NAJWYśSZA IZBA KONTROLI

Kraków, dnia

marca 2008 r.

DELEGATURA w KRAKOWIE 30-038 KRAKÓW, ul. Łobzowska 67


(0-12) 633 77 22, 633 77 24, 633 37 09 Fax (0-12) 633 74 55

LKR-41040-3/07 P/07/070

Pan Andrzej Reichel Dyrektor Zakładu Linii Kolejowych w Krakowie PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. Pl. Jana Matejki nr 12 31-157 Kraków WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (t. j. Dz. U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1701), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Krakowie przeprowadziła kontrolę w Zakładzie Linii Kolejowych PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. w Krakowie w zakresie stanu technicznego i przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŜerów w latach 2005-2007. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawiono w protokole kontroli podpisanym w dniu 29 lutego 2008 r. i omówionymi na naradzie pokontrolnej w dniu 6 marca 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Panu Dyrektorowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia stan techniczny i przygotowanie kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŜerów, w tym szczególnie dostępność dla osób niepełnosprawnych infrastruktury dworcowej zarządzanej przez ZLK. PowyŜszą ocenę ogólną uzasadniają następujące oceny szczegółowe. 1.

Wg stanu na 30 czerwca 2007 r. Zakład zarządzał – w zakresie infrastruktury dworcowej słuŜącej do obsługi pasaŜerów – 187 peronami z 313 wiatami, 20 kładkami oraz 14 przejściami podziemnymi dla pieszych. Infrastruktura ta to obiekty w pełni

wyeksploatowane, co potwierdziły przeprowadzone w toku kontroli oględziny 11 wybranych obiektów dworcowych. Ponoszone nakłady na modernizację i remonty ww. obiektów były w okresie objętym kontrolą dalece niewystarczające. Rola Zakładu ograniczała się w praktyce do corocznego przedkładania – do PKP PLK S.A. Oddziału Regionalnego w Krakowie – propozycji do planu inwestycyjnego. Propozycje te, głównie modernizacyjne, nie były w dostatecznym stopniu uwzględniane, co prowadziło do dalszej ich dekapitalizacji. W okresie 2005-2007 (I półrocze) łączne planowane nakłady na modernizację administrowanej przez Zakład infrastruktury wyniosły 140.756,3 tys. zł, z tego na obiekty dworcowe – 3.086,8 tys. zł, tj. 2,2 % planu ogółem. Wykonanie wyniosło odpowiednio: 59.749,0 tys. zł oraz 2.664,3 tys. zł, tj. 4,5 % nakładów ogółem. Zbyt małe były równieŜ nakłady na remonty, które w analogicznym okresie kształtowały się następująco: -

plan ogółem: 36.624,6 tys. zł, w tym obiekty dworcowe – 2.083,7 tys. zł, tj. 5,7 %,

-

wykonanie: 38.119,9 tys. zł, w tym obiekty dworcowe – 2.232,1 tys. zł, tj. 5,9 %. NaleŜy podkreślić, Ŝe w zakresie prac remontowych nie planowano i nie zrealizowano

Ŝadnego remontu w podziemnych przejściach dla pieszych, ograniczając się do drobnych prac konserwacyjnych na kwotę 52,5 tys. zł w czterech tego typu obiektach. 2. W latach 2005-2007 Zakład w zasadzie nie przeprowadzał kontroli stanu dostępności i przygotowania pod względem techniczno-eksploatacyjnym zarządzanej infrastruktury liniowej, leŜącej w obrębie dworców kolejowych, do przyjęcia i odprawy osób, w tym szczególnie niepełnosprawnych. Pewnym uzasadnieniem dla takiej sytuacji jest fakt, Ŝe permanentny stan niedostępności i nieprzygotowania w tym zakresie – przy wyŜej wskazanych niedostatecznych nakładach finansowych, niezbędnych do jego zmiany – jest powszechnie znany od lat. Nieprzystosowanie obiektów infrastruktury dworcowej, przeznaczonej do obsługi podróŜnych potwierdziły – niezaleŜnie od ustaleń kontroli NIK – kontrole Urzędu Transportu Kolejowego. W ich wyniku – w odniesieniu do dworców Kraków Główny i Kraków Płaszów – wskazano m.in. na zły stan techniczny peronów, nieprzystosowanie części obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych, niewłaściwy stan higienicznosanitarny i estetyczny niektórych obiektów. 3.

