PREZES URZĘDU KOMUNKACJI ELEKTRONICZNEJ Anna StreŜyńska Warszawa, dnia DART-SMP- 6043 –12 /07 (

2008 r.

)

POSTANOWIENIE

Na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.) – zwanej dalej równieŜ ustawą Prawo telekomunikacyjne bądź PT i § 2 pkt 9 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) – zwanego dalej równieŜ rozporządzeniem Ministra Infrastruktury: ustalam, Ŝe na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja.

UZASADNIENIE 1. PRZEBIEG POSTEPOWANIA 1. W dniu 21 września 2007 r. Prezes UKE (numer pisma: DART-SMP-6043-12/07 (1)) wszczął postępowanie w sprawie ustalenia, czy na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 2. Pismem z dnia 26 lutego 2008 r. Prezes UKE zawiadomił Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o., Polską Telefonię Komórkową CENTERTEL Sp. z o.o., Polkomtel S.A. oraz P4 Sp. z o.o. o włączeniu do akt postępowania dokumentów stanowiących podstawę ustalenia, Ŝe na rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 3. W dniu 26 lutego 2008 r. Prezes UKE rozpoczął postępowanie konsultacyjne dotyczące ww. projektu postanowienia. 4. Pismem z dnia 26 lutego 2008 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa UOKiK o rozpoczęciu ww. postępowania konsultacyjnego

5. W dniu 26 lutego 2008 r. Prezes UKE przekazał Komisji Europejskiej (zwanej dalej równieŜ KE bądź Komisją) projekt postanowienia Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawie ustalenia, Ŝe na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. 2. DEFINICJA RYNKU WŁASCIWEGO 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez „rynek właściwy”, zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn zm.), zwanej dalej: ustawą o okik, do której odsyła art. 21 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, rozumie się rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące róŜnice cen i koszty transportu, panują zbliŜone warunki konkurencji. Rynki właściwe podlegające analizie i regulacji przez Prezesa UKE, określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw łączności. W dniu 25 października 2004 r. Minister Infrastruktury, działając na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, wydał stosowne rozporządzenie, w którym wymienił rynki, podlegające analizie. Jednym z nich jest – odnoszący się do wyrobów i usług telekomunikacyjnych koniecznych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do świadczenia usług na rzecz uŜytkowników końcowych [szczebel hurtowy] – krajowy rynek świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych (§ 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Infrastruktury). Wytyczne Komisji Europejskiej 2002/C165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej” (OJ C165/6 z 2002 r.), zwane dalej Wytycznymi, którymi zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków właściwych i ustalaniu pozycji znaczącej przewidują, iŜ na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję w Zaleceniu Komisji Europejskiej 2003/311/WE z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante” (OJ L114/45 z 2003 r.), zwane dalej Zaleceniem”1, dotyczącym właściwych rynków produktów i usług.2 Jakkolwiek rynek właściwy został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury, to w akcie tym brak jest wskazania szczegółowego zakresu produktowego tego rynku. Mając na względzie powyŜsze, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład rynku właściwego, jak równieŜ odniesienie się do wskazanego w rozporządzeniu rynku geograficznego. 1

W dniu 18 grudnia 2007 r. weszło w Ŝycie kolejne Zalecenie Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej. Przedmiotowe zalecenie nie obejmuje rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych równieŜ. 2 Wytyczne (pkt 1.1.4)

