1. AGRESJĄ





















































AGRESJA I JEJ POCHODZENIE - nazywamy

postępowanie zwrócone przeciw

innym

osobom

i

przedmiotom (również przeciw sobie samemu) oraz działanie na ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne. AGRESJA SŁOWNA jest to np.: ubliżanie, wyszydzanie, przezywanie, zastraszanie, ośmieszanie, plotkowanie, namawianie się, szantaż, grożenie, obrażanie. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i odseparowanie drugiej osoby z grupy. AGRESJA FIZYCZNA to fizyczny atak na drugą osobę lub na jej mienie. Przybiera ona najczęściej formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu napastnika z ofiarą np.: w postaci bicia, kopania, plucia, popychania, zadawania ran, wymuszania pieniędzy, zamykania czy niszczenia własności. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny. Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel. Agresja emocjonalna występuje w wyniku przeżywanego lęku lub złości. W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie ludzkiej agresji: •

Teoria popędu mówi, że agresja jest instynktem atawistycznym, że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc. Kumulacja agresji oraz kształtowania się agresywnej postawy postępuje poprzez

uczestniczenie

w

niewielkich

czynach

agresji

lub

jej

obserwowania. •

Teoria frustracji - według niej przyczyną agresywnych zachowań jest przeżywana frustracja. Obecnie jednak wiadomo, że nie każda agresja jest rezultatem frustracji.



Teoria uczenia się wskazuje nam, że ludzie uczą się agresywnych zachowań

przez

naśladownictwo.

własne

bezpośrednie

doświadczenie

lub

przez

1.

2.

OKREŚLENIE PROBLEMU AGRESJI

Zainteresowanie agresją wzrasta wraz z jej przenikaniem w codzienne życie ludzi. Już nie tylko wojny, obozy zagłady, porywanie zakładników, nie tylko pospolita przestępczość są jej wyrazem, ale również wzajemne kontaktowanie się ludzi bywa nasycone agresją. Jednym z najbardziej widocznych zjawisk dokonujących się wśród młodzieży w ciągu ostatnich lat jest ekspansja agresji. Samo zjawisko agresji było zawsze obecne wśród dzieci i młodzieży. To, co stanowi jego nowy wymiar to rozmiary, rozpowszechnienie, natężenie i dynamika. Powszechnie obserwujemy narastanie brutalności i bezwzględności zachowań agresywnych ludzi młodych. Wśród młodzieży zapanowała swoista moda na agresję. Wskazując na rozmaite źródła rozpowszechniania się agresji mówi się o: •



Kryzysie wychowania szkolnego,





Braku autorytetów wychowawczych





Osłabieniu funkcji wychowawczej rodziców,





Destrukcyjnym wpływie mediów.

Trudno jest wskazać na jedną przyczynę tego zjawiska. Jest ich wiele i są one ze sobą powiązane. Mają one związek z przemianami zachodzącymi w naszym społeczeństwie szczególnie w ciągu ostatnich lat. I. Rodzice przestają być dla swoich dzieci źródłem mądrości życiowej. Rodzice zmęczeni trudnościami codziennego życia, zgorzkniali rozczarowaniami i brakiem perspektyw, bywają napięci, rozdrażnieni, skłonni do wybuchów gniewu. Dzieci i młodzież to widzą. Uczą się także, że agresywne zachowanie bywa skuteczne. Dzieci nie uczą się na podstawie naszych słów, ale czynów. Nastąpiła również zmiana warunków społecznych. Sposób na życie wypracowany przez rodziców okazuje się w dzisiejszych czasach nieprzydatny. Wśród wielu rodzin obserwuje się utratę zdolności do pomagania dzieciom w rozwiązywaniu ich życiowych

spraw.

Dotyczy

to

w

szczególności

rodzin

ubogich,

gorzej

wykształconych o niskiej pozycji społecznej. Zjawiska te rodzą u młodych ludzi poczucie zagubienia, lęku i frustracji.

II. Filozofia walki. Obecnie w dobie liberalizmu pojawiła się nowa filozofia życiowa oparta na ekspansji, konkurencji i sukcesie. Jej istotą jest bezwzględna konkurencja, chęć osiągania sukcesów za wszelką cenę. Jest to filozofia, której istotą jest uzyskiwanie przewagi nad innymi. Wartość człowieka jest mierzona jego przewagą nad drugim. Taką przewagę można zdobyć w różny sposób: •



Ciężką pracą,





Sprytem i cwaniactwem,





Oszustwem,





A także przy użyciu kija baseballowego.