Negatywną

ocenę

stanu

techniczno-eksploatacyjnego

i

dostosowania

obiektów

infrastruktury dworcowej (peronów, kładek, przejść podziemnych, budowli i ruchomości

2

na nich posadowionych) do obsługi pasaŜerów, w tym osób niepełnosprawnych uzasadniają głównie wyniki oględzin przeprowadzonych w toku omawianej kontroli w odniesieniu do tego rodzaju składników majątkowych znajdujących się w wybranych 11 obiektach stacyjnych (Kraków Główny – kategoria A; Tarnów – kategoria B; Bochnia, Kraków Płaszów, Oświęcim i Trzebinia – kategoria C, Bogumiłowice, Brzesko Okocim, PodłęŜe, Tarnów Mościce i Wieliczka Rynek – kategoria D). Wykazały one bowiem m.in., iŜ: nie wszystkie z nich były w pełni przygotowane i utrzymane pod względem estetycznym

oraz

eksploatacyjno-technicznym,

co

przewiduje

art.

14

prawa

przewozowego. Przykładowo: aŜ w 9 obiektach stacyjnych dostęp do peronów utrudniały schody (z czego w 5 obiektach stwierdzone zostały uszkodzenia na krawędziach i powierzchni schodów). Tylko w stacji Kraków Główny zainstalowane są windy osobowe ułatwiające komunikację pomiędzy poszczególnymi poziomami obiektów dworcowych udostępnionych podróŜnym. Zdecydowana większość peronów naleŜy do kategorii niskich do 55 cm, nadto w dwóch obiektach perony nie posiadają posadzki pokrywającej całkowicie ich powierzchnię, co w stacji Bogumiłowice skutkuje nawet brakiem pasów bezpieczeństwa (powierzchnia peronu wysypana Ŝwirem). W przejściu podziemnym w Tarnowie Mościcach podczas oględzin wszystkie punkty świetlne były niesprawne. W tunelach 4 obiektów (Bochnia, Bogumiłowice, Tarnów i Tarnów Mościce) brak było tablic informacyjnych o rozkładzie jazdy. Urządzenia elektronicznej informacji o odjazdach pociągów zainstalowane są wyłącznie w 2 tunelach – spośród 4 istniejących – w stacji Kraków Główny. Pozostałe 5 obiektów, w których znajdują się podziemne przejścia pod torami nie posiada takiego udogodnienia. W Brzesku Okocimiu stwierdzono, iŜ wykonana z betonu konstrukcja nośna kładki i schodów jest w znacznym stopniu uszkodzona w wyniku oddziaływania warunków atmosferycznych. Jeden z filarów podtrzymujących schody na peronie nr 1 podparty /wzmocniony/ został drewnianymi krawędziakami. Posadzka kładki posiada miejscowe uszkodzenia, co dotyczy równieŜ balustrad kładki i schodów. W obrębie Ŝadnego z objętych oględzinami 11 obiektów dworcowych nie jest zlokalizowany posterunek Policji, zaś placówka SOK znajduje się tylko w Oświęcimiu, przy czym jej oznakowanie nie jest dostatecznie czytelne. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe zarówno w kontrolowanym okresie, jak i w latach poprzednich, brak było odpowiednich do potrzeb nakładów na modernizację przestarzałych obiektów dworcowych, co spowodowało, Ŝe w zdecydowanej większości obecnie nie są one dostosowane do wymogów wynikających z rozporządzenia Ministra

3

Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987), a nadto infrastruktura dworcowa w 8 na 11 stacji poddanych oględzinom całkowicie nie jest przystosowana dla potrzeb osób niepełnosprawnych, w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich. Wymogi dotyczące stworzenia ułatwień dla osób słabowidzących i niewidzących w Ŝadnym spośród skontrolowanych obiektów nie są w pełni spełnione. Za szczególnie niebezpieczny, tj. stwarzający realne zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia osób, jest stan przejść (istniejących w 8 na 11 skontrolowanych stacjach) wykonanych w poziomie szyn. ZagroŜenie to wynika z niedostatecznego ich oznakowania oraz zabezpieczenia przed dostępem podróŜnych, a takŜe ze znacznego i duŜego natęŜenia ruchu pociągów na odnośnych liniach. W związku z powyŜszym, kontrolerzy w trybie art. 51 ustawy o NIK uzyskali od Pana deklarację o planowanych i podjętych działaniach, zmierzających do wyeliminowania przedmiotowego zagroŜenia. 4.

