanych wskaźników wskazuje na spadającą zdolność gmin Powiatu Wieruszowskiego do zaciągania nowych zobowiązań, szczególnie w kontekście wejścia w życie nowych przepisów regulujących tę kwestię. Co więcej, w przypadku aż czterech gmin kwoty przypadających do spłaty w 2011 roku odsetek i rat kapitałowych przekroczyły dopuszczalne od 2014 r. limity. To samo dotyczy także Powiatu Wieruszowskiego.
2.4.5. Problemy i wyzwania rozwoju w kwestiach finansowych – wskazania do analizy strategicznej SWOT Analiza finansów gmin położonych w Powiecie Wieruszowskim jak również samego powiatu pozwala na sformułowanie następujących konkluzji:
gminy Powiatu Wieruszowskiego cechuje bardzo niski poziom dochodowej autonomii finansowej a w konsekwencji – znikome możliwości zwiększenia ich dochodów w związku z planowanymi działaniami inwestycyjnymi; z punktu widzenia analizy strategicznej jest to częściowo słabość (zdolność generowania dochodów własnych zależy od znajdującej się na danym terenie bazy dochodowej), a częściowo zagrożenie (o autonomii finansowej w pewnej mierze decydują przepisy regulujące kwestię dostępnych dla samorządów źródeł dochodów);
79
zarówno gminy Powiatu Wieruszowskiego jak i sam Powiat Wieruszowski posiadają średnie i/lub wysokie wskaźniki zadłużenia, co z punktu widzenia możliwości finansowania projektów rozwojowych stanowi słabość o umiarkowanym znaczeniu;
poszczególne gminy, podobnie jak i powiat, wykazały się w analizowanym okresie umiejętnością pozyskiwania nierzadko znaczących zewnętrznych środków finansowych, w szczególności związanych z realizacji programów i projektów unijnych; można na tej podstawie wnioskować o istniejących w poszczególnych urzędach doświadczeniu i umiejętnościach w zakresie pozyskiwania środków unijnych; z punktu widzenia analizy strategicznej należy to uznać za siłę o dużym znaczeniu.
80
3. Jakościowa analiza strategiczna uwarunkowań rozwoju Analiza strategiczna jest zestawieniem elementów w układzie współzależnym pozwalającym na łatwe weryfikowanie i uzasadnienie dokonanego wyboru celów strategicznych i kierunków działań. Ma więc wyraźny związek z diagnozą i prospektywnie wyznaczonymi celami rozwoju uwzględniającymi strategiczne relacje między atutami i szansami zagrożeniami i słabościami. Jakościowa analiza strategiczna uwarunkowań rozwoju (SWOT) wykonana została w dwojaki sposób: klasyczny i zintegrowany.
3.1. Analiza zasobów w układzie klasycznym (SWOT) Analiza SWOT to strategiczna analiza pozytywnych i negatywnych uwarunkowań rozwoju jednostki terytorialnej. W analizie SWOT dokonujemy oceny interakcji zachodzących pomiędzy jednostką terytorialną a otoczeniem, w którym ona funkcjonuje. SWOT (skrót od pierwszych liter analizowanych czynników w języku angielskim: S – strengths, W – weaknesses, O – opportunities, T – threats) to analiza sił i słabości oraz szans i zagrożeń w rozwoju jednostki terytorialnej. W analizie SWOT spotykają się dwie perspektywy: wewnętrzna i zewnętrzna. Siły i słabości to zjawiska tkwiącej w jednostce terytorialnej
(perspektywa
wewnętrzna),
które
mamy
możliwość
kształtowania
(bezpośredniego oddziaływania). Są to więc zasoby gospodarcze, społeczne i środowiskowe danej jednostki terytorialnej. Szanse i zagrożenia to zjawiska o charakterze zewnętrznym, występujące w bliskim i dalszym otoczeniu działania jednostki terytorialnej, na które nie mamy lub mamy bardzo ograniczone możliwości oddziaływania. Szanse to zjawiska mogące stanowić istotny impuls rozwojowy, zaś zagrożenia to zjawiska osłabiające i ograniczające możliwości rozwojowe jednostki terytorialnej36. 36
Por.: Dziemianowicz W., Szmigiel-Rawska K., Nowicka P., Dąbrowska A., Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012; Przygodzki Z., Nowakowska A., Chądzyński J., Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa 2007.
81
Klasyczna analiza zasobów i uwarunkowań rozwoju (SWOT) dokonana została w celu znalezienia
przewag
występujących
konkurencyjnych
na
terytorium
Powiatu
Wieruszowskiego w układzie sektorowym. Analiza SWOT w ujęciu klasycznym (tab. 3.1.) przedstawia tradycyjne podejście do rozpoznania silnych i słabych stron rozpatrywanej jednostki terytorialnej (uwarunkowań wewnętrznych) oraz zewnętrznych szans i zagrożeń rozwojowych. W ujęciu tym jako przedmioty analizy wybrano następujące czynniki (uwarunkowania) rozwojowe: położenie i dostępność komunikacyjna, podmioty gospodarcze, rolnictwo, rynek pracy, turystyka, infrastruktura techniczna i gospodarka gruntami, kapitał ludzki i społeczny, infrastruktura i usługi społeczne, przestrzeń i środowisko, kondycja finansowa samorządu i sprawność instytucjonalna.
82
Tab. 3.1. Analiza zasobów strategicznych Powiatu Wieruszowskiego (według klasycznej metody analizy SWOT) SZANSE
SŁABOŚCI
ATUTY
ZAGROŻENIA
Położenie i dostępność komunikacyjna Budowa drogi S8 poprawiającej zewnętrzną dostępność komunikacyjną Bliskość węzłów komunikacyjnych (S8/S11Kępno oraz S8/S14Walichnowy) dająca szanse na rozwój funkcji logistycznych
Położenie przy szlaku komunikacyjnym Wrocław-ŁódźWarszawa
Słabe powiązania komunikacyjne ze stolicą województwa łódzkiego Słabo rozwinięty system połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz powiatu
83
Peryferyjne położenie zarówno w strukturze województwa łódzkiego, i względem dużych ośrodków miejskich Brak stabilnej polityki w zakresie transportu kolejowego, skutkująca niewykorzystanym potencjałem istniejącej w powiecie linii kolejowej
Podmioty gospodarcze Bliskość dużych ośrodków miejskich (w promieniu 100 km) umożliwiająca dostępność do dużych rynków zbytu (Wrocław, Opole, Kalisz, Częstochowa, Katowice) Sprzyjająca polityka proklastrowa zarówno na poziomie kraju, jak i regionu Sprzyjająca polityka regionalna adresowana do ośrodków miejskich tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze
Wysoki poziom przedsiębiorczości Koncentracja przemysłu przetwórstwa drewna i przemysłu meblarskiego Dobra kondycja podmiotów gospodarczych funkcjonujących w powiecie
Niska innowacyjność i konkurencyjność podmiotów gospodarczych
Spadek popytu na dobra i usługi jako konsekwencja globalnego kryzysu gospodarczego
Niskie tempo wzrostu w powiecie słaba koniunktura gospodarcza (jeden z najniższych w województwie łódzkim poziom i tempo wzrostu PKB na 1 mieszkańca, niski poziom aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw)
Duża konkurencja ze strony innych ośrodków w obszarze pozyskiwania inwestycji
Słabe powiązania kooperacyjne pomiędzy lokalnymi podmiotami gospodarczymi Brak wewnętrznych zasobów kapitału finansowego Utrata usług rynkowych w Wieruszowie (powiat tracący dotychczasowe funkcje społecznogospodarcze)
84
Rolnictwo Duży popyt na polskie produkty przetwórstwa spożywczego na rynkach międzynarodowych Wzrastająca świadomość i popyt na żywność ekologiczną Sprzyjająca polityka Unii Europejskiej w zakresie wspierania rolnictwa ekologicznego (programy rolno-środowiskowe funduszu Life+)
Koncentracja podmiotów specjalizujących się w przetwórstwie mięsnym i hodowli trzody chlewnej (głównie w Łubnicach, Galewicach i Wieruszowie) Specjalizacja w produkcji mleka (Lututów, Galewice) Zasoby gruntów rolnych i znaczący potencjał dla rozwoju rolnictwa ekologicznego Postępujące procesy konsolidacji gruntów (m.in. zakup, dzierżawa) sprzyjające integracji i profesjonalizacji w rolnictwie Pozytywne przykłady przemian w rolnictwie – rolnicy liderzy (głównie w Łubnicach)
Niska efektywność gospodarstw rolnych wynikająca m.in. z rozdrobnionej struktury gospodarstw, przerostu zatrudnienia oraz braku współpracy producentów rolnych Niska bonitacja gleb na terenie powiatu (z wyjątkiem Łubnic) Słaby poziom usprzętowienia gospodarstw i przestarzały park maszynowy (z wyjątkiem Łubnic) Niska skłonność do nowości i innowacji wśród rolników (dominacja tradycyjnych form i obszarów działalności rolnej)
Duży potencjał niewykorzystanych łąk (Łubnice, np. dla hodowli mięsa)
85
Niestabilność i niekonsekwencja podmiotów polityki rolnej w zakresie wspierania rolnictwa ekologicznego
Rynek pracy Budowa kopalni węgla brunatnego w sąsiedztwie powiatu
Wysoka aktywność zawodowa mieszkańców
Duże bezrobocie ukryte, głównie na terenach wiejskich
Duży udział pracujących w usługach o charakterze nierynkowym (relatywnie stabilne miejsca pracy)
Problemy z wejściem ludzi młodych na rynek pracy
Dobra oferta kształcenia na poziomie średnim (m.in. technikum mechatroniczne, rolnicze, obróbka drewna, hotelarstwo i architektura krajobrazu) dającą szansę zatrudnienia na lokalnym rynku pracy
Słaby przepływ informacji pomiędzy lokalnym rynkiem pracy a systemem edukacji Brak funkcjonowania wyższych uczelni i/lub ich filii na terenie powiatu
86
Tendencje do centralizacji systemów świadczenia usług publicznych (ryzyko spadku zatrudnienia w tych działach gospodarki) Mało stabilny system oświaty i polityka państwa w zakresie edukacji zawodowej Nieadekwatny do potrzeb system finansowania szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i średniego (subwencja oświatowa)
Turystyka Sprzyjająca polityka władz regionalnych dla rozwoju turystyki (funkcjonalny Obszar Turystyczny Doliny Rzecznej Warty)
Unikalne walory przyrodnicze (w szczególności obszary chronione, dolina rzeki Prosny, duże zasoby lasów i łąk, unikalna flora i fauna)
Wzrost zainteresowania społeczeństwa rekreacją i turystyką weekendową
Ciekawy turystycznie potencjał historyczny (m.in. ruiny zamku, kościoły, cerkiew, pozostałości osady łużyckiej, młyny wodne)
Sprzyjająca polityka regionalna w zakresie budowy zbiorników małej retencji
Certyfikowane produkty regionalne (ciastka ze skwarkami, plendze kartoflane z Wójcina) Istniejące szlaki turystyczne – szlaki rowerowe, szlak bursztynowy, szlak konny
Brak wyrazistych, zintegrowanych i wypromowanych produktów turystycznych Deficyt infrastruktury turystycznej, w tym słabo rozwinięta baza noclegowa Niezadowalająca jakość i czystość rzeki Prosny wraz z jej zamuleniem i niskim poziomem wody w wielu miejscach Słaba współpraca na rzecz poprawy atrakcyjności turystycznej powiatu Brak tradycji w prowadzeniu działalności turystycznej
Dobre doświadczenia i wzorce w zakresie rozwoju agroturystyki Utrwalona pozycja w kraju i regionie w biegach na orientację (czytelny produkt turystyczny - 7 tras biegowych) Budowa nowoczesnego kompleksu sportowo-rekreacyjnego w Bolesławcu (pola golfowego i SPA 80 miejsc pracy; 2015 rok)
87
Duża konkurencja ze strony innych funkcjonalnych obszarów turystycznych (Uniejów, zbiornik Jeziorsko, Jura KrakowskoCzęstochowska, itp.)
Infrastruktura techniczna i gospodarka gruntami Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej powiatu na skutek budowy drogi S8 Niska cena gruntów (przede wszystkim rolnych, z perspektywą ich wyłączenia z produkcji rolnej) Budowa dwóch węzłów komunikacyjne stwarzające szanse na rozwój funkcji logistycznych
Dobra sieć i gęstość dróg Funkcjonowanie linii kolejowej wraz z bocznicą Intensywny rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków Niewykorzystana przepustowość oczyszczalni ścieków w Wieruszowie (plany podłączenia Galewic i Sokolnik)
Brak przygotowanych, uzbrojonych terenów inwestycyjnych Nieuregulowany stan prawny gruntów, w tym przede wszystkim przeznaczonych pod działalność inwestycyjną Słaby rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej (zasięg telefonii komórkowej, dostęp do Internetu szerokopasmowego) Zły stan techniczny dróg powiatowych Słabo rozwinięty system ścieżek rowerowych i ciągów komunikacyjnych dla pieszych Słaby rozwój infrastruktury kanalizacyjnej Słaby rozwój infrastruktury gazowej (ograniczone możliwości rozwoju) Słabo rozwinięta sieć ciepłownicza Duża liczba gminnych wysypisk śmieci wymagająca rekultywacji Dekapitalizacja infrastruktury społecznej i technicznej (błędna polityka inwestycyjna)
88
Ryzyko spadku atrakcyjności lokalnego rynku nieruchomości na skutek konkurencji ze strony dużych ośrodków miejskich.
Kapitał ludzki i społeczny Sprzyjająca polityka regionalna i krajowa w zakresie rozwoju kapitału społecznego i kapitału ludzkiego
Wzrost aktywności społecznej i zaangażowania obywatelskiego w ramach organizacji pozarządowych
Utrzymujący się poziom wykluczenia cyfrowego szczególnie starszego pokolenia
Wzrost świadomości i tożsamości społeczności lokalnej
Problemy patologii w rodzinie
Wysoki poziom kapitału społecznego i duża skłonność do współpracy
Utrzymujące się problemy alkoholizmu i wzrastające zagrożenia narkomanią Zagrożenie przestępczością i wandalizmem szczególnie w większych skupiskach miejskich Jeden z najniższych w województwie poziom wykształcenia ludności Niekorzystne tendencje demograficzne – starzenie się społeczeństwa, niż demograficzny, emigracja zarobkowa (w znacznym stopniu za granicę) Ucieczka ludzi młodych oraz wykształconych do wiodących ośrodków poza powiatem Statystycznie niskie dochody mieszkańców powiatu Wysokie wskaźniki zapadania na choroby nowotworowe i choroby krążenia
89
Utrwalająca się w skali kraju polaryzacja rozwoju przestrzennego i związana z nią depopulacja małych jednostek osadniczych
Infrastruktura i usługi społeczne Sprzyjająca polityka regionalna adresowana do ośrodków miejskich tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze
Dobra oferta kulturalna oraz oferta wydarzeń cyklicznych, wzmacniających tożsamość lokalną Wysoki poziom bezpieczeństwa (straż pożarna, wykrywalność przestępstw, zarządzanie kryzysowe) Dobre warunki mieszkaniowe
Słaby dostęp do usług medycznych Słaba infrastruktura mieszkań socjalnych Brak publicznego żłobka oraz w większości gmin (z wyjątkiem Bolesławca) słaby dostęp do przedszkoli publicznych i oddziałów przedszkolnych Rosnąca liczba gospodarstw domowych korzystających ze świadczeń opieki społecznej Słabo rozwinięta oferta zajęć pozalekcyjnych dla młodzieży Brak instytucji podtrzymującej tradycje lokalne i regionalne (np. muzeum) Utrata usług publicznych (m.in. zamiejscowe wydziały ksiąg wieczystych, likwidacja posterunku policji, agend pocztowych, ograniczanie wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej)
90
Odchodzenie od tzw. kultury wyższej, na rzecz kultury masowej (koncentracja ośrodków i instytucji kultury masowej w dużych ośrodkach miejskich) Ułomny mechanizm finansowania ze środków publicznych placówek i wydarzeń kulturalnych w małych jednostkach osadniczych Ograniczony dostęp do pełnej gamy usług zdrowotnych wynikający z polityki NFZ
Przestrzeń i środowisko Polityka sprzyjająca rozwojowi odnawialnych źródeł energii
Niezdegradowane środowisko naturalne
Chaos urbanistyczny i brak ładu przestrzennego
Bliskość złóż gazu ziemnego (Złoczew) dla potrzeb przemysłu
Czytelny układ osadniczy powiatu z jednym wyróżniającym ośrodkiem miejskim
Brak odpowiedniego zagospodarowania przestrzeni publicznych dla rozwoju funkcji rekreacyjno-turystycznej
Zasoby dla rozwoju alternatywnych źródeł energii Koncepcja zagospodarowania bulwaru różanego i przystani na rzece Prośnie wraz z przebudową układu komunikacyjnego i rewitalizacją rynku w Wieruszowie
Niski stopień pokrycia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (z wyjątkiem Bolesławca) Niski stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii Duży udział eternitowych pokryć dachowych w powiecie
91
Niska świadomość roli ładu przestrzennego w kształtowaniu rozwoju jednostek osadniczych w długim okresie czasu Niekorzystne zmiany klimatyczne, wpływające na wysokość planów i reżim hydrologiczny Błędny podział kompetencji w zakresie dbałości o cieki wodne
Kondycja finansowa samorządu i sprawność instytucjonalna Reorientacja polityki państwa w kierunku poprawy sprawności zarządzania w sektorze publicznym
Zaplecze instytucjonalne oferujące wsparcie w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych Rozwój partnerstwa i dobra współpraca pomiędzy samorządem lokalnym i powiatowym Pozytywna restrukturyzacja szpitala powiatowego (dodatni wynik finansowy)
Niski poziom autonomii finansowej (po stronie dochodów) Średnie i/lub wysokie wskaźniki zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego Słabe relacje i współpraca pomiędzy samorządem gminnym i powiatowym z Urzędem Marszałkowskim
Dobre umiejętności i doświadczenia w pozyskiwaniu środków finansowych z zewnętrznych źródeł
92
Rosnąca liczba i poziom skomplikowania przepisów prawnych na szczeblu krajowym, utrudniających funkcjonowanie przedsiębiorstw, podmiotów gospodarczych i obywateli Skomplikowane i nieprzejrzyste przepisy i procedury dotyczące pozyskania i rozliczania środków UE (dla przedsiębiorców i JST) stworzone przez UM w Łodzi
3.2. Zintegrowana analiza SWOT uwarunkowań i zasobów rozwoju W
podejściu
zintegrowanym
zakres
analizy
SWOT
zostaje
poszerzony.