Wpływ na brak wzorców i wartości mają również przekazy telewizyjne. Nie chodzi jedynie o eksponowanie przemocy, ale o lansowany wzór człowieka osiągającego sukces bezwzględnym często brutalnym postępowaniem. 2.

3.

OBJAWY AGRESJI U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM

3.1 3.1 Objawy agresji skierowanej na swoich rówieśników: U chłopców: •

Zamierzone znęcanie się nad kolegami, psychiczne, społeczne, krzywdzenie materialne,



Zmuszanie do palenia, picia, brania narkotyków,



Przemoc fizyczna, bicie, kopanie, zamykanie, popychanie,



Ośmieszanie, zastraszanie,



Wymuszenia finansowe, wyłudzanie pieniędzy, rabunki,



Szykanowanie, wulgaryzmy, szantaż, groźby.

U dziewcząt: •

Izolowanie od grupy,



Plotkowanie, namawianie się, przezwiska, dowcipy, ośmieszanie,



Obmawianie, oczernianie, szkalowanie,



Zastraszanie,



Zmuszanie do palenia, picia, brania narkotyków.

3.2.

Objawy agresji skierowane na nauczycieli i pracowników szkoły:



Niechęć do nauki (przychodzą bez zeszytów, nieprzygotowani),



Lekceważący stosunek do nauczycieli,



Arogancja wobec nauczycieli i innych pracowników szkoły,



Agresywny, bierny opór wobec nauczyciela,



Wulgaryzmy w stosunku do pracowników szkoły,



Groźby wobec nauczycieli,



Odosobnione przypadki przemocy fizycznej.

3.3. •

Objawy agresji skierowanej na budynek szkoły:

Dewastacja sprzętu szkolnego: urywanie klamek, malowanie po ścianach, niszczenie ławek i krzeseł, niszczenie urządzeń sanitarnych w toaletach,



Kradzieże pomocy dydaktycznych.

3.4.

Objawy agresji skierowanej na rodziców:



Izolowanie się od domu rodzinnego,



Agresywny bierny opór,



Aroganckie zachowanie w stosunku do rodziców,



Wyzwiska.

3.

4. WPŁYW RODZINY NA TWORZENIE SIĘ MODELU ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

Dzieci, które mają zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa w swoich rodzinach, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy otaczane są miłością i zainteresowaniem, mają mało powodów do agresji i wrogości. Uciekają się do agresji wtedy, gdy się boją, są osamotnione lub, gdy mają silną potrzebę akceptacji czy zwrócenia na siebie uwagi. Młodzież powinna nauczyć się, że zachowania skierowane do innych osób oraz do samych siebie nie powinny

przekraczać wyznaczonych granic. Jeśli nauczą się stosowania zachowań agresywnych i przemocy jako metody na rozwiązywanie różnych problemów, a dorośli to zaakceptują poziom agresji może wzrastać. Jeżeli rodzice są konsekwentni w stosowaniu dyscypliny dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych i przemocy. W rodzinach, w których stosowana jest agresja i przemoc jako metoda wychowawcza młodzież przenosi ją na relacje z innymi. Do innych relacji wewnątrz rodziny, które mają wpływ na tworzenie modelu zachowań agresywnych należy zaliczyć: •



Brak jasnego przekazu, co jest dobre a co złe,





Wychowanie w duchu "dziecko nie ma głosu",





Kryzysy domowe (kłótnie, rozwód rodziców),





Podwójne wzorce zachowań, (co innego się mówi, co innego się robi),





Gorący temperament samego dziecka.

Na powstawanie zachowań agresywnych u dzieci ważny wpływ ma otoczenie. Dzieje się tak, gdy: •



Dzieci często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie,





W rodzinie obserwowany jest brak zainteresowania sprawami dziecka.

Wyraża się to przez: •

Brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny rodziców wobec dziecka,



przede wszystkim w pierwszych latach jego życia, •

Brak jasno wyznaczonych granic - jak dziecku wolno się zachować, a jak



nie wobec rodziców, rodzeństwa, rówieśników i innych dorosłych, •

Brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu



zachowań dziecięcych, •



W rodzinie często używa się agresji i przemocy w stosunku do dzieci.

4.