NIK nie wnosi natomiast zastrzeŜeń do nadzoru sprawowanego nad umowami handlowymi realizowanymi w obrębie zarządzanych obiektów dworcowych. NaleŜy jednak stwierdzić, iŜ umowy takie – generujące zarówno przychody Zakładu, jak i związane z ponoszeniem kosztów – mają niemal marginalny udział w kosztach i przychodach. Działalność komercyjna w 2007 r. prowadzona przez obce podmioty w pięciu obiektach dworcowych realizowana była na podstawie 33 umów, dot. działalności reklamowej i 70 umów, dot. działalności handlowo-usługowej. Nadzór nad tym drugim rodzajem umów został przekazany do ZLK przez Oddział Regionalny PKP PLK S.A. dopiero z dniem 01.10.2007 r. Przychody z tego tytułu wyniosły w sumie 346,8 tys. zł i stanowiły jedynie ok. 4,3 % rocznej sumy przychodów ze sprzedaŜy netto (8.005,62 tys. zł). Wyliczenie tej relacji przy załoŜeniu uzyskiwania przez ZLK przychodów omawianego rodzaju przez 12 m-cy na poziomie uzyskanym w IV kwartale 2007 r. (1.158 / 8.816,82) daje udział jedynie ok. 13,1 %. W grupie umów kosztowych (739) Zakład aktualnie posiada zawartych 8 umów z 4 wykonawcami, których przedmiotem jest utrzymanie porządku i czystości na obiektach (perony, tunele, kładki, międzytorza, chodniki). Na realizację tego rodzaju usług Zakład w 2007 r. wydatkował ok. 566,1 tys. zł, co w porównaniu z rocznymi wydatkami na zakup usług obcych (30.797,1 tys. zł) stanowi jedynie 1,8 %. Koszty związane z utrzymaniem porządku na obiektach dworcowych w 2007 r. w ok. 6,4 % zrekompensowane zostały przychodami 4

(w łącznej kwocie ok. 36 tys. zł) uzyskanymi z tytułu naliczenia kar umownych za nieprawidłowe wykonanie zadań porządkowych. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe w toku oględzin 11 wybranych obiektów dworcowych nie odnotowano zaniedbań w zakresie utrzymania czystości i porządku, to jednak liczne skargi podróŜnych, jak i ustalenia kontroli słuŜb sanitarnych oraz kontroli Urzędu Transportu Kolejowego wskazują, iŜ zakres umów dot. usług porządkowych, co do częstotliwości ich wykonywania, jest w znacznym stopniu niewystarczający. RównieŜ w niewystarczającym zakresie realizowane były przez Zakład wytyczne jednostek zwierzchnich, dotyczące utrzymania i remontów składników infrastruktury dworcowej, w tym m.in. instrukcji Id-2 i Id-16. W ocenie NIK, wynika to z niewielkich rozmiarów – w porównaniu do ogromu potrzeb – uzyskiwanych przez ZLK środków na utrzymanie obiektów i realizację niezbędnych prac remontowych,

pozwalających

na

poprawę

ich

niekiedy katastrofalnego

stanu

technicznego. 5.

NIK pozytywnie ocenia podejmowanie przez Zakład działań zmierzających do nawiązania współpracy z lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego, w efekcie czego w okresie objętym omawianą kontrolą udało się uzyskać od tych jednostek finansowe wsparcie dla realizacji remontów i napraw głównych kładek dla pieszych w czterech stacjach (Trzebinia, Krzeszowice, LibiąŜ i Zabierzów). W ocenie NIK, podwyŜszeniu standardów w zakresie przyjęcia i odprawy pasaŜerów sprzyja brak w strukturze Zakładu komórki, do której zadań naleŜałyby obowiązki związane z bezpośrednią obsługą podróŜnych, w tym osób niepełnosprawnych, a takŜe nieprzeprowadzanie szkoleń pracowników w tym zakresie. NaleŜy ponadto zaznaczyć, iŜ pomimo posiadanej wiedzy o braku dostosowania administrowanych

obiektów

infrastruktury

dworcowej

do

potrzeb

osób

niepełnosprawnych, ZLK nie nawiązał współpracy z organizacjami i instytucjami reprezentującymi te osoby. W ocenie NIK taka współpraca mogłaby słuŜyć wypracowaniu rozwiązań organizacyjnych, mających na celu zwiększenie dostępności do obiektów dworcowych, tym bardziej, Ŝe w grudniu 2009 roku wejdzie w Ŝycie rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r., dotyczące praw i obowiązków pasaŜerów w ruchu kolejowym (Dz. U. L 315/14). Stwierdzony w trakcie kontroli stan infrastruktury dworcowej (uzyskane opinie i uwagi od organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych w pełni potwierdziły fatalny stan w tym zakresie), brak wystarczających nakładów finansowych 5

na jej modernizację, a takŜe brak odpowiednich rozwiązań organizacyjno-kadrowych – wskazują jednoznacznie, Ŝe Zakład nie będzie w stanie wypełnić postanowień rozdziału V ww. rozporządzenia, a w szczególności jego art. 21 ust. 1, stosownie do którego przedsiębiorstwo kolejowe i zarządca stacji zapewniają (…) dostępność stacji, peronów, taboru kolejowego i innych pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej. 6.