Wprowadzony zostaje nowy wymiar – uwarunkowania lokalne bezpośrednio wynikające z lokalnych determinant rozwoju. Uwzględnione zostają silne współzależności wewnętrzne, zachodzące pomiędzy sferą społeczną, gospodarczą i środowiskową, które przyjmują charakter wewnętrznych szans lub wewnętrznych zagrożeń dla rozwoju, wzmacniając lub osłabiając procesy rozwoju w analizowanej sferze. Istotą tej analizy jest potrójna heliksa współzależności, w którym tzw. wewnętrzne uwarunkowania (tj. dla systemu społecznego będzie to oddziaływanie ze strony gospodarki i środowiska) zmieniają się w wewnętrzne szanse i zagrożenia. Istota podejścia zintegrowanego w analizie SWOT opiera się więc na identyfikowaniu wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwojowych w trzech (względnie czterech) obszarach
problemowych
(tzw.
filarach
rozwoju):
gospodarka,
społeczeństwo,
zagospodarowanie przestrzenne i środowisko przyrodnicze. Identyfikując atuty i słabości w takim – problemowym – ujęciu (a nie sektorowym, jak w klasycznej analizie SWOT), dostrzec można, że przykładowo: słabości w sferze zagospodarowania przestrzennego i/lub środowiska przyrodniczego mogą być traktowane również jako tzw. zagrożenia wewnętrzne w filarze gospodarki bądź społeczeństwa. Z kolei atuty w sferze zagospodarowania przestrzennego i/lub środowiska przyrodniczego mogą być traktowane jako tzw. szanse wewnętrzne w filarze „gospodarka” lub w filarze „społeczeństwo”. Przez analogię: słabości i atuty w sferze gospodarki mogą być identyfikowane odpowiednio jako zagrożenia wewnętrzne/ szanse wewnętrzne w sferze społecznej bądź w sferze zagospodarowania przestrzennego i/lub środowiska przyrodniczego; słabości i atuty w sferze społecznej mogą być identyfikowane odpowiednio jako zagrożenia wewnętrzne/ szanse wewnętrzne w sferze gospodarczej bądź w sferze zagospodarowania przestrzennego i/lub środowiska przyrodniczego. W podejściu zintegrowanym w ramach niniejszej strategii rozwoju opracowywanej dla Powiatu Wieruszowskiego (tab. 3.2.), analizę SWOT wykonano przypisując do trzech zasadniczych obszarów problemowych („filarów rozwoju”), tj.: 1) gospodarki; 2) społeczeństwa;
3)
zagospodarowania
przestrzeni,
93
infrastruktury
i
środowiska
przyrodniczego, zidentyfikowane w toku prac analitycznych, istotne czynniki rozwojowe (zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne). Takie ujęcie pozwala na ukazanie jednoczesnego wpływu
uwarunkowań
rozwojowych
na
różne
problemy rozpatrywanej
jednostki
terytorialnej, co pozwala dostrzec interakcje między stwierdzonymi atutami, słabościami, szansami i zagrożeniami, a w efekcie rozpoznać najistotniejsze z nich. Zidentyfikowanie, w efekcie analizy zintegrowanej, uwarunkowań kluczowych (tj. istotnych dla różnych zagadnień rozwojowych) umożliwia – w dalszej kolejności – dokonanie wyboru celów strategicznych rozwoju oraz celów operacyjnych.
94
Tab. 3.2. Analiza SWOT dla Powiatu Wieruszowskiego w ujęciu zintegrowanym FILAR: GOSPODARKA ZAGROŻENIA
SZANSE Zewnętrzne
Wewnętrzne
Położenie przy szlaku komunikacyjnym Wrocław-ŁódźWarszawa
Funkcjonowanie linii kolejowej wraz z bocznicą (niewykorzystywany potencjał)
Bliskość węzłów komunikacyjnych (S8/S11Kępno oraz S8/S14Walichnowy)
Dobra sieć i gęstość dróg lokalnych
Budowa drogi S8 poprawiająca zewnętrzną dostępność komunikacyjną Bliskość dużych ośrodków miejskich (w promieniu 100 km) umożliwiająca dostępność do dużych rynków zbytu (Wrocław, Opole, Kalisz, Częstochowa, Katowice) Sprzyjająca polityka proklastrowa zarówno na poziomie kraju, jak i regionu Bliskość złóż gazu
Złoża gazu w Lututowie Wysoka aktywność zawodowa mieszkańców Wysoki poziom przedsiębiorczości mieszkańców Aktywność społeczna i zaangażowanie obywatelskie w ramach organizacji pozarządowych Rosnąca świadomość i tożsamość społeczności lokalnej Wysoki poziom kapitału społecznego i duża skłonność do współpracy Tanie zasoby pracy ulokowane na obszarach wiejskich
ATUTY
SŁABOŚCI
Koncentracja przemysłu przetwórstwa drewna i przemysłu meblarskiego
Słabe powiązania kooperacyjne pomiędzy lokalnymi podmiotami gospodarczymi
Dobra kondycja podmiotów gospodarczych funkcjonujących w powiecie
Niska innowacyjność, konkurencyjność podmiotów gospodarczych
Duży udział pracujących w usługach o charakterze nierynkowym (relatywnie stabilne miejsca pracy)
Niska dynamika wzrostu gospodarczego i zwiększający się dystans rozwojowy względem przeciętnego w województwie łódzkim
Koncentracja podmiotów specjalizujących się w przetwórstwie mięsnym i hodowli trzody chlewnej (głównie w Łubnicach, Galewicach i Wieruszowie)
Niski poziom aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw Brak współpracy producentów rolnych Niska efektywność
95
Wewnętrzne Słabe powiązania komunikacyjne ze stolicą województwa łódzkiego Słabo rozwinięty system połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz powiatu Zły stan techniczny dróg powiatowych Słabo rozwinięty system ścieżek rowerowych i ciągów komunikacyjnych dla pieszych Duże bezrobocie ukryte, głównie na terenach wiejskich Słabo funkcjonujący rynek pracy Jeden z najniższych w województwie poziom wykształcenia mieszkańców Brak wystarczającej liczby placówek opieki dziecięcej Problemy z wejściem ludzi młodych na rynek pracy. Ucieczka ludzi młodych oraz wykształconych do wiodących
Zewnętrzne Peryferyjne położenie zarówno w strukturze województwa łódzkiego, i względem dużych ośrodków miejskich Brak stabilnej polityki w zakresie transportu kolejowego, skutkująca Rosnąca liczba i poziom skomplikowania przepisów prawnych na szczeblu krajowym, utrudniających funkcjonowanie przedsiębiorstw, podmiotów gospodarczych i obywateli Tendencje do centralizacji systemów świadczenia usług publicznych w dużych ośrodkach miejskich (ryzyko spadku zatrudnienia w tych
ziemnego (Złoczew) dla potrzeb przemysłu Budowa kopalni węgla brunatnego w sąsiedztwie powiatu Sprzyjająca polityka regionalna adresowana do ośrodków miejskich tracących dotychczasowe funkcje społecznogospodarcze Duży popyt na polskie produkty przetwórstwa spożywczego na rynkach międzynarodowych Wzrastająca świadomość i popyt na żywność ekologiczną Sprzyjająca polityka Unii Europejskiej w zakresie wspierania rolnictwa ekologicznego (programy rolnośrodowiskowe funduszu Life+) Sprzyjająca polityka władz regionalnych dla rozwoju turystyki (funkcjonalny Obszar Turystyczny Doliny Rzecznej Warty)
Niska cena gruntów (przede wszystkim rolnych, z perspektywą ich wyłączenia z produkcji rolnej) Duży areał niewykorzystanych łąk (Łubnice, np. dla hodowli i produkcji mięsa) Dobra oferta kształcenia na poziomie średnim (m.in. technikum mechatroniczne, rolnicze, obróbka drewna, hotelarstwo i architektura krajobrazu) dającą szansę zatrudnienia na lokalnym rynku pracy;
Specjalizacja w produkcji mleka (Lututów, Galewice) Dobre doświadczenia i wzorce w zakresie rozwoju agroturystyki Pozytywne przykłady przemian w rolnictwie – rolnicy liderzy (głównie w Łubnicach)
gospodarstw rolnych wynikająca m.in. z rozdrobnionej struktury gospodarstw rolnych, przerostu zatrudnienia w rolnictwie Słaby poziom usprzętowienia gospodarstw i przestarzały park maszynowy (z wyjątkiem Łubnic) Niska skłonność do nowości i innowacji wśród rolników (dominacja tradycyjnych form i obszarów działalności rolnej)
Niezdegradowane środowisko naturalne Budowa nowoczesnego kompleksu sportoworekreacyjnego w Bolesławcu (pola golfowego i SPA - 80 miejsc pracy; 2015 rok) Unikalne walory przyrodnicze (w szczególności obszary chronione, dolina rzeki Prosny, duże zasoby lasów i łąk, unikalna flora i fauna) Wzrastająca tożsamość lokalna
Słaby przepływ informacji pomiędzy lokalnym rynkiem pracy a systemem edukacji;
Utrata usług publicznych (m.in. zamiejscowe wydziały ksiąg wieczystych, likwidacja posterunku policji, agend pocztowych, ograniczanie wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej)
Niekorzystne tendencje demograficzne – starzenie się społeczeństwa, niż demograficzny, emigracja zarobkowa (w znacznym stopniu za granicę) Brak przygotowanych, uzbrojonych terenów inwestycyjnych Nieuregulowany stan prawny gruntów, w tym przede wszystkim przeznaczonych pod działalność inwestycyjną Niska bonitacja gleb na terenie powiatu (z wyjątkiem Łubnic) Niezadowalająca czystość Prosny (zamulenie) i niski poziom wody na wielu odcinkach rzeki
Słabo rozwinięte usługi turystyczne w tym noclegowe, gastronomiczne itp.
Deficyt infrastruktury turystycznej
Brak tradycji w prowadzeniu działalności
96
działach gospodarki)
Brak doświadczeń w zakresie ekologicznej produkcji rolnej
Fragmentacja oferty produktów turystycznych
Ciekawy turystycznie potencjał historyczny (m.in. ruiny zamku, kościoły, cerkiew, pozostałości osady łużyckiej, młyny wodne)
ośrodków poza powiatem
Niekorzystne zmiany klimatyczne, wpływające na wysokość plonów i reżim hydrologiczny Niestabilność i niekonsekwencja podmiotów polityki rolnej w zakresie wspierania rolnictwa ekologicznego Mało stabilny system oświaty i polityka państwa w zakresie edukacji zawodowej
Duży udział eternitowych pokryć dachowych w powiecie
Nieadekwatny do potrzeb system finansowania szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i średniego (subwencja oświatowa)
Słaby rozwój infrastruktury kanalizacyjnej (głównie w
Błędny podział kompetencji w
Słaba współpraca na rzecz poprawy atrakcyjności turystycznej powiatu
Wzrost zainteresowania społeczeństwa rekreacją i turystyką weekendową Sprzyjająca polityka regionalna w zakresie budowy zbiorników małej retencji Polityka sprzyjająca rozwojowi odnawialnych źródeł energii Rosnący popyt na usługi ze sfery silver economy w kraju i zagranicą
Dobra oferta kulturalna oraz oferta wydarzeń cyklicznych, wzmacniających tożsamość lokalną
turystycznej
Wieruszowie) Słaby rozwój infrastruktury gazowej - ograniczone możliwości rozwoju
Budowa trzech zbiorników wodnych dla potrzeb rozwoju turystyki (Łubnice, Bolesławiec)
Słabo rozwinięta sieć ciepłownicza Słaby rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej (zasięg telefonii komórkowej, dostęp do Internetu szerokopasmowego)
Istniejące szlaki turystyczne – szlaki rowerowe, szlak bursztynowy, szlak konny Utrwalona pozycja w kraju i regionie w biegach na orientację – czytelny produkt turystyczny (7 tras biegowych)
Brak odpowiedniego zagospodarowania przestrzeni publicznych Chaos urbanistyczny i brak ładu przestrzennego
Certyfikowane produkty regionalne (ciastka ze skwarkami, plendze kartoflane z Wójcina)
Niski stopień pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (z wyjątkiem Bolesławca)
Zasoby dla rozwoju alternatywnych źródeł energii
Słabe relacje i współpraca samorządu gminnego i powiatowego z Urzędem Marszałkowskim
Niezdegradowane środowisko naturalne Intensywny rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków
Brak wewnętrznych zasobów kapitału finansowego
Rezerwy przepustowości w oczyszczalni ścieków w Wieruszowie (plany podłączenia Galewic i Sokolnik)
Niski poziom autonomii dochodowej JST Średnie i/lub wysokie wskaźniki zadłużenia JST
Duża liczba gminnych wysypisk wymagających
Dekapitalizacja infrastruktury społecznej i technicznej –
97
zakresie dbałości o cieki wodne Duża konkurencja ze strony innych funkcjonalnych obszarów turystycznych (Uniejów, zbiornik Jeziorsko, Jura KrakowskoCzęstochowska, itp.) Niska świadomość roli ładu przestrzennego w kształtowaniu rozwoju jednostek osadniczych w długim okresie czasu Ułomny mechanizm finansowania ze środków publicznych placówek i wydarzeń kulturalnych w małych jednostkach osadniczych Skomplikowane i nieprzejrzyste przepisy i procedury dotyczące pozyskania i rozliczania środków UE (dla przedsiębiorców i JST) stworzone przez UM w Łodzi
błędy w polityce inwestycyjnej budowa nierentownych instalacji
rekultywacji Czytelny układ osadniczy powiatu z jednym wyróżniającym się ośrodkiem miejskim
Niedostatek mieszkań socjalnych
Koncepcja zagospodarowania bulwaru różanego i przystani na rzece Prośnie wraz z przebudową układu komunikacyjnego i rewitalizacją rynku w Wieruszowie
Wykluczenie cyfrowe szczególnie dotykające osób starszego pokolenia Problemy patologii w rodzinie Utrzymujące się problemy alkoholizmu i wzrastające zagrożenia narkomanią
Rozwój partnerstwa i dobra współpraca pomiędzy samorządem lokalnym i powiatowym
Zagrożenie przestępczością i wandalizmem szczególnie w większych miejscowościach
Zaplecze instytucjonalne oferujące wsparcie w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych Wysoki poziom bezpieczeństwa (straż pożarna, wykrywalność przestępstw, zarządzanie kryzysowe)
98
FILAR: SPOŁECZEŃSTWO ZAGROŻENIA
SZANSE Zewnętrzne Sprzyjająca polityka regionalna adresowana do ośrodków miejskich tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze Sprzyjająca polityka regionalna i krajowa w zakresie rozwoju kapitału społecznego i kapitału ludzkiego Położenie przy szlaku komunikacyjnym Wrocław-ŁódźWarszawa Budowa drogi S8 poprawiająca zewnętrzną dostępność komunikacyjną Bliskość węzłów komunikacyjnych (S8/S11Kępno oraz S8/S14Walichnowy) dająca szanse na rozwój funkcji logistycznych Bliskość dużych ośrodków miejskich (w promieniu 100 km) umożliwiająca
Wewnętrzne Wysoka aktywność zawodowa mieszkańców Duży udział pracujących w usługach o charakterze nierynkowym (relatywnie stabilne miejsca pracy) Dobra kondycja podmiotów gospodarczych funkcjonujących w powiecie
SŁABOŚCI
ATUTY Wysoki poziom przedsiębiorczości
Niekorzystne tendencje demograficzne – starzenie się społeczeństwa, niż demograficzny, emigracja zarobkowa (w znacznym stopniu za granicę)
Aktywność społeczna i zaangażowanie obywatelskie w ramach organizacji pozarządowych Rosnąca świadomość i tożsamość społeczności lokalnej
Ucieczka ludzi młodych oraz wykształconych do wiodących ośrodków poza powiatem
Wysoki poziom kapitału społecznego i duża skłonność do współpracy
Niski poziom wykształcenia ludności (wraz z brakiem uczelni wyższych i ich filii)
Dobra oferta kulturalna oraz oferta wydarzeń cyklicznych, wzmacniających tożsamość lokalną
Statystycznie niskie dochody mieszkańców powiatu Wysokie wskaźniki zapadania na choroby nowotworowe i choroby krążenia
Dobrze funkcjonujące służby bezpieczeństwa publicznego (straż pożarna, policja, służby zarządzania kryzysowego) Dobre warunki mieszkaniowe
Rosnąca liczba gospodarstw domowych korzystających ze świadczeń opieki społecznej
Dobra oferta
Utrzymujący się poziom
99
Wewnętrzne Słabo rozwinięty system połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz powiatu Słabe powiązania komunikacyjne ze stolicą województwa łódzkiego Utrata usług publicznych (m.in. zamiejscowe wydziały ksiąg wieczystych, likwidacja posterunku policji, agend pocztowych, ograniczanie wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej) Słaby dostęp do usług medycznych (w tym szczególnie ograniczony dostęp do wyspecjalizowanych usług medycznych) Utrata usług rynkowych w Wieruszowie (powiat tracący dotychczasowe funkcje społecznogospodarcze)
Zewnętrzne Utrwalająca się w skali kraju polaryzacja rozwoju przestrzennego i związana z nią depopulacja małych jednostek osadniczych Ułomny mechanizm finansowania ze środków publicznych placówek i wydarzeń kulturalnych w małych jednostkach osadniczych Ograniczony dostęp do pełnej gamy usług zdrowotnych wynikający z polityki NFZ Tendencje do centralizacji systemów świadczenia usług publicznych w dużych miejskich ośrodkach Mało stabilny system oświaty i polityka państwa w zakresie edukacji zawodowej Nieadekwatny do potrzeb system finansowania
dostępność do dużych rynków zbytu (Wrocław, Opole, Kalisz, Częstochowa, Katowice)
kształcenia na poziomie średnim (m.in. technikum mechatroniczne, rolnicze, obróbka drewna, hotelarstwo i architektura krajobrazu) dającą szansę zatrudnienia na lokalnym rynku pracy;
wykluczenia cyfrowego szczególnie starszego pokolenia
Dobra sieć i gęstość dróg
Przestępczością i wandalizmem występująca w większych miejscowościach
Niezdegradowane środowisko naturalne
Problemy patologii w rodzinie Utrzymujące się problemy alkoholizmu i wzrastające zagrożenia narkomanią
Unikalne walory przyrodnicze, w szczególności obszary chronione, dolina rzeki Prosny, duże zasoby lasów i łąk, unikalna flora i fauna
Niedostatek mieszkań socjalnych Brak publicznego żłobka oraz słaby dostęp do przedszkoli publicznych i oddziałów przedszkolnych Słabo rozwinięta oferta zajęć pozalekcyjnych dla młodzieży Niskie tempo wzrostu gospodarczego w powiecie Słabe powiązania kooperacyjne pomiędzy lokalnymi podmiotami gospodarczymi Brak instytucji podtrzymującej tradycje lokalne i regionalne (np. muzeum).