5. INNE CZYNNIKI PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ DO POWSTAWANIA ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH Wymienić jeszcze należy inne powody zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży: •



kłopoty

Słabo rozwinięta samokontrola własnych emocji. Dzieci mają ogromne





W radzeniu sobie z lękiem, strachem, poczuciem krzywdy lub winy. Nie

potrafią przewidzieć swoich reakcji emocjonalnych, nie kontrolują swoich zachowań. •



Wzory zachowań agresywnych. Zapewniają one odnoszenie sukcesów i są

dla nich wynagradzające. •



Używanie alkoholu i narkotyków. Alkohol powoduje wzrost zachowań

agresywnych, ponieważ obniża kontrolę i ogranicza właściwą ocenę sytuacji. Używanie różnych narkotyków wiąże się również z zachowaniami agresywnymi. •



Oglądanie aktów przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci

agresywnych zachowań. Dzieci wyraźniej uczą się zachowań agresywnych, gdy pokazywana forma przemocy: •



Przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana,





Jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę, z którą dziecko może się

łatwo utożsamić, •



Jest dokonywana przez wiele osób,





Jest usprawiedliwiona wyższymi racjami społecznymi,





Jest przedstawiana jako aprobowana społecznie,





Jest pokazana realistycznie i atrakcyjnie (można ją naśladować).

Media obniżają poziom empatii, współczucia u dzieci dla ofiar oraz podwyższają próg tolerancji wobec przemocy, szczególnie, gdy: •



Nie pokazują cierpienia, krzywdy ofiar przemocy,





Nie ukazują negatywnych skutków przemocy, a napięcie u napastnika po

zastosowaniu przemocy znika, napastnik rozluźnia się. Do grupy innych czynników przesądzających o agresji dzieci należy zaliczyć usposobienie dziecka. Większe prawdopodobieństwo istnieje, że agresja rozwinie się u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się również nadpobudliwe dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają, błyskawicznie reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Tym dzieciom potrzebna jest profesjonalna pomoc. Szkoła jako instytucja może przyczyniać się również do powstawania zachowań agresywnych (zarówno u uczniów jak i u nauczycieli).



































































































































































































Zbyt duża liczba uczniów w klasach,





Hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,





Czas spędzany głównie w sposób ukierunkowany,





Stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek,





Zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru, wycofania się z pracy grupy

oraz zbyt mało możliwości tworzenia, •

Anonimowość uczniów i nauczycieli.

• 



























































































Chłód emocjonalny nauczycieli w stosunku do uczniów,





Niewłaściwe sposoby komunikowania się nauczycieli z uczniami (poniżanie,

ośmieszanie przed klasą, straszenie, podkreślanie władzy nauczyciela), •







Rozwiązywanie konfliktów dorośli - dzieci metodami siłowymi, Relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania

pozytywnych zachowań dzieci. 



































































Zbyt dużo wymagań bez uwzględnienia potencjału i możliwości dzieci,





Brak doceniania i podkreślania wysiłków i postępów dzieci, skupienie na

negatywach, •



Niesprawiedliwość w traktowaniu i ocenianiu uczniów,





Mało uwagi poświęconej rozładowaniu napięć podczas lekcji,





Nuda i schematyczność podczas lekcji.





Brak spójnych reakcji nauczycieli na agresywne zachowania i akty

przemocy w szkole, •







Brak jasnych reguł życia szkolnego, Brak konsekwencji i zgodności nauczycieli w egzekwowaniu przyjętych

norm, •







Brak poczucia współodpowiedzialności u uczniów za życie szkoły.



























































































































































Frustracja wynikająca z dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich



strony, •

Niskie poczucie własnej wartości, połączone z dużą ilością otrzymywanych



negatywnych komunikatów od dorosłych, •

Modelowanie



zachowań

agresywnych

w

mediach,

subkulturach

młodzieżowych, rodzinach, •



Mała umiejętność radzenia sobie z własnymi uczuciami i emocjami,





Brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych,





Frustracja spowodowana brakiem perspektyw życiowych.























































Zbyt rzadko wykorzystywane umiejętności konstruktywnego rozwiązywania



sytuacji konfliktowych przez nauczycieli, •



Niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami,





Nieumiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć,





Nieskuteczne rozładowywanie napięć podczas lekcji (nastawienie na szybki

skutek, bez uwzględnienia przyczyn i warunków).













































































Usuwanie bądź minimalizowanie przyczyn agresji





Kształcenie opanowania technik radzenia sobie z agresją innych.