Efektem długoletnich zaniedbań w obszarze modernizacji infrastruktury dworcowej oraz niepodejmowania wystarczających działań organizacyjno-kadrowych są m.in. skargi pasaŜerów na funkcjonowanie PKP. Z tych, które w okresie objętym kontrolą trafiły do Zakładu, najczęściej powtarzające się dotyczyły nieprawidłowości w zakresie zapowiedzi megafonowych oraz nieprzystosowania obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych. W szczególności naleŜy zwrócić uwagę na problemy związane z funkcjonowaniem pięciu dźwigów osobowych na stacji Kraków Główny (po jednym na kaŜdym peronie) Jak wynika ze skarg, windy te są często niesprawne. W jednej skardze zgłoszono nawet przypadek blisko półgodzinnego uwięzienia pasaŜerów w windzie. Przeprowadzone oględziny wykazały, Ŝe wszystkie windy były sprawne, jednakŜe zakres funkcjonowania windy na peronie nr 5 został ograniczony, poprzez zablokowanie moŜliwości dotarcia do poziomu „-2”, tj. poziomu toalety (jednej z dwóch zlokalizowanych pod poziomem peronów). W ten sposób uniemoŜliwiono dotarcie do tej toalety osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich, co – w kontekście zgłaszanych w ww. skargach uwag (awaryjności wind), a takŜe duŜego ruchu pasaŜerskiego na stacji Kraków Główny – NIK ocenia negatywnie. Wyjaśnienia Pana Dyrektora, wg których zamknięcie dostępu do poziomu toalet było skutecznym rozwiązaniem problemu stałego zanieczyszczania windy i jej otoczenia przez osoby bezdomne – w ocenie NIK – nie są w pełni przekonujące, gdyŜ nastąpiło wyraźne pogorszenie dostępności do sanitariatów dla pasaŜerów, w tym szczególnie osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach. Dodatkowo naleŜy wskazać na niewłaściwie – w ocenie NIK – rozwiązany problem obsługi konserwatorskiej dźwigów, bowiem zawierane roczne umowy z firmą zewnętrzną stanowią m.in., Ŝe w przypadku zgłoszenia awarii wykonawca ma aŜ dwie godziny na przybycie w celu jej usunięcia, co – zwaŜywszy na rangę stacji Kraków Główny – jest terminem zdecydowanie za długim.

6

Przedstawiając powyŜsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Krakowie wnosi o: 1.

Podjęcie wszelkich moŜliwych działań zmierzających do zwiększenia nakładów na remonty, modernizację i utrzymanie infrastruktury dworcowej słuŜącej do obsługi pasaŜerów – zwłaszcza pasaŜerów niepełnosprawnych i pasaŜerów o ograniczonej sprawności ruchowej.

2.

Zapewnienie dostępu osobom niepełnosprawnym i osobom o ograniczonej sprawności ruchowej do toalet pod peronem nr 5 na stacji Kraków Główny.

3.

Zorganizowanie takiej obsługi konserwatorskiej dźwigów osobowych na stacji Kraków Główny, która zapewni niezwłoczną interwencję w przypadku awarii tych urządzeń.

4.

Nawiązanie współpracy z organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne celem określenia wymogów i potrzeb w zakresie zwiększenia dostępności zarządzanych obiektów infrastruktury dworcowej dla tych osób. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Krakowie na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy

o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Dyrektora w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego

wystąpienia

pokontrolnego,

informacji

o sposobie

wykorzystania

uwag

i wykonania wniosków oraz o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Ponadto w związku z art. 51 ust. 2 ustawy o NIK, prosimy o podanie w tej informacji jakie są dotychczasowe efekty deklarowanych działań, zmierzających do wyeliminowania zagroŜenia Ŝycia i zdrowia osób na przejściach wykonanych w poziomie szyn. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu Dyrektorowi prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK umotywowanych zastrzeŜeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŜeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym wyŜej mowa wyŜej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.

7