Ciekawy turystycznie potencjał historyczny (m.in. ruiny zamku, kościoły, cerkiew, pozostałości osady łużyckiej, młyny wodne)
Duże bezrobocie ukryte, głównie na terenach wiejskich
Istniejące szlaki turystyczne – szlaki rowerowe, szlak bursztynowy, szlak konny
Problemy z wejściem ludzi młodych na rynek pracy Słaby przepływ informacji pomiędzy lokalnym rynkiem pracy a systemem
Funkcjonowanie szpitala powiatowego
100
szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i średniego
Dobre umiejętności i doświadczenia w pozyskiwaniu środków finansowych z zewnętrznych źródeł przez JST na cele publiczne
edukacji; Zły stan techniczny dróg powiatowych Słabo rozwinięty system ścieżek rowerowych i ciągów komunikacyjnych dla pieszych Dekapitalizacja infrastruktury społecznej i technicznej – błędna polityka inwestycyjna Chaos urbanistyczny i brak ładu przestrzennego Duży udział eternitowych pokryć dachowych w powiecie Brak odpowiedniego zagospodarowania przestrzeni publicznych dla pełnego rozwoju lokalnej dumy i tożsamości. Słaby rozwój infrastruktury kanalizacyjnej
101
FILAR: ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENI, INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ZAGROŻENIA
SZANSE Zewnętrzne
Wewnętrzne
Polityka sprzyjająca rozwojowi odnawialnych źródeł energii
Zasoby dla rozwoju alternatywnych źródeł energii
Sprzyjająca polityka władz regionalnych dla rozwoju turystyki (funkcjonalny Obszar Turystyczny Doliny Rzecznej Warty)
Koncepcja zagospodarowania bulwaru różanego i przystani na rzece Prośnie wraz z przebudową układu komunikacyjnego i rewitalizacją rynku w Wieruszowie
Sprzyjająca polityka regionalna w zakresie budowy zbiorników małej retencji (uwzględniono trzy zbiorniki „Wieruszów”, Teklinów”, Galewice-Okoń)
Niewykorzystana przepustowość oczyszczalni ścieków w Wieruszowie (plany podłączenia Galewic i Sokolnik) Wzrost świadomości ekologicznej Rozwój partnerstwa i dobra współpraca pomiędzy samorządem lokalnym i powiatowym Dobre umiejętności i doświadczenia w pozyskiwaniu środków finansowych z
SŁABOŚCI
ATUTY Unikalne walory przyrodnicze (w szczególności obszary chronione, dolina rzeki Prosny, duże zasoby lasów i łąk, unikalna flora i fauna
Duży udział eternitowych pokryć dachowych w powiecie
Niska świadomość proekologiczna mieszkańców powiatu
Chaos urbanistyczny i brak ładu przestrzennego
Słaba współpraca na rzecz poprawy stanu infrastruktury turystycznej powiatu
Niezdegradowane środowisko naturalne
Wadliwa parcelacja i fragmentacja gruntów rolnych
Czytelny układ osadniczy powiatu z jednym wyróżniającym ośrodkiem miejskim
Brak uzbrojonych terenów inwestycyjnych Brak odpowiedniego zagospodarowania przestrzeni publicznych
Linia kolejowa wraz z bocznicą
Niska bonitacja gleb na terenie powiatu (z wyjątkiem Łubnic)
Dobra sieć i gęstość dróg lokalnych Zasoby gruntów rolnych i znaczący potencjał rozwoju rolnictwa ekologicznego Duży potencjał niewykorzystanych łąk (gm. Łubnice), np. dla hodowli bydła na mięso) Intensywny rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków
Wewnętrzne
Słabe powiązania komunikacyjne ze stolicą województwa łódzkiego Słabo rozwinięty system połączeń komunikacji zbiorowej wewnątrz powiatu Zły stan techniczny dróg powiatowych
102
Niski stopień pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (z wyjątkiem Bolesławca) Nieuregulowany stan prawny gruntów, w tym przede wszystkim przeznaczonych pod działalność inwestycyjną – wpływ na infrastrukturę Ograniczone zdolności inwestycyjne gmin (nadmierne koszty eksploatacji istniejącej infrastruktury) Koncentracji przemysłu przetwórstwa drewna i przemysłu meblarski Duże bezrobocie ukryte, głównie na
Zewnętrzne Niekorzystne zmiany klimatyczne Błędny podział kompetencji w zakresie dbałości o cieki wodne Brak stabilnej polityki w zakresie transportu kolejowego Rosnąca liczba i poziom skomplikowania przepisów prawnych na szczeblu krajowym, utrudniających ochronę środowiska i wprowadzani ładu przestrzennego Skomplikowane i nieprzejrzyste przepisy i procedury dotyczące pozyskania i rozliczania środków UE na infrastrukturę i OŚ Eksploatacja złóż gazu ziemnego (Złoczew) dla potrzeb przemysłu Budowa drogi S8 Bliskość węzłów komunikacyjnych
zewnętrznych źródeł Nieuregulowany stan prawny gruntów, w tym przede wszystkim przeznaczonych pod działalność inwestycyjną – wpływ na środowisko przyrodnicze Postępujące procesy konsolidacji gruntów (m.in. zakup, dzierżawa)
Istniejące szlaki turystyczne – szlaki rowerowe, szlak bursztynowy, szlak konny
Słabo rozwinięty system ścieżek rowerowych i ciągów komunikacyjnych dla pieszych
terenach wiejskich
Słaby rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej (zasięg telefonii komórkowej, dostęp do Internetu szerokopasmowego)
Niski poziom autonomii dochodowej JST
Brak uzbrojonych terenów inwestycyjnych Dekapitalizacja infrastruktury społecznej i technicznej Brak żłobków Brak ośrodków opieki paliatywnej Słaby rozwój infrastruktury kanalizacyjnej (głównie w Wieruszowie) Słaby rozwój infrastruktury gazowej ograniczone możliwości rozwoju Słabo rozwinięta sieć ciepłownicza Nieuporządkowane (wymagające rekultywacji) gminne wysypiska śmieci
103
Statystycznie niskie dochody mieszkańców powiatu
Średnie i/lub wysokie wskaźniki zadłużenia JST Słabe relacje i współpraca pomiędzy samorządu gminnego i powiatowego z Urzędem Marszałkowskim
(S8/S11Kępno oraz S8/S14Walichnowy) Budowa kopalni węgla brunatnego w sąsiedztwie powiatu Wzrost zainteresowania społeczeństwa rekreacją i turystyką weekendową
Deficyt infrastruktury turystycznej, w tym słabo rozwinięta baza noclegowa Niedorozwój infrastruktury turystycznej Niezadowalająca czystość Prosny (zamulenie) oraz niski poziom wody na wielu odcinkach rzeki
104
4. Misja i wizja rozwoju Wizja rozwoju Powiatu Wieruszowskiego prezentuje docelową, pożądaną strukturę funkcjonalno-przestrzenną będącą swoistą syntezą przyjętych strategicznych celów rozwoju. Wizja rozwoju Powiatu Wieruszowskiego stanowi odpowiedź na współczesne wyzwania rozwojowe stojące przed regionem, całym krajem, jak i Europą. Jej zapis wynika zarówno z wewnętrznych uwarunkowań sprzyjających dynamizowaniu pożądanych procesów w wymiarze społecznym i gospodarczym, jak również dyskontowania szans istniejących w otoczeniu i minimalizowania zagrożeń. Wizję zapisać można jako: Silny gospodarczo, atrakcyjny turystycznie oraz przyjazny dla mieszkańców Powiat Wieruszowski korzystający z położenia na styku najsilniejszych obszarów metropolitalnych Polski (śląskiego, wrocławskiego, poznańskiego, łódzkowarszawskiego).
„ZIEMIA WIERUSZOWSKA BRAMĄ DO MAKROREGIONU CENTRALNEGO”. Wizja rozwoju Powiatu Wieruszowskiego oraz jej cele strategiczne są zbieżne z wizją rozwoju województwa łódzkiego. W perspektywie długookresowej terytorium Powiatu Wieruszowskiego stanowić będzie rozwinięty obszar pod względem gospodarczym, społecznym i przestrzennym, odznaczający się licznymi powiązaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Powiat charakteryzować będzie spójność z otoczeniem, a także z porównywalne pod względem poziomu i atrakcyjności warunkami zamieszkania w stosunku do pozostałej części regionu, stwarzając wszystkim mieszkańcom odpowiednie szanse rozwoju. Wyzwania w zakresie kształtowania warunków rozwoju powiatu dotyczą przede wszystkim promowania i determinowania aktywnych postaw mieszkańców na rynku pracy i kreatywnych zachowań
przedsiębiorców. Zagwarantowanie najlepszej zewnętrznej
dostępności komunikacyjnej powiatu zarówno w układzie regionalnym jak i krajowym, winno przełożyć się na wysoką atrakcyjność inwestycyjną. Całość przekształceń, procesów, zmian w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennej i środowiskowej ma przyczynić się w wymierny sposób do wysokiej dynamiki wzrostu, w odniesieniu do innych układów lokalnych w przestrzeni regionu oraz w odniesieniu do okresu obowiązywania strategii –. W
105
świadomości mieszkańców powiatu oraz społeczności pozostałej części województwa łódzkiego i regionów powiatów ościennych, Powiat Wieruszowski będzie jednoznacznie postrzegany jako terytorium charakteryzujące się konkurencyjnością, atrakcyjnością inwestycyjną. Wyróżniający się ponadto specyficznym kapitałem terytorialnym i dobrym stanem środowiska przyrodniczego, wykorzystywanym umiejętnie na rzecz długookresowego wzrostu i trwałego rozwoju. Tak określonej wizji odpowiada misja rozwoju władzy Powiatu Wieruszowskiego. Misja jest świadectwem tożsamości powiatu, swoistym wyznacznikiem kultury organizacyjnej lokalnych jednostek samorządowych, która określa podstawowe kierunki działań nawiązujących do walorów przedmiotowego terytorium. Walory te pomagają ujednolicić sposoby działania w kluczowych dla powiatu obszarach. Misja wyznacza i w specyficzny sposób akcentuje działania rozwojowe w powiecie oraz informuje wszystkich interesariuszy zainteresowanych rozwojem powiatu, w jaki sposób zmierza się do uzyskania zamierzonych celów i wartości, za pomocą jakich metod będą one osiągane. Misją rozwoju Powiatu Wieruszowskiego jest: Integracja działań na rzecz przedsiębiorczości i kreatywności mieszkańców oraz przedsiębiorstw w celu budowania powiatu jako atrakcyjnego i konkurencyjnego obszaru funkcjonalnego. Niniejsza misja w sposób syntetyczny wyznacza i określa podstawy dla strategicznych kierunków działań na rzecz rozwoju powiatu podejmowanych przez władze samorządowe, w celu prowadzenia zintegrowanej oraz terytorialnie ukierunkowanej polityki rozwoju nastawionej na: budowanie przyszłości (dobrobytu) powiatu dzięki współpracy gospodarczej (publicznych władz samorządowych, podmiotów biznesowych, organizacji non-profit, mieszkańców), budowanie powiązań między mieszkańcami, społecznościami miejscowymi oraz sprzyjanie kreowania tożsamości lokalnej (identyfikacja mieszkańców terytorium, poczucie jedności i przynależności, a jednocześnie lokalnej specyfiki kulturowej), wzmacnianie endogenicznych potencjałów tkwiących w lokalnych jednostkach samorządowych oraz tworzeniu i promowaniu marki powiatu jako terytorium będącego „bramą do makroregionu centralnego Polski”.
106
5. Cele strategiczne rozwoju 5.1. Struktura celów rozwoju Powiatu Wieruszowskiego Na podstawie zidentyfikowanych uwarunkowań rozwojowych dokonano wyboru strategicznych celów rozwoju Powiatu Wieruszowskiego. Zestawienie celów przedstawiono na rys. 5.1. Sposób prezentacji celów nawiązuje do podejścia zintegrowanego zastosowanego podczas analizy SWOT – cele pogrupowane zostały w trzech podstawowych obszarach rozwojowych: gospodarka, społeczeństwo, zagospodarowanie przestrzeni i środowisko przyrodnicze, z których każdy następnie podzielony został na cele strategiczne, a te dalej na cele operacyjne. W strukturze celów strategicznych znalazł się również cel łączący wszystkie problemy rozwojowe poddane analizie zintegrowanej. Celem tym jest podnoszenie sprawności instytucjonalnej zarządzania jednostkami terytorialnymi (powiatem i gminami), co ma odniesienie do rozwiązywania wszystkich wymienionych wyżej problemów rozwojowych. Nadrzędnym celem, łączącym cele strategiczne sformułowane w obszarach: społeczeństwa, gospodarki, przestrzeni i środowisko przyrodniczego, a także celem z zakresu sprawności instytucjonalnej zarządzania, jest poprawa jakości życia i dynamizacja procesów rozwoju z zachowaniem równowagi w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Szczegółowy opis celów rozwoju przedstawiono w kolejnym punkcie strategii (5.2).
107
Rys. 5.1. Struktura celów strategicznych w zintegrowanej strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego
Poprawa jakości życia i dynamizacja procesów rozwoju z zachowaniem równowagi w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej
WZMACNIANIE SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ
ROZWÓJ GOSPODARCZY Wspieranie innowacyjności i rozwoju specjalizacji gospodarczych Wspieranie rozwoju funkcji turystycznych
Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego
Wspieranie rozwoju kapitału społecznego
Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich
Rozwój usług społecznych
KSZTAŁTOWANIE ŁADU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej i tworzenie ofert inwestycyjnych Wspieranie rozwoju OZE Ochrona zasobów naturalnych i kształtowanie środowiska przyrodniczego
Wspieranie lokalnej przedsiębiorczości
POPRAWA SPRAWNOŚCI INSTYTUCJONALNEJ ZARZĄDZANIA W JST
Stworzenie wspólnego dla wszystkich gmin programu poprawy jakości zarządzania w administracji JST
Wspieranie rozwoju przyjaznej administracji publicznej
Opracowanie strategii promocji powiatu
Źródło: opracowanie własne.
108
Koordynacja działań na rzecz pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych
5.2. Charakterystyka celów rozwoju Powiatu Wieruszowskiego Cel strategiczny I: ROZWÓJ GOSPODARCZY Rozwój gospodarczy Powiatu Wieruszowskiego, jako jego cel strategiczny, jest rozumiany
jako
nastawienie
na
wzmocnienie
i
wykorzystanie
endogenicznych
potencjałów, często zamrożonych w wyniku braku odpowiedniej współpracy między lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego oraz podmiotami gospodarczymi. Działania
wspierające
rozwój
będą
ukierunkowane
na
poprawę
spójności
gospodarczej oznaczającej dążenie do zmniejszenia dotychczasowych dysproporcji między poziomem rozwoju gospodarczego powiatu, a innymi obszarami regionu łódzkiego, a także innym regionami na terytorium kraju. Ważnym efektem procesów rozwoju ma być silniejsza integracja
powiatu
z
centrum
regionu
(Łodzią
i
całym
Łódzkim
obszarem
metropolitalnym). Zakłada się, że realizowane obecnie inwestycje infrastrukturalne o znaczeniu krajowym i regionalnym (droga S8) wraz z realizacją zintegrowanych projektów i programów lokalnego rozwoju (proponowanych w ramach niniejszej strategii), doprowadzą do znaczącego zwiększenia konkurencyjności obszaru powiatu, przy jednoczesnym położeniu nacisku na jego głębszą i silniejszą integrację wewnętrzną. Działania rozwojowe będą ukierunkowane przede wszystkim na wspieranie wzrostu innowacyjności i pobudzenie rozwoju określonych specjalizacji gospodarczych, w odniesieniu do których zidentyfikowane zostały potencjały rozwojowe w obszarze powiatu. Zakłada się, że podstawowym czynnikiem przyśpieszającym (dynamizującym) wzrost gospodarczy, będzie zidentyfikowanie i wykorzystanie endogenicznych potencjałów rozwojowych umożliwiających wzrost przedsiębiorczości, a w efekcie rozwój nowych funkcji w powiecie związanych z produkcją przemysłową, rolnictwem, turystyką i rekreacją. Procesy rozwoju Powiatu Wieruszowskiego ulegną zdynamizowaniu, dzięki wykształceniu się i umocnieniu określonych specjalizacji lokalnych. Efekt ten jest jednak zdeterminowany przede wszystkim jakością kapitału ludzkiego i społecznego, toteż strategia zakład potrzebę wspierania kreatywności i przedsiębiorczości wśród mieszkańców, podmiotów gospodarczych i społecznych, czego wyrazem będą odpowiednie projekty
109
operacjonalizujące strategię. Zakłada się podejmowanie szeregu działań wspierających rozwój kapitału intelektualnego w celu wykształcenia kadr niezbędnych do rozwoju nowych funkcji i specjalizacji. Dla zapewnienia najwyższej dynamiki rozwojowej i efektywności wykorzystania środków wsparcia publicznego przyjmuje się – jako podstawową zasadę alokacji środków wsparcia publicznego – koncentrację na kluczowych kierunkach strategicznych rozwoju, przedstawionych w ramach opisów celów operacyjnych. Koncentracja tematyczna i terytorialna środków determinować będzie sposób prowadzenia polityki rozwoju, polegający na identyfikacji na terenie powiatu obszarów funkcjonalnych o istotnych potencjałach rozwojowych, które będą uzyskiwały wsparcie publiczne dla określonych – specyficznych i perspektywicznych – typów działań rozwojowych. Do podstawowych celów operacyjnych umożliwiających rozwój gospodarczy powiatu, zaliczono niżej wymienione. 1. Wspieranie innowacyjności i rozwoju specjalizacji gospodarczych Współczesnym generatorem rozwoju, zarówno w wymiarze lokalnym, regionalnym, krajowym, jak i globalnym, są innowacje oraz rozwój określonych specjalizacji gospodarczych pozwalających na uzyskanie przewag konkurencyjnych wobec innych terytoriów. W porównaniu do gospodarek bazujących na tradycyjnych czynnikach rozwojowych, tzw. gospodarka oparta na wiedzy (GOW37) prowadzi do osiągania większych i szybszych efektów rozwojowych poprzez generowanie korzyści renty innowacyjnej. Wprowadzanie na rynki nowoczesnych produktów i usług skutkuje wysoką dochodowością oraz wzrostem akumulacji kapitału na poziomie danej jednostki terytorialnej. Wzrastają także dochody pracowników i poziom popytu wewnętrznego, uzyskuje się oszczędności w zużyciu surowców i energii. Jednostka terytorialna staje się atrakcyjna dla lokalizacji nowych inwestycji i prowadzenia wysokodochodowych form aktywności, a w ujęciu długookresowym postrzegana jest jako atrakcyjne miejsce dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz zamieszkania. Rozwój nowoczesnej gospodarki lokalnej w powiecie wymagać będzie przede wszystkim zwiększenia skłonności do współpracy lokalnych podmiotów gospodarczych 37
GOW – według definicji OECD jest to gospodarka bazująca wprost na tworzeniu (traktowanym jako produkcja), dalszym przekazywaniu (czyli dystrybucji) oraz praktycznym wykorzystaniu wiedzy i innowacji.