Realizacja powyższych celów służyć mają następujące zadania programowe: 









































Zaznajomienie uczniów z przyczynami zachowań agresywnych,



rodzajami agresji, z funkcjonującymi w społeczeństwie moralnymi i prawnymi konsekwencjami zachowań agresywnych; 





































Wykształcenie u dzieci umiejętności optymalnej samooceny, możliwie

obiektywnego obrazu samego siebie, sposobu podnoszenia własnej wartości,



Nauczenie dzieci asertywnego wyrażania emocji ze szczególnym



wyrażaniem gniewu, •

Wykształcenie u dzieci umiejętności społecznie aprobowanego sposobu



postępowania w sytuacjach konfliktowych (w rodzinie, szkole, w grupie rówieśniczej) 



































































Dostarczanie dzieciom możliwości rozładowania napięcia emocjonalnego



w sposób bezagresywny lub poprzez agresję kontrolowaną; 











































Objęcie indywidualną opieką psychologiczno - pedagogiczną "agresorów"



oraz ich "ofiary", •



Organizowanie zespołów samopomocowych na terenie szkoły,





Zorganizowanie dodatkowej opieki przez rodziców w ich wolnym czasie;



























































































Współpraca z rodzicami,





Współpraca z Policją





Współpraca z lokalnymi instytucjami oświatowo - kulturalnymi,





Współpraca z organizacjami świadczącymi pomoc społeczną.

Realizacji zadań programowych mają służyć następujące zadania: 1. Spotkanie uczniów z pedagogiem szkolnym, podczas którego zapoznają się oni z przyczynami, istotą i formami agresji (czas realizacji - 1 godz.). 2. Spotkanie z policjantem na temat prawnych i moralnych skutków agresji dla rodziców i uczniów (czas realizacji - 1 godz.). 3. Spotkanie z rodzicami na temat: •



„Zapoznanie z pojęciem przemocy - przyczyny powstawania i jej rodzaje."





„Wpływ telewizji i gier komputerowych na stosowanie przemocy u dzieci."

4. Organizowanie dla dzieci zajęć stanowiących alternatywę dla spędzenia wolnego czasu w miejscach i z osobami mogącymi sprzyjać ich rozwojowi i przeciwdziałać agresji (np.: zajęcia sportowe, rekreacyjne, kulturalno - oświatowe). 5. Zajęcia warsztatowe z psychologiem i pedagogiem "Agresja i przemoc wśród młodzieży (czas realizacji - 2 godz.).

6. Zajęcia treningowe na lekcjach wychowawczych:









Asertywność,





Integracja grupy,





Zajęcia podnoszące poczucie własnej wartości,





Projekcja filmów edukacyjnych: "Asertywność", "Przemoc i agresja".















































Dorastająca młodzież w szkole jak i poza nią napotyka na liczne trudności. Agresja i przemoc to stałe elementy rzeczywistości, z którą spotykają się nauczyciele i wychowawcy, nad którymi muszą panować. Chcemy usunąć agresję spowodowaną: •



Trudnościami emocjonalnymi,





Funkcjonowaniem w szkole i środowisku poza szkolnym,





Wpływem mediów.

Proponujemy podejście etiologiczne. Program jest nastawiony na usuwanie bądź minimalizowanie przyczyn agresji.







IV.

Treści programu

Treści programu grupują się w trzech fazach treningu. 































































Obejmuje on: •



Wstępne umiejętności społeczne np. prowadzenie rozmowy, mówienie

komplementów •



Zaawansowane umiejętności społeczne np. proszenie o pomoc, przekonywanie

innych •



Umiejętności emocjonalne np. wyrażanie swoich uczuć, radzenie sobie z

czyimś gniewem •



Umiejętności alternatywne wobec agresji np. pomaganie innym, unikanie bójek





Umiejętności kontroli stresu np. reakcja na niepowodzenie radzenie sobie z

presja grupy •



Umiejętności planowania np. Znajdowanie przyczyn problemu, określenie

swoich możliwości















































Obejmuje on: •

Identyfikację czynników wyzwalających złość np. wydarzenia szkolne i



pozaszkolne •

Identyfikacja sygnałów fizjologicznych np. zaciśnięte pięści, napięcie



mięśniowe •

Uczenie się używania monitów np. dialogu wewnętrznego „







a









a





























”,

” lub wyjaśniać cudze zachowanie jako niewrogie.