2

2.2. Rynek produktowy na szczeblu detalicznym Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wyraŜonym w Nocie wyjaśniającej do Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z Dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej, zwaną dalej Notą wyjaśniającą „Punktem wyjścia dla definicji i określenia rynków jest scharakteryzowanie rynków detalicznych w perspektywie czasowej z uwzględnieniem substytucji po stronie popytu i po stronie podaŜy. Po scharakteryzowaniu i określeniu rynków detalicznych, czyli rynków, na których odbywa się gra podaŜy i popytu uŜytkowników końcowych, naleŜy określić właściwe rynki hurtowe, czyli rynki, na których odbywa się gra popytu i podaŜy produktów dla osób trzecich zaopatrujących uŜytkowników końcowych”.3 Mając na uwadze powyŜsze, Prezes UKE przed określeniem zakresu produktowego rynku hurtowego, przeanalizował odpowiadający mu rynek na szczeblu detalicznym. Dla celów niniejszej analizy Prezes UKE zidentyfikował podstawowe składniki rynku detalicznego, które są powiązane z rynkiem hurtowym. Wskazane działanie pozwoliło równieŜ określić, w jakim stopniu poziom konkurencyjności na rynku detalicznym moŜe być powiązany z występowaniem lub brakiem skutecznej konkurencji na rynku hurtowym. W tym celu konieczne było przeprowadzenie oceny dwóch głównych ograniczeń, które zgodnie z Wytycznymi naleŜy uwzględnić przy ocenie zachowań przedsiębiorstw na rynku: substytucji po stronie popytu i substytucji po stronie podaŜy4. Analizie zostały poddane następujące elementy: a) Dostęp i wykonywanie połączeń Poprzez dostęp na rynku detalicznym rozumie się moŜliwość wykonywania i odbierania połączeń głosowych oraz korzystania z innych usług telekomunikacyjnych świadczonych w danej sieci telekomunikacyjnej. UŜytkownicy końcowi kupują dostęp abonamentowy lub przedpłacony celem wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych, jak równieŜ celem wysyłania i odbierania krótkich wiadomości tekstowych (SMS) lub korzystania z innych usług transmisji danych, sprzedawanych przez dostawców usług łącznie z dostępem. Z punktu widzenia uŜytkownika dostęp do sieci ruchomej i usługi świadczone w tej sieci przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych nie są dobrami substytucyjnymi tzn. nie są zamiennikami, usługami zaspakajającymi te same potrzeby uŜytkowników końcowych. Usługi te postrzegane są raczej jako wzajemnie się uzupełniające - dobra komplementarne, które uzupełniają się wzajemnie. Wzrost ceny jednego z dóbr spowoduje spadek popytu na dobra komplementarne (np. wzrost cen połączeń spowoduje spadek popytu na dostęp w danej sieci). Dlatego teŜ operatorzy ruchomych sieci telefonicznych oferują obie te usługi łącznie. Powoduje to, iŜ obie usługi podlegają takim samym uwarunkowaniom (ograniczeniom) cenowym, a co za tym idzie warunki konkurencyjne na rynku dostępu i rynku wykonywania połączeń w sieciach ruchomych są takie same. Opłata za dostęp do sieci ponoszona jest przez uŜytkowników końcowych w dwojaki sposób. W przypadku uŜytkowników usług abonenckich (zwanych dalej post-paid) opłata za 3 4

Nota wyjaśniająca do Zalecenia Komisji (ust. 3.1.) Wytyczne, punkt 38

3

korzystanie z usług składa się zazwyczaj z dwóch części - stałej oraz zmiennej, której wysokość jest uzaleŜniona od liczby wykonanych połączeń. Część stała, w niektórych planach taryfowych zawiera tzw. wolne („bezpłatne”) minuty. Wszyscy trzej operatorzy stosują ponadto tzw. opłatę aktywacyjną, przy podpisywaniu pierwszej umowy, która stanowi jednorazowy wydatek kaŜdego abonenta. Z kolei, w przypadku uŜytkowników usług przedpłaconych (zwanych dalej pre-paid) opłata stała za dostęp do sieci nie jest wyróŜniona w cennikach, lecz ukryta w podwyŜszonej cenie za połączenia. Pewnym jej odpowiednikiem moŜe być równieŜ tzw. pakiet startowy, który oprócz „wolnych” minut zawiera dodatkową opłatę za udostępnienie usług telekomunikacyjnych w sieci danego operatora. Wobec powyŜszych faktów, Prezes UKE stoi na stanowisku, iŜ na rynku detalicznym usługa dostępu nie jest w sposób wystarczający oddzielona od usługi wykonywania połączeń. W konsekwencji, moŜna uznać za zasadne stwierdzenie, iŜ rynek właściwy zawiera zarówno usługę dostępu, jak i wykonywania połączeń. b) Usługi transmisji danych W przypadku usług transmisji danych, w tym równieŜ krótkich wiadomości tekstowych (SMS) Prezes UKE podziela stanowisko Komisji, iŜ nie stanowią one odrębnego rynku właściwego, który mógłby podlegać badaniu zarówno na poziomie detalicznym, jak i hurtowym. Analiza ofert MNO5 pokazuje, iŜ usługi takie jak SMS-y zawsze sprzedawane są w pakiecie z dostępem i wykonywaniem połączeń. Tak więc, pomimo iŜ trudno jest uznać, Ŝe SMS-y mogą w pełni zastępować połączenia głosowe, to jednak fakt, iŜ sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami oznacza, Ŝe podlegają takim samym warunkom konkurencyjnym oraz ograniczeniom cenowym. PowyŜsze daje podstawy, by stwierdzić, iŜ wraz z usługami dostępu i wykonywania połączeń naleŜą do tego samego rynku właściwego na poziomie detalicznym. Co do pozostałych usług transmisji danych, Prezes UKE stwierdził, iŜ podobnie jak w przypadku SMS-ów, trudno jest stwierdzić, Ŝe mogą one w pełni zastępować połączenia głosowe, to jednak, gdy sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami podlegają takim samym warunkom konkurencyjnym oraz ograniczeniom cenowym. A zatem, wyłączenie innych niŜ SMS-y usług transmisji danych z rynku produktowego, w przypadku gdy sprzedawane są one łącznie z dostępem i połączeniami głosowymi, nie jest zasadne. W konsekwencji Prezes UKE jest zdania, iŜ w przypadku usług transmisji danych oferowanych na poziomie detalicznym w publicznych ruchomych sieciach telefonicznych zasadne jest włączenie do rynku produktowego wszystkich usług transmisji danych, które sprzedawane są łącznie z dostępem i połączeniami. O ile przesyłanie SMS jest usługą niezwykle powszechną w Polsce, o tyle korzystanie z wiadomości multimedialnych (MMS) naleŜy u nas ciągle do rzadkości. Liczba wysłanych w kraju w 2006 r. wiadomości multimedialnych stanowiła zaledwie 0,36% liczby wysłanych w kraju SMS. Dlatego teŜ Prezes UKE stwierdził, iŜ inne niŜ SMS-y usługi transmisji danych, ze względu na niewielkie wykorzystanie przez uŜytkowników końcowych, nie będą miały większego znaczenia dla wyników analizy.