110
poprzez inicjowanie tworzenia struktur klastrowych. Instytucje te powinny przyczynić się do wzmocnienia procesów tworzenia innowacji, a także ich absorpcji z zewnątrz oraz dyfuzji w środowisku gospodarczym powiatu. Przyczyni się to do dynamizowania procesów rozwoju, wzrostu efektywności gospodarowania i budowania nowoczesnej gospodarki powiatu, a w konsekwencji uzyskiwania przewag konkurencyjnych. Polityka prorozwojowa powinna zatem być ukierunkowana na wzmacnianie absorpcji innowacji mających strategiczne znaczenie dla specjalizacji powiatu oraz kształtowanie sieci współpracy między lokalnymi samorządami, podmiotami gospodarczymi oraz instytucjami generującymi innowacje, leżącymi poza terytorium powiatu (np. wyższe uczelnie, instytucje badawcze, innowacyjni przedsiębiorcy). Podstawowym założeniem wspierania procesu wykorzystywania innowacji i rozwoju specjalizacji gospodarczych w Powiecie Wieruszowskim jest podejście zorientowane bardziej na innowacyjność produktową, technologiczną, organizacyjną niż na wspieranie konkretnych sektorów branżowych. Przyjmuje się, iż unowocześnienie gospodarki będzie przebiegało poprzez wsparcie przede wszystkim sektora przedsiębiorstw małych i średnich, poprzez zwiększanie ich zdolności do absorpcji innowacji, dzięki czemu dokonają one swoistego „skoku technologicznego”. Zakłada się, że wsparcie środkami publicznymi będzie ukierunkowane na pobudzanie rozwoju szczególnie tych podmiotów, które mogą być konkurencyjne na rynkach regionalnych i krajowych. Struktura sektorowa gospodarki powiatu nie jest nowoczesna. Przewodnim kierunkiem działań w tym zakresie będzie więc przeprowadzenie restrukturyzacji gospodarki powiatu poprzez wsparcie dla określonych specjalizacji. Szczególną rolę w pobudzaniu rozwoju innowacji i ich wykorzystywaniu w praktyce gospodarczej będzie odgrywał sektor edukacji oraz nauczania zawodowego. Sprzyja on bowiem dostosowywaniu zasobów pracy do potrzeb podmiotów gospodarczych, a także – pośrednio – do współpracy między podmiotami, organizacjami, instytucjami, przyczynia się do „usieciowienia” gospodarki, budowania klimatu przedsiębiorczości, lokalnej solidarności i tożsamości. Jednym z wyzwań współczesnych czasów jest wprowadzanie bardziej przyjaznych środowisku metod produkcji przemysłowej i technik zarządzania nastawionych na minimalizację negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze, co również jest jednym z celów rozwoju strategii powiatu warunkującym trwały i zrównoważony rozwój gospodarczy. Mając na względzie unowocześnienie gospodarki powiatu, przewiduje się również nawiązanie współpracy międzynarodowej, przede wszystkim w zakresie pozyskiwania knowhow, przejmowania i upowszechniania dobrych praktyk.
111
Zakłada się, że osiągnięcie celu „wspieranie innowacyjności i rozwój specjalizacji gospodarczych” pozwoli na uzyskanie Powiatowi Wieruszowskiemu silniejszej pozycji gospodarczej i integracji z regionem łódzkim oraz dokonanie „skoku cywilizacyjnego” w rozwoju społeczno-gospodarczym. Tym samym wzrośnie znaczenie i konkurencyjność powiatu w województwie jak i w relacjach
międzyregionalnych, dzięki włączeniu
nowoczesnej gospodarki powiatu w sieć powiązań o znaczeniu regionalnym i krajowym. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 1.1. Wspieranie rozwoju klastrów gospodarczych w branżach istotnych dla rozwoju powiatu (w szczególności w między producentami branży drzewnej i meblarskiej). 1.2. Wspieranie współpracy lokalnych szkół zawodowych (z terenu powiatu) z podmiotami gospodarczymi w celu zapewnienia zgodności kierunków kształcenia z potrzebami powiatowego rynku pracy. 1.3. Wspieranie rozwoju i upowszechniania wśród przedsiębiorców przyjaznych środowisku form i metod produkcji przemysłowej (np. standaryzowanych systemów zarządzania, np. według norm z serii ISO 1400038, EMAS39, programów środowiskowych takich jak CP40 itp.). 1.4. Wspieranie budowy partnerstwa z landami niemieckimi i jednostkami terytorialnymi w Holandii odnośnie do pozyskiwania know-how w zakresie dobrych praktyk rolniczych, przemysłowych oraz kreowania postaw przedsiębiorczych, a także budowania partnerstw biznesowych. 1.5. Wspieranie działań na rzecz podnoszenia innowacyjności podmiotów gospodarczych w tym gospodarstw rolnych.
2. Wspieranie rozwoju funkcji turystycznych Uzasadnieniem
dla
rozwoju
funkcji
turystycznej
jako
czynnika
wzrostu
gospodarczego powiatu, jest przede wszystkim, niewykorzystywanie jak dotychczas w 38
ISO 14000 jedna z serii norm stworzonych przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO – International Organization for Standardization), dotycząca zarządzania środowiskowego w organizacjach. Podtswową normą serii jest ISO 14001 opisująca system zarządzania środowiskowego. 39 EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) – System Ekozarządzania i Audytu – to sformalizowany system zarządzanie środowiskowego, którego zasady wdrażania określa rozporządzenie 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu. System ten mogą stosować wszelkie organizacje: przedsiębiorstwa prywatne, instytucje publiczne itp. 40 CP – czystsza produkcja – jeden z pierwszych na świecie prewencyjnych, kompleksowych i długofalowych programów odnoszących się do kwestii zarządzania ochroną środowiska, ukierunkowany głównie na zastosowanie w przedsiębiorstwach produkcyjnych.
112
znaczącym stopniu, walorów przyrodniczo-krajobrazowe występujących w dolinie rzeki Prosny. Środowisko przyrodnicze tych terenów stanowi cenny, choć nie w pełni jak dotychczas wykorzystany potencjał rozwojowy. Rozwój funkcji turystycznych w tym obszarze wpisuje się w cele Strategii rozwoju województwa łódzkiego 2020. Zakłada się, iż rozwój funkcji turystycznych będzie wymagał wsparcia publicznego, przede wszystkim poprzez zainicjowanie współpracy samorządów lokalnych oraz podmiotów gospodarczych w celu wspólnego wykreowania i wprowadzenia na rynek atrakcyjnych, zintegrowanych produktów turystycznych. Tworzenie oraz rozwój oferty wypoczynkowej i rekreacyjnej powiatu, powinno – poza zasobami przyrodniczo-krajobrazowymi doliny Prosny – wykorzystywać także specyficzne walory kulturowe powiatu (tak materialne jak i niematerialne), na które składają się: lokalne obiekty zabytkowe, kultywowanie miejscowych tradycji i obyczajów ludności oraz specyficzne produkty regionalne. Rozwój funkcji turystycznych w takim ujęciu będzie również przyczyniał się do budowania tożsamości społeczności lokalnej. Mając na uwadze specyfikę lokalnych walorów turystycznych oraz położenie geograficzne Powiatu Wieruszowskiego, jak i spodziewaną poprawę jego zewnętrznej dostępności komunikacyjnej w najbliższych latach (realizacja drogi S8), rekomenduje się przede wszystkim podejmowanie działań rozwojowych w zakresie usług turystyki weekendowej, krótkookresowej w tym, w szczególności agroturystyki. Rozwijanie w powiecie agroturystyki rozumiane jest jako udostępnianie wybranych walorów życia na wsi – mieszkańcom miast, poprzez tworzenie specyficznych produktów turystycznych takich jak: formy aktywności ruchowej związanej ze spędzaniem wolnego czasu na świeżym powietrzu (np.: jazda konna, spływy kajakowe Prosną, kulig, szlaki nordic walking, szlaki rowerowe, spacerowe ścieżki tematyczne), serwowanie potraw kuchni lokalnej, uczestnictwo osób wypoczywających w powiecie w miejscowych wydarzeniach kulturalnych itp. Dla powodzenia tak skonstruowanej oferty turystycznej istotne jest podkreślenie konieczności integracji działań i współpracy – między różnymi jednostkami samorządowymi i podmiotami gospodarczymi. Rekomendacja taka wynika z założenia, iż tylko kompleksowy pakiet usług składających się na zintegrowany produkt turystyczny gwarantować będzie przyciągnięcie osób spoza terenu powiatu (ośrodki miejskie o randze regionalnej) poszukujących miejsca do spędzenia wolnego czasu w niedalekiej odległości od miejsc stałego zamieszkania (przewidywany popyt z Łodzi, a także z Wrocławia) w okresie weekendów, ferii, świąt w okresie całorocznym.
113
Do podstawowych celów szczegółowych (kierunków działań) w omawianym zakresie zaliczyć należy: 2.1. Stworzenie produktów turystyki rekreacyjno-weekendowej, uwzględniających także potrzeby rodzin z małymi dziećmi oraz osób starszych. 2.2. Integracja oferty turystycznej w skali powiatu. 2.3. Kreowanie i promocja produktów regionalnych i kuchni regionalnej. 3. Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich Zmiany na lokalnych rynkach pracy zachodzą wolno, w szczególności wolniej (niż w innych sektorach gospodarki) zmniejsza się odsetek pracujących w rolnictwie i wolniej wzrasta udział osób pracujących w usługach na terenach wiejskich. Taka sytuacja uzasadnia potrzebę oddziaływania władzy publicznej na proces przekształceń strukturalnych w rolnictwie. W tym kontekście istotnym choć trudniejszym zadaniem jest wspomaganie procesu transferu zatrudnionych w rolnictwa do pozostałych sektorów gospodarki poprzez zmianę kierunków ich aktywności zawodowej. Działania w tym zakresie wiążą się ze wspieraniem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, tworzeniem nowych miejsc pracy poza rolnictwem i warunków sprzyjających przedsiębiorczości indywidualnej na terenach wiejskich. Polityka rozwoju dotycząca terenów wiejskich powiatu zmierzać będzie generalnie do zwiększenia ich konkurencyjności jako miejsca zamieszkania oraz pracy, poprzez poprawę warunków życia i podniesienia atrakcyjności prowadzenia działalności gospodarczej. Działania samorządów w tym względzie ukierunkowane będą przede wszystkim na wzrost dostępności przestrzennej (w efekcie modernizacji lokalnego układu drogowego) oraz poprawę standardów usług publicznych, a także na ochronę walorów krajobrazu kulturowego. Poprawa przestrzennej dostępności ludności obszarów wiejskich powinna dotyczyć przede wszystkim: edukacji, rynków pracy, dóbr kultury, opieki zdrowotnej, informacji. Jednym z warunków osiągnięcia tego celu przeciwdziałanie rozpraszaniu się osadnictwa wiejskiego; przy
zachowaniu
walorów
krajobrazowych
kulturowego,
sanacja
zabudowy
na
wyludniających się obszarach wiejskich. Zakłada się również stopniową dywersyfikację funkcji obszarów wiejskich przy rozwoju gospodarki rolnej, związanym z koniecznością specjalizacji w produkcji żywności, w tym w szczególności w zakresie rolnictwa ekologicznego, za czym przemawia rosnący popyt
114
globalny na żywność zdrową i wytwarzaną bezpiecznymi dla środowiska przyrodniczego metodami. Wspieranie rozwoju pozarolniczych funkcji na obszarach wiejskich, uwzględniać będzie lokalną specyfikę kultury rolnej i polegać będzie w szczególności na wspieraniu kreowania m.in. nowych produktów agroturystycznych i promocji produktów regionalnych. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 3.1. Wspieranie procesów restrukturyzacja rolnictwa w kierunku określonych specjalizacji (produkcja mleka, przetwórstwo mięsa) oraz poprawy struktury agrarnej. 3.2. Rozwój rolnictwa ekologicznego (wykorzystanie możliwości/potencjału do produkcji żywności ekologicznej). 3.3. Wspieranie działań na rzecz rozwoju agroturystyki na terenach wiejskich. 3.4. Wspieranie współpracy między rolnikami (grupy producenckie, spółdzielnie, integracja działań etc.). 4. Wspieranie lokalnej przedsiębiorczości Środowiska przedsiębiorczości w powiecie mają bardzo lokalny i terytorialnie ograniczony charakter, bardziej wynikający z tradycji produktowych niż zdolności kooperacyjnych. Przedsiębiorców charakteryzuje niechęć do zrzeszania się i podejmowania współpracy w ramach różnego rodzaju sieci powiązań, co wynika przede wszystkim z niskiego poziomu kapitału społecznego. Brak jest struktur klastrowych; podmioty gospodarcze nie wyróżniają się innowacyjnością, a współpraca przedsiębiorstw i innych podmiotów
jest
mocno
ograniczona.
W
powiecie
niewielką
rolę
we
wsparciu
przedsiębiorczości odgrywają instytucje oświatowe i służące kształceniu zawodowemu. Ich działalność w zbyt małym stopniu odpowiada potrzebom przedsiębiorstw. Przedsiębiorczość jest jednakże istotnym czynnikiem wpływającym na wzrost poziomu lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. Będąc przejawem aktywności zawodowej ludności oddziałuje w sposób bezpośredni na sytuację rynku pracy, ożywienie gospodarcze powiatu oraz przyczynia się do wzrostu ekonomicznego. Jednocześnie średnie, małe, a przede wszystkim mikro przedsiębiorstwa, są wysoce podatne na zmiany cyklu koniunkturalnego, w niewielkim zakresie podejmują działania innowacyjne41, odznaczają się 41
Innowacyjność – to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów i procesów, przy czym wyroby te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa.
115
niską zdolnością do współpracy i kooperacji w ramach struktur sieciowych. Zakłada się, że w celu poprawy konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw nastąpi większa integracja środowisk biznesowych oraz budowanie sieci powiązań między przedsiębiorstwami, placówkami kształcenia zawodowego oraz instytucjami otoczenia biznesu zlokalizowanymi w obszarze powiatu lub poza nim. Przedsiębiorczość jest elementem tzw. kapitału terytorialnego42 i staje się strategicznym zasobem endogenicznego rozwoju. W działaniach wspierających lokalną przedsiębiorczość należy dążyć do wykształcenia się systemu silnych, interaktywnych powiązań między instytucjami biznesowymi i ich otoczeniem, celem umożliwienia podejmowania działań innowacyjnych i wdrażania nowych produktów. Jednostki terytorialne posiadające sieciową strukturę gospodarki mają większe szanse na podniesienie swojej konkurencyjności. Włączenie przedsiębiorstw lokalnych w sieć powiązań o skali regionalnej i krajowej wpłynie również na wzmacnianie pozycji powiatu w regionie i kraju. W procesie wspierania integracji lokalnej przedsiębiorczości istotną rolę odgrywa w szczególności rozwijanie układów klastrowych43. Zwłaszcza przedsiębiorstwa mikro i małe, dzięki włączeniu w układy sieciowe, zyskują większe możliwości rozwoju, wzrostu produktywności, identyfikacji nisz rynkowych oraz lepszy dostęp do rynków ponadlokalnych. Dlatego tak duże znaczenie ma kształtowanie postaw przedsiębiorczych, rozwijanie lokalnej kultury przedsiębiorczości, rozwój kapitału społecznego oraz nawiązywanie współpracy między podmiotami gospodarczymi, samorządami oraz instytucjami kształcenia zawodowego. Przyjmuje się, że działania podjęte w kierunku budowania bardziej zintegrowanego środowiska przedsiębiorczości dla MŚP przyczynią się do poprawy konkurencyjności rynkowej podmiotów gospodarczych, podnoszenia poziomu kreatywności i zdolności do innowacyjności, a także integracji środowisk przedsiębiorczości. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 4.1. Kreowanie postaw przedsiębiorczych wśród mieszkańców. 4.2. Wzmacnianie konkurencyjności MŚP. 4.3. Tworzenie miejsc pracy dla osób młodych, w sektorze obsługi osób 60+. 4.4. Tworzenie miejsc pracy dla osób z grup wykluczonych z rynku pracy. 4.5. Wspieranie
inicjatyw
z
zakresu
42
ekonomii
społecznej.
Kapitał terytorialny – to dostępność do czynników materialnych i niematerialnych na danym obszarze, które mogą tworzyć określone zasoby lub ograniczenia. 43 Klaster – to przestrzennie, geograficznie skoncentrowana grupa przedsiębiorstw, instytucji i organizacji powiązanych siecią pionowych i poziomych zależności, często o charakterze nieformalnym, które poprzez skupienie szczególnych zasobów pozwala tym przedsiębiorstwom osiągnąć trwałą przewagę konkurencyjną.
116
Cel strategiczny II: WZMACNIANIE SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ Spójność społeczna interpretowana jest jako zdolność społeczeństwa do zapewnienia dobrobytu wszystkim swym członkom, minimalizowania zróżnicowania między nimi i unikania społecznej polaryzacji. Spójność społeczną buduje świadomość przynależności do społeczności lokalnej, lokalna tożsamość kulturowa oraz samoorganizacja społeczna tworząca kapitał społeczny. Występujące w Powiecie Wieruszowskim problemy społeczne oraz deficyty w zakresie jakości kapitału społecznego w zasadniczy sposób rzutują na brak spójności społecznej. Działania rozwojowe będą ukierunkowane na podwyższenie poziomu kapitału społecznego, zmniejszanie nierówności społecznych oraz wzmocnienie solidarności międzyludzkiej, co w efekcie przyczyni się do wzrostu spójności społecznej powiatu i poszczególnych gmin. Jednym z warunków koniecznych pozwalających podnieść jakość życia jest zapewnienie wysokiego standardu i dostępność do usług publicznych (przede wszystkim edukacji, a także: ochrony zdrowia, kultury, sportu, turystyki i rekreacji). Będzie to wymagało podjęcia działań mających na celu poprawę stanu bazy materialnej infrastruktury
społecznej
i dostosowanie
jej
do
potrzeb
powiatu.
Zmniejszanie
nierównomierności społecznych odbywać się będzie także poprzez podejmowanie działań na rzecz reintegracji grup osób wykluczonych. Rekomendowane są działania zmierzające do zmniejszania ubóstwa ekonomicznego, zapewnienia możliwości jak najszerszego udziału w życiu społecznym osobom starszym oraz przedsięwzięcia ukierunkowane na przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, w szczególności w środowisku dzieci i młodzieży. Bardzo istotną grupą działań będzie wzmocnienie solidarności międzyludzkiej. Sprzyjać temu będą inicjatywy aktywizujące społeczności lokalne, wspieranie sektora organizacji pozarządowych oraz kształtowanie tożsamości lokalnej. Działania te będą miały na celu budowanie zaufania i więzi społecznych, promowanie postaw obywatelskich oraz aktywności na rzecz dobra wspólnego. Realizacja powyższych zamierzeń wpłynie pozytywnie nie tylko na wzrost partycypacji, wzmocni integralność lokalnych wspólnot samorządowych, poprawi pozytywne postrzeganie powiatu przez jego mieszkańców, zmniejszy polaryzację społeczną, lecz także, poprzez wzmocnienie poczucia wspólnoty, przyczyni się do wzrostu bezpieczeństwa publicznego i zmniejszenia skali degradacji przestrzeni publicznych.