Uczenie się używania reduktorów (technik służących do zmniejszania



poziomów gniewu) np. głębokie oddechy, liczenie wstecz, wyobrażenie spokojnej sytuacji, wyobrażenia odległych konsekwencji czyjegoś zachowania •

Uczenie się stosowania samooceny ( na ile dobrze wykonałem powyższe kroki i



nagradzam siebie za skuteczne wykonanie) 





























































Na trening wnioskowania moralnego składają się procedury zwiększające poczucie przyzwoitości, sprawiedliwości oraz uwzględnianie potrzeb i praw innych osób. Faza ta polega na wprowadzaniu do grupy dotkliwych dylematów wymagających podania propozycji ich rozwiązania. Dylematy są konkretnymi sytuacjami z praktyki pedagoga szkolnego. Materiałów do dyskusji mogą dostarczać także media, w szczególności artykuły prasowe. Scenariusze do dyskusji obejmują następujące sytuacje:









Obmowa





Kradzież





Wandalizm





Alkoholizm





Chciwość





Lęk





Zniewaga





Nielojalność





Obraza



V.

Metody i techniki

W trakcie realizacji programu wykorzystywać będę różne metody pracy z grupą.

-

-

Praca w kręgu i rundki: Polega ona na dzieleniu się swoimi

doświadczeniami. Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje społeczne i zmniejsza dystans, zwłaszcza między prowadzącym a dziećmi. Rundka to technika pomagająca uczestnikom zwerbalizować swoje odczucia, wykorzystywana w podsumowaniu ćwiczeń -

-

Burza mózgów: technika polegająca na rejestrowaniu – zapisywaniu

wszystkich pomysłów bez ich oceny, zwłaszcza ze strony prowadzącego. Aktywizuje ona grupę i wyzwala jej potencjał twórczy. Daje ona szansę wypowiedzenia się każdemu, nawiązania i utrzymania kontaktu oraz zaangażowania się. -

-

Rysunki i prace plastyczne: Bardzo ważna forma wypowiedzi dla dzieci

mających trudności z werbalizacją. W twórczości plastycznej dziecko przekazuje swoja wiedzę o świecie i swój stosunek emocjonalny do jego elementów, pokazuje, co widzi, co czuje, jak myśli. W rysunkach uczestnicy terapii mogą wyrazić siebie, swoje uczucia i przeżycia, rzutować swoje urazy i konflikty, uwalniać się od napięć psychicznych. -

-

Inscenizacje

odgrywanie

scenek:

To

technika

nawiązująca

do

psychodramy. Polega na odegraniu jakiegoś zdarzenia wg gotowego scenariusza lub wg scenariusza przygotowanego przez grupę. Technikę te charakteryzuje kilka etapów. WSTĘP: polega na zapoznaniu grupy ze scenariuszem i ustaleniu celów

inscenizacji:

PODZIAŁ

NA

AKTORÓW

I

PUBLICZNOŚĆ:

ODEGRANIE SCENKI: OMÓWIENIE JEJ. Po omówieniu grupa ponownie odgrywa scenkę zamieniając się rolami. -

-

Zabawa: W przeciwieństwie do nauki i pracy jest aktywnością nie

wynikającą z konieczności, lecz z wolnego wyboru. Terapeutyczna rola zabawy polega na tym, iż podejmując działalność zabawową uwalniamy się na ten czas od codziennych zdarzeń życiowych, od surowych wymagań stawianych nam przez otoczenie lub przez samych siebie. Zaprogramowane propozycje zabawowe maja swój początek i koniec, określona fabułę i treść oraz organizację. -

-

Gry psychologiczne: Są odmianą zabawy i mogą zawierać elementy

rywalizacji. Służą one realizacji określonych celów rozwojowych, korekcyjnych lub edukacyjnych. Gra psychologiczna wprowadza do grupy sytuację, w której

uczestnik zdobywa nowe doświadczenie z zaangażowaniem własnego „JA”. Kończą się one omówieniem. Każdy z uczestników ma okazję opowiedzieć grupie, co czuł w trakcie trwania gry, co było dla niego trudne, co było dla niego ważne. -