5

Operatorzy publiczni ruchomych sieci telefonicznych (ang. Mobile Network Operators)

4

c) Sieć trzeciej generacji (3G) W przypadku usług dostępu i wykonywania połączeń świadczonych w oparciu o tzw. sieci trzeciej generacji (3G), np. sieci UMTS (ang. Universal Mobile Telecommunications System), to pomimo, iŜ pokrycie powierzchni kraju infrastrukturą 3G poszczególnych operatorów na koniec 2006 r. wahało się od (dane zastrzeŜone) Prezes UKE - mając dodatkowo na uwadze wymóg neutralności technologicznej - jest zdania, iŜ naleŜy je uznać za element rynku właściwego na poziomie detalicznym, zarówno przy ocenie potencjalnej konkurencji na rynku, jak i analizy rozwoju rynku telefonii ruchomej w przyszłości. Ponadto, naleŜy zauwaŜyć, iŜ sieci GSM jak i UMTS mogą być postrzegane z punktu widzenia popytu jako odpowiednie substytuty, bowiem to samo połączenie głosowe moŜe zostać zrealizowane zarówno w sieci standardu GSM, jak i UMTS, a uŜytkownik końcowy nie jest w stanie odróŜnić obu platform od siebie. Podobna sytuacja dotyczy SMS-ów przesyłanych w ramach obu sieci. RóŜnica moŜe polegać jedynie na szerszej ofercie w zakresie bardziej zaawansowanych usług transmisji danych, którą oferuje sieć UMTS. W związku z powyŜszym, zdaniem Prezesa UKE, zasadnym jest włączenie do rynku produktowego jedynie tych usług transmisji danych – opisanych w punkcie c - które mogą być świadczone zarówno w sieciach GSM jak i UMTS. Niemniej jednak naleŜy zauwaŜyć, iŜ włączenie w zakres analizy rynku usługi dostępu, wykonywania połączeń oraz usług SMS i bardziej zaawansowanych usług transmisji danych oferowanych w sieci 3G, nie będzie mieć większego znaczenia dla wyników analizy, z uwagi na brak powszechności tych usług w ramach ofert przedsiębiorców telekomunikacyjnych i ich wczesne stadium rozwoju. d) Roaming międzynarodowy Roaming międzynarodowy dla uŜytkowników końcowych oznacza zdolność do wykonywania i odbierania połączeń głosowych oraz wysyłania i odbierania wiadomości tekstowych lub innych usług transmisji danych podczas pobytu za granicą. Na poziomie detalicznym usługa ta zawsze sprzedawana jest łącznie z usługą dostępu do sieci, połączeniami głosowymi i usługami transmisji danych, dlatego teŜ podlega takim samym ograniczeniom cenowym jak ww. usługi. Na poziomie hurtowym popyt na międzynarodowy roaming będzie jednak występował po stronie operatorów spoza granic RP. Substytucja podaŜowa jest ograniczona jedynie do MNO, z uwagi na fakt, iŜ dostawcy usług oraz MVNO6 typu SP7 lub ESP8 obecnie nie mogą zawierać umów w zakresie roamingu międzynarodowego. PowyŜsze sugeruje, iŜ usługi roamingu międzynarodowego tworzą oddzielny rynek produktowy na poziomie hurtowym. Takie stanowisko wyraziła równieŜ KE stwierdzając, Ŝe usługi roamingu międzynarodowego na poziomie hurtowym stanowią odrębny rynek właściwy9. e) System NMT 450i Ostatnim zagadnieniem, które naleŜy rozpatrzyć w ramach analizy rynku detalicznego są usługi oferowane w systemie NMT 450i („i” w tym przypadku oznacza odstępstwo od oryginalnego standardu NMT 450, polegające na przesunięciu zakresów częstotliwości o 0,5 MHz w stosunku do standardu NMT 450). Jedynym przedsiębiorcą telekomunikacyjnym 6