117
Do podstawowych celów operacyjnych umożliwiających wzmacnianie spójności społecznej powiatu, zaliczono niżej wymienione. 5. Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego W Powiecie Wieruszowskim kumuluje się szereg problemów ograniczających jego możliwości rozwojowe i mających niekorzystny wpływ na jego wizerunek w skali regionu. Powiat jest jednostką terytorialną ze starzejącym się społeczeństwem. Powiat charakteryzuj się niską atrakcyjnością rynku pracy i relatywnie niewysokim poziomem uzyskiwanych przez ludność dochodów. Za istotny problem uznano trudną sytuacją demograficzną. Choć liczba ludności powiatu pozostaje stabilna, to problemem jest rosnąca ilość osób w wieku poprodukcyjnym oraz migracje zarobkowe do ośrodków regionalnych. Absolwenci wyższych uczelni z terenu powiatu w znacznym stopniu zasilają rynki pracy poza powiatem. Jednocześnie w coraz większym stopniu zauważalny jest narastający problem dezaktywacji zawodowej tej grupy ludności lokalnej, co wiąże się przede wszystkim z niedostosowaniem profilu wykształcenia zasobów siły roboczej do wymogów rynku pracy. Dla budowania nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki lokalnej zapewniającej trwały wzrost gospodarczy oraz tworzenie nowych miejsc pracy, decydujące znaczenie ma rozwój kapitału ludzkiego mierzony poziomem wykształcenia, kreatywności, zdolności do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz stanem zdrowia ludności na danym terytorium. Zatrzymanie w powiecie ludzi młodych, kreatywnych, aktywnych, wykształconych i zdolnych do podejmowania nowych form aktywności gospodarczej odgrywa kluczową rolę w procesie wzrostu gospodarczego i stanowi mocne podstawy dla prawidłowego rozwoju. Ponadto, poziom rozwoju kapitału ludzkiego ma związek ze zdolnością do absorpcji nowoczesnych rozwiązań w gospodarce. Dla wzrostu poziomu kapitału ludzkiego istotne znaczenie
mają
m.
in.
możliwości
rozwoju
zawodowego
oraz
zapewnienie
satysfakcjonujących warunków bytowych i płacowych osobom z wyższym wykształceniem. Utrzymanie zasobów kadrowych w powiecie wymaga stałego stymulowania popytowej części rynku pracy na wykształconych specjalistów. Działania te muszą być prowadzone w sposób zintegrowany, tzn. zmierzać do nawiązywania współpracy na styku organizacji i instytucji edukacyjnych, biznesowych, a także samorządów zawodowych, z adekwatnym do potrzeb lokalnych marketingiem terytorialnym. Ponieważ nowoczesny kapitał ludzki jest wysoce mobilny zawodowo i przestrzennie, obserwuje się migrację osób wykształconych, o wysokich kompetencjach zawodowych do dużych ośrodków regionalnych. O ile więc mobilność przestrzenna w obrębie powiatu jest
118
korzystna, to należy aktywnie przeciwdziałać trwałej emigracji zarobkowej poza powiat, wspierając aktywność ludności na lokalnym na rynku pracy. Docelowo zakłada się taki poziom kapitału ludzkiego w powiecie, który w jak najwyższym stopniu odpowiadać będzie na wyzwania lokalnych rynków pracy. Głównym celem na rynku pracy jest zwiększenie zatrudnienia, uzyskiwane w drodze aktywizacji zawodowej ludności oraz wzrostu liczby miejsc pracy. Zakłada się wzrost chłonność na specjalistów, osoby z wyższym wykształceniem, w dziedzinach określonych jako specjalizacje lokalnej gospodarki. Dla wzrostu popytu na pracę w powiecie oraz zahamowania odpływu mieszkańców z jego terytorium, poza zdolnością do przyciągania i utrzymania kapitału lokalnego i regionalnego, istotne znaczenie będą miały zmiany strukturalne w gospodarce (rozwój specjalizacji), rozwój przedsiębiorczości oraz umiejętności wykorzystania
technik
informacyjnych
i
telekomunikacyjnych,
warunkujące
pełne
uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym. Największym wyzwaniem lokalnych rynków pracy w najbliższych latach będą przekształcenia strukturalne gospodarki (w tym w rolnictwie) niezbędne dla poprawy jej konkurencyjności. Zakłada się, że będzie następował wzrost udziału pracujących w dziedzinach tworzących lokalne specjalizacje gospodarcze. Zakłada się, że osiągnięcie celu w postaci rozwoju kapitału ludzkiego stworzy trwałe podstawy do rozwoju nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki, zmniejszy poziom bezrobocia w powiecie oraz wpłynie na wzrost wynagrodzeń, jak również znacząco zwiększy produktywność lokalnej gospodarki. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 5.1. Tworzenie warunków do podnoszenia kwalifikacji na etapie szkół podstawowych i gimnazjum (np. zajęcia pozalekcyjne). 5.2. Rozwój szkolnictwa i edukacji związanej z rozwojem funkcji turystycznorekreacyjnej i jego promocja wśród młodych mieszkańców powiatu. 5.3. Wspieranie kształcenia zawodowego związanego z rozwojem specjalizacji istotnych dla rozwoju powiatu i jego promocja wśród młodych mieszkańców powiatu. 5.4. Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego. 6. Wzmacnianie rozwoju kapitału społecznego
119
Kapitał społeczny44 jest istotnym czynnikiem warunkującym rozwój społeczno – gospodarczy. Podstawowymi elementami kapitału społecznego są zaufanie społeczne i zdolność do współpracy, bez których nie jest możliwe tworzenie sieciowych powiązań w gospodarce. Szczególnie istotnym czynnikiem budowania kapitału społecznego jest również poczucie tożsamości lokalnej, kształtowanej m.in. w oparciu o lokalny potencjał kulturowy. Sprzyja temu poznawanie i promowanie własnego dziedzictwa kulturowego, szacunek wobec tradycji, wspieranie kultury ludowej. Identyfikacja ludzi z miejscem zamieszkania skłania do odpowiedzialności i dbałości o nie. Szczególne znaczenie przypisuje się także edukacji i promocji postaw sprzyjających wspólnemu działaniu, w tym w szczególności wśród młodzieży, zaangażowanie w życie lokalne, dbanie o lokalną przestrzeń, a także kształtowanie postaw proekologicznych. Ważne jest aby podejmowane inicjatywy były kierowane także do pojedynczego obywatela, który jako jednostka ma możliwość kształcenia się i rozwoju, przyczyniając się do budowania silnego społeczeństwa. Silne społeczeństwo obywatelskie nie tylko wpływa na gospodarkę, ale i na poprawę jakości życia. Mieszkańcy mają świadomość samostanowienia w sprawach dla siebie ważnych, w tym m. in. poprzez zaangażowanie w formułowanie i realizację polityk rozwoju lokalnego. Analizując poziom rozwoju kapitału społecznego w Powiecie Wieruszowskim stwierdzić można, że dla rozwoju powiatu istotnym działaniem będzie podniesienie poziomu zaufania
mieszkańców
do
instytucji
publicznych,
współobywateli,
zwiększenie
samoorganizacji społecznej, chęci do współpracy, podniesienie odpowiedzialności za otoczenie, a także wspieranie poczucia tożsamości lokalnej mieszkańców powiatu. Ważnym działaniem może być również zwiększenie poziomu zaangażowania mieszkańców w prace stowarzyszeń i organizacji społecznych, także poprzez wzrost liczby osób zatrudnionych w organizacjach pozarządowych oraz działających wolontariuszy. Szczególnie istotne jest zatem rozwijanie sektora organizacji pozarządowych i dążenie do profesjonalizacji jego działania. Organizacje pozarządowe, nie nastawione na zysk własny, działają w imieniu społeczności zaspokajając ich potrzeby, a tym samym przyczyniają się do budowania silnego społeczeństwa. Istotnym przejawem aktywności obywatelskiej i stanu rozwoju społecznego jest stopień zaangażowania w działania w formie wolontariatu (np. w zakresie opieki nad osobami starszymi). Świadczy to o poczuciu tożsamości i identyfikacji lokalnej oraz poziomie świadomości obywatelskiej.
44
Kapitał społeczny – wynikająca z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania, zdolność obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, która sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów. (Strategia rozwoju kapitału społecznego, 09.2011).
120
Dla rozwoju powiatu niezwykle ważne jest, aby sektor organizacji pozarządowych był silnym partnerem dla władz samorządowych obu szczebli lokalnych, stanowił głos społeczeństwa i czynnie wpływał na kształtowanie rozwoju powiatu. Istotne jest zatem również wspieranie współpracy między pozarządowymi organizacjami. Zakłada się znaczny wzrost stopnia partycypacji społecznej w życiu publicznym, w planowaniu i realizacji zadań publicznych, w tym tworzeniu polityk publicznych. m. in. poprzez zwiększenie aktywności mieszkańców w zakresie zrzeszania się i współpracy, zaangażowania w działalność na rzecz społeczności lokalnych oraz identyfikacji z „małymi ojczyznami”. W świetle prognoz demograficznych coraz większego znaczenia nabiera gotowość pracowników i pracodawców do partycypacji w tzw. „silver economy”, tj. gospodarce przygotowanej do wykorzystania potencjału osób starszych i zapewnienia im, odpowiednich do wieku i możliwości, warunków pracy. Zakłada się, że osiągnięcie celu „wzmacnianie rozwoju kapitału społecznego” przyczyni się do szybkiego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz poprawy warunków życia mieszkańców powiatu, znacząco wpłynie na wzrost jakości życia mieszkańców, a tym samym na wzrost atrakcyjności i konkurencyjności powiatu. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 6.1. Wspieranie rozwoju organizacji pozarządowych (NGO) w celu budowania partnerstwa lokalnego i integracji, rozwoju kreatywności i przedsiębiorczości mieszkańców. 6.2. Wzmacnianie lokalnej tożsamości i poczucia więzi z „małą ojczyzną”. 6.3. Stworzenie oferty „silver economy” (organizacja i promocja aktywnych i kreatywnych form spędzania czasu przez osoby starsze, np.: wzajemna pomoc, Uniwersytety III wieku). 7. Rozwój usług społecznych W Powiecie Wieruszowskim występuje zróżnicowanie w dostępie do podstawowej infrastruktury społecznej (miasto – tereny wiejskie) co niekorzystnie wpływa na budowanie spójności społecznej w układach lokalnych i przyczynia się do peryferyzacji powiatu w przestrzeni województwa. W
dziedzinie
edukacji
słabością
powiatu
jest
niedopasowanie
kształcenia
zawodowego do lokalnych potrzeb gospodarczych. W powiecie obserwuje się również słabe zaplecze infrastrukturalne dla rozwoju nowoczesnego szkolnictwa zawodowego oraz
121
niedopasowanie profili kształcenia zawodowego do potrzeb regionalnego rynku pracy. Mimo postępującej komputeryzacji w placówkach oświatowych zauważalny jest niski stopień wykorzystania technik cyfrowych w procesie edukacji. W zakresie ochrony zdrowia w Powiecie Wieruszowskim problemem jest niska efektywność profilaktyki zdrowotnej, słaba dostępność do specjalistycznych usług medycznych, a także niewystarczająca liczba miejsc w placówkach opieki społecznej oraz opieki długoterminowej. Sektor kultury w powiecie wykazuje wiele słabości. Problemem jest brak instytucji kultury na obszarach wiejskich oraz niski stopień wykorzystania technologii cyfrowych w procesie unowocześniania różnych form przekazu (np. cyfryzacja bibliotek – następuje bardzo powoli). Pod względem uczestnictwa w kulturze powiat lokuje się znacznie poniżej średniej regionalnej. Także baza turystyczna w powiecie jest niewystarczająca, co w znacznym stopniu ogranicza tworzenie zintegrowanych produktów turystycznych o znaczeniu regionalnym. Istniejąca baza noclegowa jest niewielka, a problemem pozostaje jakość i komplementarność świadczonych usług turystycznych. Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo słaba dostępność instytucji kultury, sportu, turystyki i rekreacji dla osób niepełnosprawnych. Ważnym czynnikiem decydującym o atrakcyjności powiatu i jego poziomie rozwoju cywilizacyjnego są warunki życia mieszkańców określone m.in. poprzez dostęp do podstawowych dóbr i usług publicznych, co stanowi wyznacznik jakości życia oraz spójności społecznej. Dotyczy to przede wszystkim usług edukacyjnych, służby zdrowia, kultury i rekreacji. Słaby, bądź utrudniony, dostęp mieszkańców do infrastruktury społecznej oraz niezadowalająca jakość świadczonych usług stanowią istotną barierę cywilizacyjną, szczególnie na obszarach wiejskich powiatu. Niewystarczająca dostępność infrastruktury edukacyjnej i jakość kształcenia (w tym w szczególności kształcenia zawodowego) wpływają na poziom wiedzy i umiejętności mieszkańców oraz jakość kapitału ludzkiego. Zapewnienie równych szans społecznych w dostępie do edukacji na różnych poziomach kształcenia (w tym dla osób wykluczonych, osób z niepełnosprawnością) staje się fundamentalnym wyzwaniem. Szczególne znaczenie przypisuje się upowszechnieniu edukacji przedszkolnej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, oraz rozwojowi szkolnictwa zawodowego w kontekście potrzeb lokalnych rynków pracy. Wobec nowych wyzwań związanych z kształtowaniem społeczeństwa informacyjnego, za priorytetowe uznaje się również podniesienie umiejętności wykorzystania technik cyfrowych
122
jako współczesnego narzędzia zdobywania, przetwarzania i przesyłania wiedzy oraz informacji na różnych poziomach kształcenia. Dobrze
funkcjonująca
opieka
medyczna
istotnie
wpływa
na
zdrowotność
mieszkańców, a tym samym warunkuje konkurencyjność zasobów pracy i możliwości rozwojowe powiatu. Zakłada się podejmowanie działań z zakresu profilaktyki zdrowotnej, jak również poprawę dostępności do podstawowych i specjalistycznych usług medycznych, co przyczyni się do polepszenia sytuacji zdrowotnej mieszkańców powiatu. W kontekście zachodzących zmian demograficznych konieczny jest rozwój opieki społecznej i sektora usług dla osób starszych. Dobry dostęp do usług kultury umożliwia uczestnictwo ludności w życiu społecznym i kulturalnym, wpływając tym samym na jakość kapitału społecznego. Równie istotny jest dostęp do usług turystyki, sportu i rekreacji, związanych z rozwojem tzw. „przemysłów czasu wolnego” wzmacniających potencjał gospodarczy lokalnych jednostek samorządowych i umożliwiających promowanie zdrowego stylu życia. Zakłada się wspieranie rozwoju podstawowej infrastruktury kultury, zwłaszcza na obszarach wiejskich. W dobie kształtowania cywilizacji informacyjnej, szczególne znaczenie odgrywa cyfryzacja zasobów i niektórych usług świadczonych przez instytucje kultury (np. bibliotek). Staje się ona niezbędna dla lepszego ich funkcjonowania zgodnie z potrzebami rynku odbiorców. W zakresie infrastruktury sportu, turystyki, rekreacji zakłada się unowocześnienie bazy turystycznej i obiektów sportowych oraz podjęcie zintegrowanych działań na rzecz rozwoju agroturystyki, turystyki aktywnej i kulturowej. Zakłada się, że osiągnięcie celu „rozwój usług społecznych” przyczyni się do zmniejszenia zróżnicowania poziomu dostępu do infrastruktury społecznej i zaspokojenia podstawowych potrzeb ludności w tym zakresie, wpłynie na poprawę jakości życia, podniesie atrakcyjność powiatu jako miejsca zamieszkania i zapewni włączenie wszystkich mieszkańców w procesy rozwojowe. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 7.1. Poprawa dostępności specjalistycznych usług opieki zdrowotnej. 7.2. Rozwój współpracy międzygminnej na rzecz integracji działań w zakresie poprawy oferty opieki przedszkolnej. 7.3. Organizacja i promocja aktywnych i kreatywnych form spędzania czasu wśród młodzieży. 7.4. Wspieranie rozwoju infrastruktury służącej aktywizacji dzieci i młodzieży (np. place zabaw, inne obiekty sportowe/rekreacyjne).
123
Cel strategiczny III: KSZTAŁTOWANIE ŁADU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Kształtowanie ładu zagospodarowania przestrzennego oraz ochronę środowiska traktuje się jako działania służące zapewnianiu fizycznych i przyrodniczych warunków dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Ład przestrzennego zagospodarowania wyraża się zarówno poprzez wysokie walory estetyczne, funkcjonalność, logikę, czytelność i jasność struktur przestrzennych, jak i ich zharmonizowanie z przyrodą i elementami antropogenicznymi zagospodarowania. Ład przestrzenny gwarantuje wysoką użyteczność przestrzeni lokalnej, staje się w coraz wyższym stopniu ważnym elementem jakości życia oraz wyznacznikiem stanu środowiska przyrodniczego, a także niezbędnym warunkiem efektywności procesu gospodarowania. Ważnym aspektem działań na rzecz kształtowania ładu przestrzennego jest zapewnianie spójności przestrzennej, będącej jednym z elementów spójności terytorialnej. Spójność przestrzenną terytorium rozumie się jako sprawnie działający system, tworzący strukturę sieciową, na którą składa się lokalny system osadniczy powiązany pasmami infrastruktury, głównie transportowej. Spójność przestrzenna będzie kształtowana również przez zachowujący ciągłość system przyrodniczy, którego głównymi osiami na terenie powiatu są doliny rzeczne (w szczególności dolina rzeki Prosny), a także kompleksy leśne. Znaczenie ośrodków osadniczych w systemie przestrzennym powiatu określać będą pełnione przez nie funkcje. Szczególnie istotną rolę odgrywać będzie Miasto Wieruszów – jako centralny element systemu osadniczego powiatu, jego biegun wzrostu, a zarazem ośrodek koncentracji funkcji administracyjnych oraz najważniejszych usług publicznych. Siła powiązań funkcjonalnych Wieruszowa obejmować powinna teren całego powiatu i zapewniać spójność jego przestrzenni. Wieruszów powinien wzmocnić status miasta o randze subregionalnej w systemie ośrodków miejskich województwa łódzkiego oraz zacieśnić powiązania funkcjonalno-przestrzenne z Łodzią i Łódzkim Obszarem Metropolitalnym, przede wszystkim dzięki rozbudowie infrastruktury transportowej (drogowej). Warunkiem osiągnięcia poprawy spójności przestrzennej powiatu z pozostałą częścią województwa będzie więc rozwój systemu transportowego i poprawa jakości stanu technicznego infrastruktury transportowej. Zapewni to lepszą wewnętrzną i zewnętrzną dostępność komunikacyjną powiatu. Zakłada się, iż działania w tym zakresie istotnie
124
wzmocnią i przyśpieszą dyfuzję procesów rozwojowych z centrum regionu do Powiatu Wieruszowskiego sprzyjając poprawie jego spójności, zarówno w wymiarze społecznym, gospodarczym jak i przestrzennym. Dopełnieniem działań na rzecz poprawy jakości zagospodarowania przestrzennego będzie poprawienie dostępu do wysokiej jakości infrastruktury technicznej poprzez rozwój i unowocześnienie w powiecie nowoczesnych systemów w energetyce, gospodarce wodno-ściekowej i gospodarce odpadami. Działania te będą istotnym uwarunkowaniem podniesienia jakości życia w powiecie. Spójny system przyrodniczy jest jednym z istotnych potencjałów endogenicznych Powiatu Wieruszowskiego (dolina rzeki Prosny). Efektywne wykorzystanie tego potencjału umożliwi przede wszystkim rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych (w tym we współpracy z powiatami ościennymi). Warunkiem koniecznym pozwalającym zapewnić wysoką jakość środowiska przyrodniczego będzie również przeciwdziałanie zagrożeniom antropogenicznym głównie
ze
strony
lokalnych
źródeł
zanieczyszczeń
powstających
w
procesach
energetycznego spalania paliw i wynikających z nagromadzenia substancji odpadowych na terenie powiatu (eternit). Realizacja przyjętych celów pozwoli na zrównoważony rozwój powiatu łączący ze sobą trzy aspekty – gospodarkę, człowieka w systemie społecznym oraz środowisko przyrodnicze. Wzmocnienie spójności systemu przestrzennego powiatu oznaczać będzie zwiększenie szans budowania przewag konkurencyjnych, poprawę zdolności adaptacji do zmieniających się uwarunkowań gospodarczych oraz uzyskanie efektów synergii wynikających ze współpracy poszczególnych gminnych JST. Tak rozumiana spójność przestrzenna
powiatu
przyczyniać
się
będzie
do
pełniejszego
wykorzystania
endogenicznych potencjałów i możliwość kształtowania się powiązań funkcjonalnoprzestrzennych między powiatem a obszarem metropolitalnym Łodzi. Zapewni to przyśpieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu i zapobieganie procesom jego peryferyzacji; pośrednio przyczyni się również do wzrostu integracji funkcjonalnej województwa. Kształtowanie ładu zagospodarowania przestrzennego oraz ochrona środowiska przyrodniczego powiatu osiągane będą poprzez wymienione niżej cele operacyjne.