-

Ta

Psychodrama:

forma zajęć z dziećmi pozwala uwzględnić

skomplikowaną naturę uczenia się na podstawie własnych doświadczeń, sprzyja dostosowywaniu się do norm grupowych oraz niezależnemu samodzielnemu podejmowaniu decyzji o własnym postępowaniu. Z jednej strony ułatwia rozwinięcie indywidualnej spontanicznej twórczości, z drugiej daje odczuć działanie wzajemnego nagradzania i karania się dzieci, czyli mechanizmów socjalizacyjnych. Dziecko projektuje i odgrywa dowolne zachowanie oraz sprawdza, do czego one prowadzą. Daje mu to poczucie wolności wyboru postępowania, nie prowadząc przy tym do tych przykrych konsekwencji, jakie zdarzają się w codziennym życiu. Towarzyszą temu te same przeżycia, ale, o znacznie słabszym natężeniu, co ułatwia przyjrzeniu się całej konfliktowej sytuacji spokojnie i wybraniu najlepszej drogi. Psychodrama daje możliwość eksperymentowania z własnym zachowaniem, zmieniania go i powtarzaniem. Pozwala także zobaczyć cała sytuację z perspektywy wszystkich jej uczestników – przez przyjmowanie różnych ról oraz ich zamianę. Pozwala dzieciom wzajemnie nagradzać zachowania społecznie pozytywne. Inscenizacje można dzieciom ułatwić poprzez ukierunkowanie treści i wprowadzenie pacynek. -

-

Niedokończone historyjki: To technika nawiązująca do inscenizacji. Polega

na odegraniu jakiegoś zdarzenia wg gotowego scenariusza lub wg scenariusza przygotowanego przez grupę, lecz pozostawieniu niedokończonej puenty. Każdy z uczestników grupy przedstawia swoją wersje zakończenia, po czym następuje dyskusja i wybranie najwłaściwszego rozwiązania sytuacji z umotywowaniem. 























Ewaluacja to systematyczne monitorowanie przebiegu realizacji zaplanowanych zadań. Musi ona być przydatna, realna, systematyczna, uczciwa i dostarczać jasnych informacji. Przedmiotem ewaluacji jest projekt a nie ludzie. Informacje niezbędne do ewaluacji będą uzyskiwane w różny sposób: Bezpośrednia rozmowa z uczniami w ramach grupy, wywiady, dyskusje





Wnikliwa obserwacja uczniów- prowadzenie dokumentacji ich zachowań

przez wychowawców klas 



Wymiana uwag, spostrzeżeń z wychowawcami klas dzieci wybranych do



Przeprowadzenie testów socjiometrycznych w klasach uczniów

grup. 

agresywnych 



Analiza dokumentów istniejących w szkole (notatki, protokoły, rejestr

działań, plany pracy) 



Analiza wytworów uczniów

Ewaluacja powinna zakończyć się porządzeniem raportu zawierającego: 



Wyniki (fakty wynikające z ewaluacji)





Wnioski (interpretacja wyników , słabe i mocne strony, możliwości i

zagrożenia na przyszłość) 



Zalecenia ( propozycje do przyszłych działań, oparte na wynikach i ich

interpretacji, dotyczą rodzaju i kierunku zmian) Informacje dotyczące wyników, wniosków oraz zalecenia będą przekazywane wszystkim nauczycielom. Posłuży to podsumowaniu i ocenie, stworzy okazję do analiz i dyskusji. Ewaluacją dodatkową będzie ankieta dla uczestników treningu określająca atrakcyjność i przydatność prowadzonych zajęć.

MGR J UST YNA LAO

Bib lio grafia „Agresja u dzieci - Szko ła po ro zu mienia” J. Danilewsk a wyd. WS iP 200 2 r. 2. „So cjo t erap ia” Praca zbio ro wa po d redakcją K. Sawick iej wyd. CMPPP MEN, W-wa 199 9 r. 3. „Trening zast ępo wania agresji w szko le”, wyd. Jacek Mo rawsk i, W-wa 2001 4. „P sychopro filakt yka” Z. Gaś Lublin 19 98 r. 5. „Przemo c w ro dzin ie” A. No sal, wyd. MCDN, No wy Sącz 20 00 r. 6. „Przemo c wo bec d zieci” A. Pacewicz, wyd. PARP A W- wa 1997 r. 7. „Przemo c w ro dzin ie” J. Po sp iszyl, wyd. WS iP, W-wa 19 97 r. 8. „Przemo c w szko le” J. Tat aro wicz, No wa Szko ła 2, 1995 r. 9. „Zabawy na ro związywanie ko nflikt ó w i nap ięć w grup ie”, B. Fu chs wyd. „Jed no ść” Kielce 2003 r.

1.