Operatorzy publiczni wirtualnych ruchomych sieci telefonicznych (ang. Mobile Virtual Network Operators) Dostawcy usług (ang. Service Providers) 8 Zaawansowanie dostawcy usług (ang. Enhanced Service Providers) 9 Nota objaśniająca do Zalecenia Komisji, punkt. 4.3.1. 7

5

oferującym usługi w tej technologii jest Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. Sieć stworzona przez tę spółkę pokrywa swoim zasięgiem terytorium całego kraju. Niemniej jednak sama sieć nie moŜe być postrzegana jako prawdziwy substytut sieci GSM, ani z punktu widzenia uŜytkowników końcowych, ani teŜ z punktu widzenia przedsiębiorców zainteresowanych dostępem do sieci. Wynika to z jej ograniczeń funkcjonalnych takich jak: ograniczony zakres usług, wyłączenie SMS-ów oraz niska przepływność transmisji danych. O tym, Ŝe spada zainteresowanie usługami świadczonymi w tej sieci, świadczy malejąca od 2002 roku liczba uŜytkowników korzystających z jej usług. Wg danych posiadanych przez BPSA Sp. z o.o. z kwietnia 2005 r. spadek liczby abonentów tej sieci zanotowany przez PTK Centertel Sp. z o.o. w latach 2004-2005 wyniósł 33,33% (z 6 tys. uŜytkowników do 4 tys.)10. Wg danych posiadanych przez Prezesa UKE, spadek liczby abonentów tej sieci zanotowany przez PTK Centertel Sp. z o.o. w latach 2005-2006 wyniósł ponad 45% (dane zastrzeŜone). PTK Centertel Sp. z o.o. posiada wyłączne prawo do dysponowania przedmiotowymi częstotliwościami od dnia 16.12.1991 r. (decyzja Ministra Łączności w sprawie przydziału częstotliwości). Z danych posiadanych przez Prezesa UKE wynika, Ŝe Spółka rozpoczęła działalność w tym zakresie w dniu 1 stycznia 1992 r. i ma prawo świadczyć usługi w oparciu o sieć NMT do dnia 17 grudnia 2016 r. W ramach niniejszego standardu nie ma moŜliwości przyznania dodatkowych częstotliwości innym operatorom, co wyklucza tym samym jakąkolwiek substytucję po stronie podaŜy. Mając na uwadze powyŜsze argumenty, a w szczególności spadek liczby abonentów korzystających z tej sieci, jej ograniczoną funkcjonalność oraz brak substytucji po stronie podaŜy, Prezes UKE uznał, iŜ system NMT 450i nie stanowi części rynku właściwego. f) dostęp i wykonywanie połączeń w sieciach stacjonarnych Prezes UKE stoi na stanowisku, iŜ funkcje uŜytkowe sieci ruchomych decydują o tym, iŜ dostęp i rozpoczynanie połączeń w publicznych ruchomych sieciach telefonicznych nie moŜe być uznany za zastępowalny przez dostęp i rozpoczynanie połączeń w sieciach stacjonarnych. RównieŜ zdaniem Komisji istnieją trzy cechy istotne dla rozwaŜań odnośnie potencjalnych substytutów po stronie popytu i podaŜy a są nimi: zasięg (sygnał), dostępność (moŜliwość dostępu poprzez konkretny numer na danej karcie SIM) oraz mobilność (moŜliwość dostępu w ruchu). Cechy te sprawiają, Ŝe uŜytkownik końcowy postrzega usługi świadczone za pomocą sieci stacjonarnych i ruchomych odmiennie. MoŜna oczywiście wyobrazić sobie sytuację, Ŝe abonent (uŜytkownik końcowy) sieci ruchomej posiada takŜe stałą lokalizację w publicznej sieci stacjonarnej i przydzielony numer geograficzny. Nie moŜna jednak uznać za wystarczające – z punktu widzenia uŜytkownika końcowego – zastąpienie połączenia z wykorzystaniem numeru niegeograficznego abonenta (rozpoczęcie połączenia w sieci ruchomej), połączeniem realizowanym z jego stałej lokalizacji w sieci stacjonarnej. RównieŜ uzyskanie dostępu do usług świadczonych przez operatorów ruchomych publicznych sieci telefonicznych jest duŜo łatwiejsze (sprowadza się do podpisania umowy i zakupu aparatu telefonicznego) niŜ uzyskanie dostępu do usług świadczonych przez operatorów stacjonarnych publicznych sieci telefonicznych, gdzie jest to związane z doprowadzeniem zakończenia sieci stacjonarnej bezpośrednio do budynku, wskazanego przez uŜytkownika końcowego.