125
8. Wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej i tworzenie ofert inwestycyjnych Stan techniczny istniejącego układu drogowego powiatu sukcesywnie się poprawia, jednak drogi nadal wykazują potrzeby remontowe z uwagi chociażby na znaczące ich zużycie wynikające ze zwiększania się natężenia ruchu pojazdów. Powiat jest relatywnie słabo wyposażony w infrastrukturę teleinformatyczną, głównie w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach. Ograniczona jest również dostępność do Internetu szerokopasmowego, co może powodować wykluczenie cyfrowe niektórych obszarów. Wyposażenie w infrastrukturę teleinformatyczną wysokiej jakości jest szczególnie istotne w obiektach oświatowych i warunkuje kreowanie w pełni świadomego, młodego społeczeństwa informacyjnego. Przy wzrastającym zapotrzebowaniu na energię i konieczności zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego45, coraz istotniejszym problemem staje się rozwój i sukcesywna modernizacja systemów energetycznych. W tym zakresie szczególnie widoczna jest potrzeba rozwoju systemu sieci gazowej w obszarach zurbanizowanych, a także na bezpośrednio przyległych do nich terenach wiejskich. Konieczność zmniejszenia niskiej emisji zanieczyszczeń do środowiska wymaga budowania kogeneracyjnych systemów wytwarzania energii i centralizacji sieci ciepłowniczej w miastach oraz zmian w systemach grzewczych
z
wykorzystaniem
niskoemisyjnych
źródeł
energii.
Ponadto
powiat
charakteryzuje się niekorzystnymi proporcjami sieci kanalizacyjnej do wodociągowej, głównie na terenach wiejskich. Wskazane jest rozwijanie ponadlokalnych instalacji unieszkodliwiających odpady inaczej niż przez składowanie, stanowiących podstawę do rozwoju infrastruktury koniecznej dla zintegrowanej gospodarki odpadami. Dostępność i wysoka jakość infrastruktury transportowej, komunikacyjnej i technicznej to podstawowe czynniki warunkujące rozwój ekonomiczny i społeczny, stanowiące o atrakcyjności terenów dla inwestorów, a także zapewniające wysoką jakość obsługi mieszkańców. Szczególną rolę w rozwoju powiatu odgrywa poziom dostępności komunikacyjnej i stan techniczny infrastruktury transportowej. Warunkuje to integrację rynków lokalnych z rynkiem regionalnym, zmniejsza koszty produkcji i konsumpcji oraz skraca czas przewozu towarów i podróży. Powiązanie z krajowymi sieciami transportowymi umożliwia dostęp do rynków zewnętrznych i wspiera transfer innowacji. W powiązaniach zewnętrznych, rozbudowa infrastruktury transportowej, przede wszystkim drogowej, 45
Bezpieczeństwo energetyczne – stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska. Źródło: ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne.
126
zapewnia spójność przestrzenną powiatu z terytorium regionu oraz podnosi atrakcyjność inwestycyjną obszarów. Zakłada się, że w ramach rozwoju systemu transportowego na terenie powiatu (budowa drogi S8) działania skierowane będą na poprawę jakości wewnętrznej, lokalnej
infrastruktury
transportowej,
zwiększenie
jej
dostępności,
rozwój
usług
logistycznych. Wysoką jakość infrastruktury transportowej zapewnią nowoczesny układy drogowy, powiązany z układem krajowym umożliwiający zlokalizowanie w obszarze powiatu funkcji turystycznych, rekreacyjnych, wypoczynkowych nastawionych na popyt ze strony mieszkańców miast regionalnych (Łódź, Wrocław). Rozwój infrastruktury transportowej umożliwiający szybkie przemieszczanie się ludności, stanie się szansą rozwoju turystyki w powiecie. Ponadto poprawa dostępności transportowej powiatu zapewni możliwość rozwoju funkcji logistycznych w obszarze powiatu. Dostępność infrastruktury transportu drogowego i kolejowego stworzy szansę na zintegrowanie systemów transportowych i rozwój usług multimodalnych. Gospodarka oparta na wiedzy wymaga nowoczesnych systemów komunikacji społecznej, wymiany danych i informacji, zarówno w strukturach urzędów, przedsiębiorstw, podmiotów świadczących usługi publiczne, jak i kontaktach międzyludzkich. Komunikację tę zapewniają Internet oraz nowoczesne środki przekazu typu telefonia komórkowa, przewodowa a także łącza radiowo-telewizyjne. Zakłada się, że zwiększenie dostępu do szerokopasmowego Internetu, cyfryzacja usług i danych, a także działania edukacyjne, szczególnie grup społecznych o najniższym wskaźniku korzystania z Internetu, przyczynią się do upowszechnienia e-usług oraz budowy społeczeństwa informacyjnego. Nieodzownym elementem życia mieszkańców oraz sprawnego funkcjonowania i rozwoju gospodarki powiatu jest dostępność infrastruktury technicznej, w tym szczególnie zapewniającej zaopatrzenie w energię i wodę, jak również nowoczesny system odprowadzania i unieszkodliwiania produktów ubocznych z produkcji przemysłowej oraz bytu mieszkańców (ścieki, odpady), uwzględniający wymogi ochrony środowiska. Przyjmuje się, że rozwój infrastruktury technicznej nastawiony będzie na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego powiatu, poprawę stanu technicznego punktowych i liniowych elementów sieci przesyłowych, dystrybucyjnych oraz odbiorczych, wykorzystanie OZE dla lokalnej produkcji energii oraz wdrażanie nowych technologii i rozwiązań w zakresie zintegrowanej gospodarki odpadami. Istotne znaczenie będą miały także działania zmierzające do równoważenia dysproporcji sieci w ramach rozwoju gospodarki wodno-ściekowej. Reasumując,
należy stwierdzić,
że
osiągnięcie
celu
„wspieranie
rozwoju
infrastruktury technicznej i tworzenie ofert inwestycyjnych”, pozwoli na pełne
127
wykorzystanie potencjału Powiatu Wieruszowskiego oraz umożliwi wzmocnienie efektu dyfuzji procesów rozwojowych z ośrodków regionalnych. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 8.1. Stworzenie wspólnej oferty inwestycyjnej powiatu. 8.2. Wspieranie rozwoju scentralizowanej sieci cieplnej na obszarach zurbanizowanych. 8.3. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w powiecie. 8.4. Poprawa stanu infrastruktury drogowej wewnątrz powiatu. 8.5. Rozwój infrastruktury ICT. 8.6. Wspieranie rozwoju sieciowej infrastruktury w zakresie zaopatrzenia w paliwa gazowe. 9. Wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) Jednym z wyzwań współczesnych czasów jest zaspokojenie potrzeb energetycznych. Ze względu na wzrastające ceny tradycyjnych surowców energetycznych (węgla, ropy, gazu), gospodarki w znacznym stopniu narażone są na wahania koniunkturalne rynków energetycznych. Zarówno wzrost efektywności energetycznej gospodarki, jak i ogólne zmniejszenie zużycia energii poprzez racjonalizację jej wykorzystania, stają się zatem celami warunkującymi dalszy trwały i zrównoważony rozwój gospodarczy. Zakłada się inicjowanie, promowanie i wspieranie wybranych pilotażowych projektów energetycznych o charakterze „dobrych praktyk”, szczególnie z zakresu: rozwoju OZE, przedsięwzięć służących racjonalizacji gospodarowania energią oraz zwiększenia efektywności wykorzystania (poszanowania) energii w szczególności w sektorze komunalno-bytowym. Bardzo ważnym kierunkiem postulowanych zmian sektora energetycznego jest także dywersyfikacja użytkowanych
nośników
energetycznych,
przede
wszystkim
w
kierunku
wzrostu
wykorzystania niekonwencjonalnych, w szczególności odnawialnych, źródeł energii, takich jak: biomasa, energia słoneczna, itp. Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 9.1. Wspieranie wykorzystania biomasy do celów produkcji energii w lokalnych systemach grzewczych. 9.2. Wspieranie procesu modernizacji indywidualnych systemów ogrzewania budynków, a także oświetlenia przestrzeni publicznych z wykorzystaniem alternatywnych źródeł energii.
128
10. Ochrona zasobów naturalnych i kształtowanie środowiska przyrodniczego Stan środowiska przyrodniczego w Powiecie Wieruszowskim jest zadowalający. Istotnym zagrożeniem dla walorów środowiska przyrodniczego jest narastająca antropopresja na tereny najcenniejsze przyrodniczo i krajobrazowo, w tym niekontrolowana suburbanizacja, w szczególności w dolinach rzecznych i na terenach parków krajobrazowych. Dodatkowo istotnym problemem jest lokalizowanie zabudowy w dolinach rzecznych i na terenach zalewowych. Środowisko przyrodnicze jest jednym z kluczowych czynników determinujących funkcjonowanie i rozwój społeczno-gospodarczy. Wysoka jakość środowiska wraz z dostępem do jego zasobów, pełnią ważne funkcje ekologiczne, wpływają na jakość życia, a także oddziaływają na jakość kapitału ludzkiego. Walory środowiska przyrodniczego decydują o atrakcyjności turystyczno-wypoczynkowej powiatu (dolina rzeki Prosny), stając się ważnymi stymulatorami rozwoju gospodarczego. Systemy przyrodnicze bez wsparcia i regulacji ze strony władz publicznych oraz na skutek niskiej świadomości ekologicznej mieszkańców ulegają nieodwracalnej dewastacji. Brak ciągłości obszarów chronionych oraz fragmentacja przestrzeni, jak również silna antropopresja na tereny o cennych walorach przyrodniczych, prowadzą do degradacji środowiska przyrodniczego. W powiecie zakłada się zapewnienie powiązań ekologicznych między obszarami charakteryzującymi się wysokimi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi w celu uzyskania spójnego, ciągłego systemu ekologicznego wpisującego się w system regionalny i krajowy. Podstawowymi działaniami będzie przede wszystkim przeciwdziałanie niekontrolowanej urbanizacji terenów wiejskich oraz ochrona dolin rzecznych przed zabudową. Poza tym, zakłada się również wykorzystanie potencjału przyrodniczo-krajobrazowego powiatu dla rozwoju turystyki i rekreacji. Postępujące w skali globalnej zmiany klimatyczne, skutkujące coraz powszechniej występującymi zjawiskami suszy bądź ekstremalnymi opadami i powodziami, stanowią istotne przesłanki dla podejmowania działań zmierzających do ograniczenia i minimalizacji ich negatywnych następstw. Niezwykle istotna staje się zmiana podejścia do retencjonowania wody. Zakłada się odtwarzanie terenów zalewowych, budowę polderów oraz lokalnych zbiorników retencyjnych, przy mniejszym udziale regulacji rzek w formie budowy obwałowań. W celu ograniczenia skutków suszy, w obszarach zurbanizowanych, zakłada się poprawę retencji naturalnej i sztucznej, a także prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej wykorzystującej systemy melioracyjne.
129
Jako szczegółowe cele (kierunki działań) w przedmiotowym zakresie wskazuje się: 10.1.
Ochronę
zasobów
wodnych
i
rozwój
infrastruktury
związanej
z
wykorzystaniem zasobów wodnych. 10.2.
Zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych na terenie powiatu i poprawa
stanu czystości powietrza atmosferycznego. 10.3.
Przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy (zapewnianie ładu przestrzennego)
10.4.
Wspieranie działań na rzecz kształtowania świadomości ekologicznej (np.
stosowanie ekologicznych technologii w budownictwie, ekologiczne sposoby ogrzewania, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków).
Cel strategiczny IV: PODNOSZENIE SPRAWNOŚCI INSTYTUCJONALNEJ ZARZĄDZANIA W JST Sprawność zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego (JST) rozumiana jest jako cel o charakterze strategicznego uwarunkowania wewnętrznego. Bez zapewnienia sprawnego działania lokalnej administracji samorządowej opartej na nowoczesnych metodach zarządzania ukierunkowanych na poprawę jakości obsługi administracyjnej mieszkańców i podmiotów gospodarujących, z wykorzystaniem technologii informatycznych, nie uda się bowiem zrealizować pozostałych strategicznych celów rozwoju powiatu. Jednocześnie cel ten jest szczególnie ważny dla wyzwolenia impulsów rozwojowych wynikających z partnerskiej
współpracy
instytucji
publicznych,
prywatnych
i
organizacji
pozarządowych, jako nowych sieciowych potencjałów i zasobów ujawniających się w lokalnych układach funkcjonalno-przestrzennych. Znaczenie sprawności instytucjonalnej i zdolności do współpracy w różnych formach organizacyjnych akcentowane jest we wszystkich strategicznych dokumentach na poziomie krajowym i regionalnym podejmujących problematykę polityki rozwojowej. Sprawne zarządzanie staje się ważnym źródłem uzyskiwania trwałych przewag konkurencyjnych, zarówno w kraju, jak i regionie, powiecie oraz gminie, pozwala bowiem na koordynację realizowanych projektów, uzyskiwanie synergicznych efektów rozwojowych oraz racjonalne wydatkowanie środków publicznych. Bez sprawnego międzyszczeblowego zarządzania publicznego (samorząd powiatowy i samorządy lokalne), partnerskiej realizacji projektów z sektorem prywatnym i społecznym, nie uda się stworzyć właściwych podstaw dla trwałego rozwoju.
130
Informatyzacja, cyfryzacja i budowanie społeczeństwa informacyjnego stają się wyzwaniem dla każdej gospodarki, także tej na poziomie lokalnym. Jednocześnie są celem warunkującym
sprawność
zarządzania
w
sektorze
publicznym
i
organizacjach
współpracujących na rzecz rozwoju danej jednostki terytorialnej. Zakłada się, że rozwój technologii cyfrowych i nowych usług świadczonych przy wykorzystaniu IT będzie wspierany pod kątem jak najszybszego zastosowania narzędzi cyfrowych w lokalnych JST pozwalając na między-pozimowe i partnerskie współzarządzanie. Szczególne znaczenie będą odgrywały zintegrowane projekty międzygminne. Do podstawowych celów operacyjnych umożliwiających poprawę sprawności instytucjonalnej zarządzania rozwojem powiatu zaliczono: 11. Podniesienie kwalifikacji/kompetencji osób zatrudnionych w administracji, w tym w szczególności poprzez następujące cele szczegółowe (kierunki działań): 11.1.
Stworzenie wspólnego dla wszystkich gmin programu poprawy jakości zarządzania w administracji.
11.2.
Stworzenie wspólnej oferty szkoleniowej dla pracowników gmin i powiatu.
12. Wspieranie rozwoju przyjaznej administracji publicznej, w tym w szczególności poprzez następujące cele szczegółowe (kierunki działań): 12.1.
Rozwój usług z zakresu e-administracji.
12.2.
Usuwanie barier architektonicznych we współpracy z grupami osób niepełnosprawnych.
12.3.
Poprawienie obiegu informacji i usprawnienie procedur stosowanych w
obsłudze mieszkańców. 13. Koordynacja działań na rzecz pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych, w tym w szczególności poprzez następujące cele szczegółowe (kierunki działań): 13.1.
Stworzenie interaktywnej platformy komunikacji dla JST i podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych.
13.2.
Organizacja szkoleń dla różnych grup zawodowych.
13.3.
Stworzenie struktur i procedur współpracy z zespołem monitorowania strategii.
14. Opracowanie zintegrowanej strategii promocji Powiatu Wieruszowskiego; strategia promocji powinna: zostać opracowana wspólnie z gminnymi JST, uwzględniającej najważniejsze zintegrowane projekty rozwojowe, stworzyć markę powiatu bazującą na wynikach zintegrowanej analizy SWOT.
131
6. Projekty zintegrowane służące realizacji strategii 6.1. Istota i charakter projektów zintegrowanych Definiując pojęcie „projekty zintegrowane” można przyjąć, iż termin ten „generalnie oznacza grupę projektów realizujących wspólny cel, obejmujących określony obszar geograficzny lub określonych beneficjentów. Chodzi w nich o połączenie sił pewnych podmiotów, zakresów lub innych cech, których nie można byłoby połączyć w zwykłych projektach”46. Na potrzeby niniejszej strategii projekty zintegrowane należy rozumieć jako przedsięwzięcia realizowane wspólnie (przez gminy) w obszarze Powiatu Wieruszowskiego, których efekty przekładają się na korzyści dla wszystkich mieszkańców i podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terytorium powiatu. Projekty zintegrowane można scharakteryzować w sposób następujący:
cechą projektów zintegrowanych jest uzyskiwanie korzyści w sferze: społecznej, gospodarczej, a także środowiskowej oraz przestrzennej;
w realizację projektu zaangażowane mogą być zarówno władze lokalne (powiatowe i gminne) jak również przedsiębiorcy, miejscowa społeczność, organizacje pozarządowe oraz inne podmioty; realizacja projektów zintegrowanych powinna więc, co do zasady, angażować różne podmioty (publiczne, prywatne, społeczne) inicjując tym samym potrzebę współdziałania w partnerstwie;
oddziaływanie przestrzenne efektów projektów zintegrowanych nie ogranicza się jedynie do miejsca ich realizacji, ale obejmuje swoim zasięgiem np.: obszar całego powiatu, obszar funkcjonalny lub obszar problemowy rozciągający się na terytorium kilku gmin w powiecie; w szczególnych przypadkach oddziaływanie przestrzenne projektów zintegrowanych może również przekraczać granice powiatu, np. w efekcie realizacji projektu w obszarze funkcjonalnym obejmującym tereny należące także do powiatów sąsiednich;
46
Por.: Przygotowanie i realizacja projektów zintegrowanych w ramach RPO WŁ. Ocena i rekomendacje, red. naukowa: K. Pylak, Urząd Marszałkowski w Łodzi, wydanie I, Łódź 2012, s. 21; publikacja elektroniczna: http://www.ewaluacja.gov.pl/wyniki/documents/przygotowanie_i_realizacja_proj_zint_rpo_wl_27022013.pdf
132
efekty projektów zintegrowanych można podzielić na bezpośrednie i pośrednie;
dla projektów zintegrowanych struktura organizacyjna na rzecz realizacji jest tworzona po dokonaniu uzgodnień na poziomie powiatu. Przykładową strukturą organizacyjną może być np.: porozumienie, związek celowy;
na projekty zintegrowane składa się szereg konkretnych zadań, co oznacza, że zadanie czy też poszczególne działanie nie jest projektem.
6.2. Lista projektów zintegrowanych Lista projektów zintegrowanych dla Powiatu Wieruszowskiego została utworzona na podstawie zdefiniowanych i opisanych powyżej celów polityki rozwoju. Każdy z wymienionych niżej projektów dobrany został w taki sposób, aby jego realizacja przyczyniła się do realizacji celów operacyjnych w ramach różnych celów strategicznych. Na listę tę składają się następujące projekty: 1. Stworzenie stref przemysłowych z wykorzystaniem węzłów drogi S8 (oraz infrastruktury kolejowej). 2. Stworzenie centrum rozwoju i promocji powiatu dla realizacji działań m.in. takich jak: zorganizowanie wspólnego dla gmin podmiotu odpowiedzialnego za sprawne pozyskiwanie zewnętrznych środków finansowych, organizacja szkoleń dla rolników w zakresie pozyskiwania środków unijnych, organizacja wspólnej oferty szkoleniowej dla pracowników gmin i powiatu na rzecz podnoszenia
kompetencji
zawodowych
oraz
podnoszenia
jakości
obsługi
mieszkańców, podejmowanie działań promocyjnych opartych na produktach regionalnych, organizacja imprez, wydarzeń kulturalnych, edukacja (w tym kształtowanie świadomości ekologicznej, np. w zakresie możliwości wykorzystania OZE), obsługa inwestorów. 3. Stworzenie centrum kształcenia zawodowego o znaczeniu (makro)regionalnym na potrzeby specjalizacji gospodarczych istotnych dla rozwoju powiatu (nauka zawodu, podwyższanie kwalifikacji, organizacja praktyk zawodowych). 4. Opracowanie programu aktywizacji dzieci i młodzieży, obejmującego działania takie jak:
133
stworzenie systemu wsparcia rozwoju dzieci i młodzieży szczególnie uzdolnionej z terenu Powiatu Wieruszowskiego, opracowanie programu organizacji warsztatów, zajęć pozaszkolnych itp., form spędzania czasu dla dzieci i młodzieży. 5. Stworzenie Centrum Seniora (Senior City) – instytucji opieki nad osobami starszymi, obejmującego działania takie jak: zorganizowanie ośrodka opieki nad osobami starszymi (dla mieszkańców powiatu oraz dla mieszkańców spoza powiatu), edukacja w zakresie eliminacji zagrożenia wykluczeniem cyfrowym wśród starszych mieszkańców gminy, organizacja Uniwersytetu Trzeciego Wieku. 6. Utworzenie szlaku turystyczno-przyrodniczego rzeki Prosny (w oparciu o istniejące obiekty zabytkowe oraz atrakcje przyrodnicze), obejmującego działania takie jak: uporządkowanie przestrzeni publicznych, na terenach rozwoju turystyki, poprawa czystości wody w rzece Prośnie – działania we współpracy z powiatem kluczborskim (woj. opolskie), rekultywacja składowisk odpadów, likwidacja dzikich wysypisk, rewaloryzacja obiektów zabytkowych na terenie powiatu, wytyczenie szlaków turystycznych, ścieżek dydaktycznych, tematycznych itp. (rozwój i utrzymywanie infrastruktury służącej temu zadaniu). 7. Stworzenie programu poprawy czystości powietrza, obejmującego następujące zadania: wzmocnienie systemu monitoringu czystości powietrza, w szczególności w centrum miasta Wieruszowa, likwidację źródeł „niskiej emisji” w efekcie usprawnienia lokalnego systemu ciepłowniczego, termomodernizację obiektów użyteczności publicznej, wspieranie wykorzystania alternatywnych źródeł energii (gazyfikacja, w tym gaz ziemny z Lututowa). 8. Realizacja zintegrowanego programu wymiany eternitowych pokryć dachowych połączonej z instalacją kolektorów ciepła i ogniw fotowoltaicznych
(OZE) – w
pierwszej kolejności na terenach położonych w dolinie Prosny. 9. Koordynacja
budowy
i
modernizacji
międzygminnej
wykorzystaniem istniejącej i planowanej oczyszczalni ścieków.
134
sieci
kanalizacyjnej,
z
10. Zintegrowany program gospodarki wodnej w dolinie Prosny i Warty, obejmujący: uregulowanie stosunków wodnych poprzez irygację i meliorację gruntów, budowę i zagospodarowanie zbiorników retencyjnych, rozwój systemów małej retencji. Zestawienie
podsumowujące
proponowanych
zintegrowanych
projektów
rozwojowych dla Powiatu Wieruszowskiego zawiera tab. 6.1, w której określono również zasięg terytorialny efektów oddziaływania projektów na otoczenie oraz rekomendowane formy instytucjonalne ich realizacji.
135
Tab. 6.1. Przegląd zintegrowanych projektów rozwojowych dla Powiatu Wieruszowskiego, rekomendowanych do realizacji w latach 2014-2020
L.p.
Nazwa projektu zintegrowanego
Czy projekt odnosi się do obszaru funkcjonalnego?
(skrócona) 1.
Strefa przemysłowa
Forma organizacyjna/ instytucjonalna realizacji projektu
Zasięg oddziaływania efektów
Lokalizacja fizyczna proponowanych działań
Potencjalne możliwe wyznaczenie obszaru funkcjonalnego rozwoju przemysłu i usług.
Klaster, park przemysłowy
Regionalny/ krajowy
W zależności od deklaracji udziału gmin
Regionalny
M. Wieruszów
Ponad-powiatowy, subregionalny
M. Wieruszów
Cały powiat
Wszystkie gminy powiatu
Cały powiat
Wszystkie gminy powiatu
2.
Centrum rozwoju i promocji powiatu
Nie
Agencja rozwoju z udziałem kapitału samorządowego lub samorządowego oraz prywatnego
3.
Centrum kształcenia zawodowego
Nie
Szkoła publiczna
4.
Program aktywizacji dzieci i młodzieży
Nie
5.
Programu opieki nad osobami starszymi
Nie
6.
Szlak turystycznoprzyrodniczy rzeki Prosny
Dolina rzeki Prosny
Stowarzyszenie, fundacja
Regionalny
Wszystkie gminy powiatu
7.
Program poprawy czystości powietrza
Potencjalnie możliwe wyznaczenie obszarów problemowych narażonych na zanieczyszczenie powietrza
Projekty szczegółowe realizowane przez samorząd lub podmioty prywatne
Tereny zurbanizowane powiatu
Wieruszów, Czastary, Łubnice, Sokolniki, Bolesławiec, Galewice
8.
Zintegrowanego programu wymiany eternitowych pokryć dachowych
Nie
Projekty szczegółowe realizowane przez samorząd
Powiat
Wszystkie gminy powiatu
Projekty szczegółowe realizowane przez samorząd lub NGO’s Projekty szczegółowe realizowane przez samorząd lub NGO’s
Projekty szczegółowe realizowane przez samorząd i podmioty prywatne 10. Zintegrowany program Obszar funkcjonalny zlokalizowany Projekty szczegółowe gospodarki wodnej w dorzeczu realizowane przez samorząd Źródło: opracowanie własne na podstawie konsultacji z przedstawicielami JST w Powiecie Wieruszowskim. 9.
Międzygminna sieć kanalizacyjna
Obszar zurbanizowany
136
Tereny zurbanizowane powiatu Powiat i powiaty w dolnym biegu rzeki
Wszystkie gminy powiatu Wszystkie gminy powiatu
7. System
wdrażania
i
monitorowania
strategii
rozwoju 7.1. System wdrażania strategii Samorząd powiatowy pełni rolę koordynatora i organizatora procesu realizacji strategii. Jest podmiotem odpowiedzialnym za inicjowanie wskazanych przedsięwzięć, a także inwestorem bezpośrednio realizującym określone inwestycje. Niektóre cele oraz wyznaczone w strategii zadania pozostają jednak poza bezpośrednimi możliwościami oddziaływania i finansowania przez władze samorządu powiatowego. Rolą samorządu powiatowego w tym przypadku jest pełnienie roli inspiratora działań oraz motywatora dla samorządów gminnych. W proces realizacji celów strategii włączone będzie zatem szerokie grono podmiotów publicznych: jednostki samorządu terytorialnego wraz z jednostkami podległymi z obszaru Powiatu Wieruszowskiego, a także jednostki samorządów terytorialnych z powiatów sąsiadujących, podmioty sektora gospodarczego, instytucje otoczenia biznesu, samorządy gospodarcze i zawodowe, organizacje pozarządowe i mieszkańcy powiatu. Ze względu na włączenie w ten proces wielu interesariuszy konieczna będzie współpraca samorządów i innych wymienionych wyżej podmiotów reprezentujących różne sfery funkcjonowania Powiatu Wieruszowskiego. Relacje i współpraca pomiędzy tymi podmiotami realizującymi strategię opierać się będą na zasadzie partnerstwa. W realizacji strategii bardzo istotne jest podejście systemowe łączące zarządzanie rozwojem z m.in. tworzeniem i rozwijaniem partnerstwa, czyli tworzeniem trwałych porozumień na rzecz realizacji wybranych projektów. Proces wdrażania wzmacniany jest więc poprzez współpracę oraz regularne współdziałanie i wymianę doświadczeń. W celu efektywnej i sprawnej realizacji założeń strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego oraz osiągnięcia założonych w niej celów utworzony powinien zostać zespół zadaniowy ds. wdrażania strategii. Powinien on być odpowiedzialny za zarządzanie, a zarazem koordynowanie i kontrolę prawidłowości przebiegu wszelkich działań służących realizacji strategii. Zespół wdrożeniowy powinien być mniejszy od zespołu opracowującego strategię rozwoju natomiast w jego składzie powinny znaleźć się m.in. osoby i reprezentanci
137
grup uczestniczących w procesie tworzenia dokumentu. Zespół zadaniowy ds. wdrażania strategii powinien mieć jasno określone zadania i kompetencje, a wśród nich m.in. realizację zadań zapisanych w strategii, opiniowanie zgodności planowanych inwestycji powiatowych z zapisami strategii, opracowywanie raportów oraz informowanie o przebiegu realizacji zadań wskazanych w strategii, informowanie społeczności powiatu o istnieniu strategii oraz wskazanych w niej kierunkach rozwoju powiatu oraz efektach realizacji. Organizacja wieloaspektowego procesu realizacji strategii wymaga tworzenia struktury koordynującej wdrażanie strategii oraz sformułowania zasad współpracy z innymi jednostkami potencjalnie zaangażowanymi w ten proces. Umożliwi to wykorzystanie możliwości tkwiących w tych jednostkach. Władze powiatowe powinny pełnić rolę lidera w zespole koordynującym, gdyż są one podmiotem strategii. W proces realizacji strategii pośrednio zaangażowane będą różne podmioty, w tym m.in.: jednostki organizacyjne Powiatu Wieruszowskiego, gminy powiatu, partnerzy społeczno-gospodarczy, pozostali uczestnicy życia społeczno-gospodarczego. Stąd też niezwykle ważna jest rola zespołu wdrożeniowego, który
będzie
koordynował
proces
realizacji
zapisów
strategii
rozwoju
Powiatu
Wieruszowskiego. Istotnym w tym procesie wdrażania zapisów strategii jest sporządzenie jasnej i czytelnej listy działań, które zgodnie z deklaracjami mają być realizowane przez poszczególnych partnerów oraz harmonogramu ich realizacji, a także źródeł finansowania. Kolejnym ważnym więc elementem jest połączenie środków finansowych koniecznych do realizacji wyznaczonych zadań z budżetami oraz wieloletnimi planami finansowymi jednostek samorządu terytorialnego.
7.2. System monitorowania strategii Wdrażanie strategii powoduje konieczność nadzoru nad postępem prac w realizacji polityki rozwoju oraz konieczność oceny i weryfikacji podejmowanych działań ze szczególnym uwzględnieniem intensywnych zmian, które zachodzą w otoczeniu jednostki samorządu terytorialnego. Mechanizm monitoringu strategii umożliwia bieżącą ocenę postępów wdrażania strategii oraz skutków realizowanej w ten sposób polityki rozwoju. Zakłada on zbudowanie banku strategicznych danych o procesach zachodzących w powiecie jak i jego otoczeniu. Bank danych składa się ze wskaźników ilościowych oraz jakościowych, przy pomocy których można będzie śledzić tempo i stopień zaawansowania realizacji zadań
138
strategicznych oraz osiągania celów rozwoju. Przy pomocy wskaźników i zbieranych danych obserwować można przebieg procesów zachodzących wewnątrz powiatu jak i w jego otoczeniu, które mają wpływ na jego kondycję społeczno-gospodarczą. System monitoringu strategii służyć ma ciągłej obserwacji realizacji celów strategicznych, operacyjnych oraz zadań, a także analizie zgodności efektów podejmowanych działań z założeniami. Realizacja strategii wymaga systematycznego obserwowania zachodzących w powiecie zmian, a także reagowania na pojawiające się problemy oraz szanse i zagrożenia w otoczeniu, które wpływają na osiąganie założonych w strategii rezultatów. Obserwacji zmian służyć ma więc system monitorowania, który umożliwi aktualizację zapisów strategii, a także zapewni dostęp do rzetelnych informacji dla decydentów, opinii publicznej o postępach w realizacji zaplanowanych zadań oraz osiąganiu celów rozwoju powiatu. Kluczowe w procesie monitoringu jest stworzenie ramowego systemu wskaźników, według których raportowane będą postępy w realizacji działań. Istotnym elementem jest częstotliwość analiz danych wchodzących w skład systemu monitoringu. Monitorowanie realizacji strategii prowadzone powinno być na bieżąco, a jednymi z kluczowych warunków jego skuteczności jest ciągłość i powtarzalność. Zaproponowany niżej system wskaźników jest opracowywany w oparciu o dane pochodzące ze statystyki publicznej oraz dane z powiatowych i gminnych jednostek samorządu terytorialnego. Zestaw tych miar może ulec rozszerzeniu w zależności od stopnia złożoności i kierunku procesów rozwojowych w powiecie. Dla zaproponowanych wskaźników wygenerowano wartości bazowe dla roku 2012 lub w przypadku braku informacji - wcześniejszego(. Bieżące aktualizowanie danych dla wskaźników pozwoli na analizę trendów w ujęciu czasowym oraz dokonywanie porównań w kolejnych okresach raportowania strategii ze stanem wyjściowym. Dla skutecznej oceny realizacji zapisów strategii, postępów oraz stopnia realizacji zamierzonych zadań, a przede wszystkim efektów podejmowanych działań powinien zostać powołany zespół zadaniowy ds. monitorowania strategii. Zespół powinien mieć jasno określone zadania i kompetencje, a wśród nich m.in.: nadzorowanie i ocena realizacji strategii, analiza przebiegu realizacji projektów i zadań, a także identyfikacja stopnia osiągania celów, zbieranie oraz analiza danych z przebiegu realizacji projektów i zadań, opracowywanie raportów monitoringu.
139
Tab. 7.1. Wskaźniki systemu monitorowania zintegrowanej strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 Jednostka miary
Źródło danych
Wartość bazowa 2012 (*2011, **2010)
zł
GUS
34329*
os.
GUS
637,2
podm.
GUS
71
zł
GUS
1013*
LQ (wskaźnik Florence’a)
GUS
Wartość LQ >1,5 dla sekcji O i A (administracja publiczna i rolnictwo)
jedn. gosp.
GUS
89
Stopa bezrobocia rejestrowanego
%
GUS
11,4
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100)
%
GUS
70
Średnia wielkość gospodarstwa rolnego
ha
GUS
6,73
Liczba gospodarstw ekologicznych w liczbie gospodarstw ogółem
%
GUS
Liczba grup producentów rolnych
szt.
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
Liczba gospodarstw agroturystycznych
ob.
UG
18
miejsce
GUS
6,29
km
Starostwo Powiatowe,
498,6
Wskaźniki dla celów strategicznych I. Rozwój gospodarczy Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w powiecie (podmioty o liczbie pracujących > 9) Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. Mieszkańców Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca Specjalizacja gospodarcza gminy wg liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON
Liczba przedsiębiorstw działających w sektorze turystyki wg PKD 2007 (sekcja I – zakwaterowanie i gastronomia)
Liczba całorocznych miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania na 1 000 mieszkańców Długość szlaków turystycznych
140
urzędy gmin Długość ścieżek rowerowych
km
GUS
11,2
Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem
%
GUS
8,4
Wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba mieszkańców w wieku pozaprodukcyjnym do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym)
os.
GUS
58,4
Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (LHDI)
pkt.
Moja Polis
30,75**
Udział długotrwale bezrobotnych w liczbie bezrobotnych ogółem
%
GUS/PUP
32,7
Odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych ogółem
%
PUP
Odsetek dzieci w wieku 3 – 5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w liczbie dzieci w tej grupie wiekowej dla obszarów wiejskich
%
GUS
63,8
Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu w szkołach podstawowych i gimnazjach
os.
GUS
12,3
Liczba uczniów korzystający z zajęć pozalekcyjnych realizowanych w szkołach podstawowych i gimnazjalnych
os.
UG
Odsetek ludności w wieku 15-64 lata z wyższym wykształceniem w liczbie ludności w tym wieku ogółem
%
GUS
12,6
Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców (bez stomatologów, wg podstawowego miejsca pracy)
os.
GUS
5,2
Liczba uczestników imprez organizowanych przez domy kultury, ośrodki kultury, klubach, świetlice na 1 000 mieszkańców
os.
GUS
6594
Frekwencja w wyborach do organów JST
%
GUS
52
szt.
GUS
35
Udział osób oddających 1% podatku na rzecz organizacji pozarządowych w liczbie podatników ogółem
%
www.ngo.pl
Suma środków przekazanych z odpisów 1% podatku organizacjom pozarządowym na danym terenie
zł
Moja Polis
82 386,01*
%
UG
12
II. Wzmacnianie spójności społecznej
Liczba organizacji pozarządowych (fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne) na 10 tys. mieszkańców
III. Kształtowanie ładu zagospodarowania przestrzennego i ochrona środowiska przyrodniczego Udział powierzchni powiatu objęty MPMP w powierzchni ogółem
141
Udział gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w powierzchni powiatu ogółem
%
UG
pozw.
GUS
Powierzchnia uzbrojonych terenów inwestycyjnych
ha
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
Lesistość powiatu
%
GUS
25,9
Liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej do liczby mieszkańców ogółem
%
GUS
90,6*
Liczba ludności korzystającej z instalacji kanalizacyjnej do liczby mieszkańców ogółem
%
GUS
46,4*
Liczba ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków do liczby mieszkańców ogółem
%
GUS
58,8
Liczba ludności korzystającej z instalacji gazowej do liczby mieszkańców ogółem
%
GUS
1,9*
Udział dróg powiatowych o nawierzchni gruntowej w ogólnej długości tych dróg
%
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
5
Udział dróg gminnych o nawierzchni gruntowej w ogólnej długości tych dróg
%
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
43,8
Udział odpadów poddanych odzyskowi w ilości odpadów (z wyłączeniem komunalnych) ogółem
%
GUS
93,6
Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych (pyłowe i gazowe)
t/r
GUS
106730 (215 i 106505)
0
Liczba wydanych pozwoleń na budowę (budynki mieszkalne, budynki zbiorowego zamieszkania oraz niemieszkalne, obiekty inżynierii lądowej i wodnej)
Ilość energii wytwarzanej w powiecie pochodzącej ze źródeł odnawialnych
158
MWh
IV. Podnoszenie sprawności instytucjonalnej zarządzania w JST Liczba przeszkolonych pracowników samorządowych
os.
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
Liczba mieszkańców powiatu korzystająca z elektronicznego systemu zarządzania dokumentami
os.
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
Liczba projektów realizowanych we współpracy z innymi jednostkami samorządu terytorialnego
szt.
Starostwo
142
Powiatowe, urzędy gmin Środki finansowe pozyskane z zewnętrznych źródeł (dotacje i subwencje krajowe, EFRR, EFS, EOG, itp.)
zł
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
Środki unijne na 1 mieszkańca
zł
Starostwo Powiatowe, urzędy gmin
3045
Wskaźnik „Przyjazny samorząd”
pkt.
Moja Polis
1,89**
Wskaźnik „Przyjazny samorząd” – wymiar „partnerstwo”
pkt.
Moja Polis
1,3**
Źródło: opracowanie własne.
143
8. Źródła
i
instrumenty
finansowania
realizacji
strategii Zintegrowana Strategia Rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 powinna być dokumentem wyznaczającym kierunki opracowywania budżetu powiatu w latach 2014 – 2020 oraz kierunki wykorzystywania innych źródeł finansowania. Z perspektywy
finansowej
realizacja
strategii
rozwoju
Powiatu
Wieruszowskiego
uwarunkowana jest przez wewnętrzne zdolności inwestycyjne, wygenerowane przez samorząd powiatowy oraz jednostki samorządów gminnych działających na obszarze powiatu a także finansowe partnerów prywatnych, zaangażowanych w proces rozwoju. Z punktu widzenia wewnętrznych zdolności inwestycyjnych, kluczowe znaczenie ma obecna i przyszła kondycja finansowa samorządów gminnych oraz samorządu powiatowego. Stan gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego w Powiecie Wieruszowskim można ocenić na podstawie wykonanej diagnozy rozwoju (pkt 2 niniejszej Strategii). Analiza finansowa Powiatu Wieruszowskiego oraz gmin wskazuje, że zarówno powiat, jak i gminy wchodzące w jego skład posiadają znaczące zdolności pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych. Konkludując, finansowanie działań prorozwojowych realizowanych w ramach strategii rozwoju wymaga szczególnego zaangażowania podmiotów prywatnych i szerokiego wykorzystania formuł partnerstwa publiczno-prywatnego oraz publiczno-publicznego. Efektywność i skuteczność realizacji Zintegrowanej Strategii Rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 uzależniona będzie, obok własnych środków finansowych, od możliwości pozyskania wsparcia zewnętrznego. Ze względu na trwające negocjacje na poziomie UE oraz brak zdefiniowanych ram finansowania polityki rozwoju na poziomie kraju jak i regionu, oszacowanie potencjalnych strumieni finansowych jest dziś niemożliwe. Przegląd i wersyfikacja przewidywanych w przyszłości funduszy i innych narzędzi finansowania rozwoju wskazuje, że główne, zewnętrzne źródła stymulowania rozwoju regionu łódzkiego to: środki z budżetu państwa (m.in. środki przekazane w ramach kontraktów terytorialnych), fundusze Unii Europejskiej oraz środki międzynarodowych instytucji finansowych (m.in. Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, Europejski
144
Bank Odbudowy i Rozwoju). Uzupełnieniem tych źródeł mogą być także fundusze celowe (m.in., Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy; środki znajdujące się w dyspozycji Banku Gospodarstwa Krajowego w tym m.in.: Fundusz Rozwoju Inwestycji Komunalnych (FRIK), Fundusz Kredytu Technologicznego (FKT), Krajowy Fundusz Drogowy (KFD) w zakresie dróg krajowych oraz zadań ujętych w obowiązującym programie rządowym, Fundusz Kolejowy (FK), Krajowy Fundusz Kapitałowy S.A. (KFK), wsparcie funduszy poręczeniowych dla MŚP), a także środki prorozwojowe będące w gestii poszczególnych
ministerstw
(m.in.
Ministerstwa
Nauki
i
Szkolnictwa
Wyższego,
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Do innych potencjalnych źródeł wsparcia realizacji celów Strategii należy zaliczyć m.in.: Instrument „Łącząc Europę” – w dziedzinie infrastruktury transportowej, energetycznej i cyfrowej; Program „Horyzont 2020” – w dziedzinie badań naukowych i innowacji; Program „Erasmus dla wszystkich” – w dziedzinie kształcenia i szkoleń; Program „Leonardo da Vinci” – w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego; Program na rzecz przemian i innowacji społecznych – w dziedzinie zatrudnienia i włączenia społecznego; Program LIFE – w obszarze ochrony środowiska przyrodniczego i działań w obszarze ochrony klimatu. Pierwszoplanowym źródłem finansowania rozwoju w najbliższym czasie pozostaną niewątpliwie środki z funduszy unijnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności), które wraz ze środkami przekazywanymi w ramach wspólnej polityki rolnej (szczególnie II filar dotyczący rozwoju wsi i rolnictwa), powinny dać silny impuls rozwojowy dla Powiatu Wieruszowskiego. Równocześnie zakładana decentralizacja wdrażania funduszy Unii Europejskiej powinna sprzyjać samodzielności kształtowania lokalnej polityki rozwoju. Wskazane zarówno na poziomie regionu (w „Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020”), kraju (w ramach Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego), jak i Unii Europejskiej (w ramach Europa 2020) priorytety i obszary strategicznej interwencji znalazły odzwierciedlenie w Zintegrowanej Strategii Rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 i w pełni wpisują się w wizję i cele strategiczne rozwoju powiatu. Proponowana reorientacja europejskiej i krajowej polityki regionalnej tworzy sprzyjające, także dla powiatu, uwarunkowania rozwojowe. Zmiany w głównych kierunkach alokacji środków finansowych w nowym okresie programowania powinny być korzystne tak dla regionu łódzkiego, jak i dla Powiatu Wieruszowskiego i przynieść większe możliwości dynamizacji procesów rozwoju.
145
W finansowaniu Zintegrowanej Strategii Rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 konieczne jest mocne zaangażowanie prywatnych środków, w tym m.in. funduszy pożyczkowych, gwarancji i poręczeń kredytowych oraz rozwój instrumentów finansowych opartych na partnerstwie publiczno-prywatnym, którego istotą jest wspólna realizacja projektów przez podmiot publiczny i partnera prywatnego oparta na podziale zadań i ryzyk. Wielopodmiotowe budżety, wykorzystujące mechanizmy montażu finansowego, stanowiące podstawę tworzenia zintegrowanych projektów w nowym okresie programowania będą zyskiwały na znaczeniu. Jednym z głównych instrumentów realizacji strategii będzie kontrakt terytorialny, jako narzędzie koordynacji działań rozwojowych pomiędzy rządem i samorządem regionalnym w oparciu o rozpoznane potrzeby oraz priorytety rozwojowe województwa i kraju (kontrakt terytorialny – pośrednio – będzie oddziaływał także na finansowanie rozwoju lokalnych jednostek terytorialnych ze środków publicznych). Kontrakt określi zasady dotyczące koncentracji tematycznej (czyli na co będą kierowane fundusze) oraz zasady dotyczące realizacji wymiaru terytorialnego, w tym wsparcia Obszarów Strategicznej Interwencji państwa (czyli szczególnie istotnych z punktu widzenia rozwoju kraju obszarów geograficznych, na które kierowane będą fundusze). Kontrakt terytorialny będzie realizowany przez programy rozwoju oraz programy operacyjne. Będzie finansowany zarówno z środków unijnych, jak i krajowych. W ramach kontraktu terytorialnego wyodrębniono nowy instrument dedykowany obszarom miejskim lub innym obszarom funkcjonalnym – Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT), łączące działania finansowane z EFRR i EFS. To nowe narzędzie ma z założenia przyczynić się do zwiększenia efektywności realizacji polityki spójności. Głównym kryterium realizacji projektów w ramach ZIT powinien być ich zintegrowany charakter. Możliwa będzie realizacja wiązki małych projektów tworzących zdefiniowaną, spójną całość, często angażujących w procesie realizacji wielu partnerów w tym organizacje pozarządowe, lub realizacja jednego kompleksowego projektu w obszarze funkcjonalnym.
146
Spis rysunków Rys. 2.1. Dostępność Powiatu Wieruszowskiego w otoczeniu dużych miast (odległość i średni czas przejazdu stan na 12.06.2013) .............................................................................................................. 12 Rys. 2.2. Dostępność transportowa Powiatu Wieruszowskiego w kontekście układu drogowego ...... 13 Rys. 2.3. Dostępność transportowa Powiatu Wieruszowskiego w kontekście układu kolejowego ...... 14 Rys. 2.4. Lokalizacja większych złóż węgla brunatnego i gazu ziemnego w Powiecie Wieruszowskim 17 Rys. 2.5. Obszary prawnie chronione (a) i korytarze ekologiczne (b) w otoczeniu Powiatu Wieruszowskiego................................................................................................................................... 20 Rys. 2.6. Korzystający z kanalizacji jako % ogółu ludności w wybranych powiatach i gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku.............................................................................................................. 23 Rys. 2.7. Odpady wytworzone na 1 km2 w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2012.................. 24 Rys. 2.8. Udział odpadów poddanych odzyskowi w ilości odpadów wytworzonych w ciągu roku Powiecie Wieruszowskim w okresie 2007-2012 ................................................................................... 24 Rys. 2.9. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w powiatach województwa łódzkiego ......................... 25 Rys. 2.10. Struktura wiekowa ludności w Powiecie Wieruszowskim w 2012 roku ............................... 28 Rys. 2.11. Koncentracja ludności na 1 km2 w województwie łódzkim w 2012 roku ............................. 28 Rys. 2.12. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2011 roku w Powiecie Wieruszowskim, podregionie sieradzkim i województwie łódzkim ...................................................... 30 Rys. 2.13. Choroby układu krążenia oraz choroby nowotworowe w Powiecie Wieruszowskim w latach 2005-2011 – umieralność. ..................................................................................................................... 31 Rys. 2.14. Przeciętna powierzchnia 1 mieszkania w powiatach województwa łódzkiego w 2010 roku 35 Rys. 2.15. Ilość pacjentów przypadająca na 1 pielęgniarkę w województwie łódzkim w 2011 roku.... 37 Rys. 2.16. Gospodarstwa domowe korzystające ze świadczeń opieki społecznej w Powiecie Wieruszowskim w latach 2008-2011..................................................................................................... 38 Rys. 2.17. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej w gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku.............................................................................................................. 38 Rys. 2.18. Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych według typów szkół w roku szkolnym 2010/2011 w Powiecie Wieruszowskim ...................................................................................................................... 41 Rys. 2.19. Produkcja sprzedana przemysłu według powiatów województwa łódzkiego w 2011 roku. 46 Rys. 2.20. Struktura wytworzenia wartości dodanej wg sekcji PKD w wybranych podregionach w roku 2010 ....................................................................................................................................................... 48 Rys. 2.21. Udział pracujących w rolnictwie w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 ...................... 49 Rys. 2.22. Udział pracujących w przemyśle i budownictwie w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 ............................................................................................................................................................... 50 Rys. 2.23. Udział pracujących w usługach w liczbie pracujących ogółem w roku 2011 ........................ 51 Rys. 2.24. Wartości współczynnika specjalizacji LQ dla Powiatu Wieruszowskiego na tle województwa łódzkiego – identyfikacja potencjalnych obszarów specjalizacji gospodarczej (dane za rok 2011) ...... 53 Rys. 2.25. Specjalizacja gospodarcza gmin Powiatu Wieruszowskiego (wg liczby podmiotów zarejestrowanych w REGION; dane za rok 2011) .................................................................................. 55 Rys. 2.26. Wskaźnik przedsiębiorczości w analizowanych powiatach w roku 2011 ............................. 56 Rys. 2.27. Liczba pracujących na 100 osób w wieku produkcyjnym w powiatach województwa łódzkiego w roku 2011 .......................................................................................................................... 57 Rys. 2.28. Rozmieszczenie obiektów wpisanych do rejestru zabytków w Powiecie Wieruszowskim według gmin – stan na marzec 2013r. .................................................................................................. 60
147
Rys. 2.29. Dochody ogółem per capita powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011). ............. 66 Rys. 2.30. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) ....................................................................................................................................... 69 Rys. 2.31. Wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) .............................................................................................................. 70 Rys. 2.32. Struktura dochodów gmin Powiatu Wieruszowskiego w latach 2009 – 2011...................... 73 Rys. 2.33. Środki unijne jako procent dochodów ogółem powiatów w Polsce i województwie łódzkim (2011) .................................................................................................................................................... 75 Rys. 5.1. Struktura celów strategicznych w zintegrowanej strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego ............................................................................................................................................................. 108
148
Spis tabel Tab. 2.1. Drogi publiczne gminne i powiatowe według typu nawierzchni w Powiecie Wieruszowskim w 2011 r. ................................................................................................................................................ 15 Tab. 2.2. Drogi publiczne w Powiecie Wieruszowskim według zarządzającego w 2011r. .................... 15 Tab. 2.3. Lesistość gmin Powiatu Wieruszowskiego i jego otoczenia ................................................... 18 Tab.2.4. Zmiany liczby ludności w gminach Powiatu Wieruszowskiego w latach 2007-2011 .............. 29 Tab. 2.5. Stan obecny i prognoza demograficzna ludności w Powiecie Wieruszowskim...................... 30 Tab. 2.6. Zasoby mieszkaniowe w gminach Powiatu Wieruszowskiego ............................................... 34 Tab. 2.7. Udział ludności korzystającej ze środowiskowej pomocy społecznej w gminach Powiatu Wieruszowskiego w 2011 roku.............................................................................................................. 39 Tab. 2.8. Szkoły podstawowe oraz gimnazja publiczne i prywatne w Powiecie Wieruszowskim ......... 40 Tab. 2.9. Kluby i ich członkowie w Powiecie Wieruszowskim w latach 2008-2012 .............................. 42 Tab. 2.10. Poziom rozwoju gospodarczego podregionu sieradzkiego na tle innych podregionów w latach 2007-2010 (PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w cenach bieżących) ..................................... 44 Tab. 2.11. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia w powiatach województwa łódzkiego w latach 20082011 ....................................................................................................................................................... 47 Tab. 2.12. Jednostki wpisane do rejestru REGON w Powiecie Wieruszowskim i powiatach sąsiednich wg sekcji PKD 2007 (stan na rok 2011).................................................................................................. 52 Tab. 2.13. Poziom bezrobocia w powiatach województwa łódzkiego w latach 2008-2012 ................. 58 Tab. 2.14. Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych w Powiecie Wieruszowskim według powiatów – stan na marzec 2013r. ................................................................ 61 Tab. 2.15. Infrastruktura i ruch turystyczny w Powiecie Wieruszowskim na tle innych powiatów województwa łódzkiego w latach 2008-2011 ....................................................................................... 62 Tab. 2.16. Dochody ogółem i ze środków unijnych w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2011 (w PLN) ....................................................................................................................................................... 65 Tab. 2.17. Dochody Powiatu Wieruszowskiego i powiatów sąsiednich w latach 2007-2011 (w PLN).. 65 Tab. 2.18. Dochody (ogółem i per capita) gmin Powiatu Wieruszowskiego w latach 2007-2011 (w PLN) ............................................................................................................................................................... 67 Tab. 2.19. Dochody gmin Powiatu Wieruszowskiego w relacji do przeciętnych dochodów gmin w Polsce i w województwie łódzkim w okresie między 2007 a 2011 (w %) ............................................. 67 Tab. 2.20. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem oraz wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w Powiecie Wieruszowskim w latach 2007-2011 ........................................... 68 Tab. 2.21. Dochody podatkowe na jednego mieszkańca gminy jako procent przeciętnych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w Polsce.................................................................................... 71 Tab. 2.22. Dochody Powiatu Wieruszowskiego z budżetu Unii Europejskiej (2007-2009) oraz z: (1) UE na finansowanie programów i projektów unijnych, (2) budżetu państwa przekazanych jako współfinansowanie tego typu projektów i (3) z budżetu środków europejskich (2010-2011) na tle wybranych powiatów ............................................................................................................................ 74 Tab. 2.23. Dochody gmin Powiatu Wieruszowskiego z budżetu Unii Europejskiej (2007-2009) oraz z: (1) UE na finansowanie programów i projektów unijnych, (2) budżetu państwa przekazanych jako współfinansowanie tego typu projektów i (3) z budżetu środków europejskich (2010-2011) na tle gmin w wybranych powiatach............................................................................................................... 76
149
Tab. 2.24. Obciążenie dochodów ogółem obsługą zadłużenia (w tym: bez rat kapitałowych na projekty unijne) ..................................................................................................................................... 77 Tab. 2.25. Udział zobowiązań ogółem (w tym: bez zobowiązań na projekty unijne) w dochodach ogółem................................................................................................................................................... 78 Tab. 2.26. Zadłużenie gmin i Powiatu Wieruszowskiego w latach 2010 – 2011 w kontekście zapisów art. 243 UoFP z 2009 roku ..................................................................................................................... 79 Tab. 3.1. Analiza zasobów strategicznych Powiatu Wieruszowskiego (według klasycznej metody analizy SWOT)........................................................................................................................................ 83 Tab. 3.2. Analiza SWOT dla Powiatu Wieruszowskiego w ujęciu zintegrowanym ................................ 95 Tab. 6.1. Przegląd zintegrowanych projektów rozwojowych dla Powiatu Wieruszowskiego, rekomendowanych do realizacji w latach 2014-2020 ......................................................................... 136 Tab. 7.1. Wskaźniki systemu monitorowania zintegrowanej strategii rozwoju Powiatu Wieruszowskiego na lata 2014 – 2020 ................................................................................................ 140
150