10

BPSA Sp. z o.o. Polish Telecommunications Market, weekly bulletin 17/2005 str. 26

6

Uwzględniając powyŜsze naleŜy stwierdzić, Ŝe dostęp i rozpoczynanie połączeń w stacjonarnych sieciach telefonicznych nie stanowi elementu przedmiotowego rynku właściwego na poziomie detalicznym. NaleŜy równieŜ zauwaŜyć, iŜ mamy do czynienia na rynku telekomunikacyjnym z coraz większa konwergencję usług oferowanych w sieci ruchomej i stacjonarnej. Przykładem takich usług mogą być te oferowane przez Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. (zwana dalej równieŜ PTC Sp. z o.o. bądź PTC) i wprowadzone pod komercyjną nazwą „Era domowa” (dla konsumentów) oraz „Era firmowa” (dla klientów biznesowych) pod koniec 2006 r. (w połowie października) i świadczone na bazie sieci ruchomej tego operatora. Usługi świadczone są w promieniu co najmniej 500 m od miejsca aktywacji, tak więc świadczone są w obszarze działania jednej stacji bazowej. W ramach tej oferty abonentom PTC Sp. z o.o. świadczone są usługi głosowe. Nie świadczone są natomiast inne usługi dostępne w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej tj. usługi faksu czy transmisji danych jak równieŜ niektóre rodzaje połączeń. Struktura cenowa tej nowej usługi jest analogiczna do ofert świadczonych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej. Znajdują się tu bowiem m.in. opłaty za przyłączenie do sieci, opłata abonamentowa, opłaty za połączenia. NaleŜy równieŜ zauwaŜyć, iŜ skorzystanie z przedmiotowej usługi jest związane z podpisaniem przez uŜytkownika końcowego umowy o świadczenie telekomunikacyjnych usług konwergentnych w sieci PTC Sp. z o.o. Zawarcie umowy o świadczenie telekomunikacyjnych usług konwergentnych w ramach oferty „Ery domowej” lub „Ery firmowej” następuje poprzez podpisanie załącznika. Z informacji znajdujących się w posiadaniu Prezesa UKE wynika, iŜ do stycznia 2008 r. z ww. usług skorzystało prawie (dane zastrzeŜone) z czego prawie ...............(dane zastrzeŜone) skorzystało z Ery domowej a prawie (dane zastrzeŜone) z Ery firmowej. Mając na uwadze powyŜsze Prezes UKE przyjmuje pogląd o rozdzieleniu rynków telefonii stacjonarnej i telefonii ruchomej, co odpowiada podziałowi zaproponowanemu przez Komisję w jej Zaleceniu. Prezes UKE pragnie jednocześnie zaznaczyć, iŜ przedsiębiorcy świadczący usługi typu Era domowa/firmowa będą podlegać analizie na rynkach detalicznych i hurtowych związanych ze świadczeniem usług w oparciu o stacjonarna publiczną sieć telefoniczną. Reasumując powyŜsze, w opinii Prezesa UKE w skład rynku produktowego na poziomie detalicznym wchodzą następujące usługi: 1) dostęp w celu wykonywania i odbierania połączeń w publicznych sieciach GSM/UMTS poprzez karty pre-paid oraz miesięczny abonament, zarówno dla klientów indywidualnych, jak i instytucjonalnych; 2) wykonywanie połączeń głosowych w sieci GSM/UMTS; 3) usługi SMS oraz inne usługi transmisji danych świadczone łącznie z dostępem oraz wykonywaniem połączeń, które mogą być świadczone zarówno w sieciach GSM, jak i UMTS. Zdaniem Prezesa UKE w skład rynku produktowego na poziomie detalicznym nie wchodzą: 1) dostęp i wykonywanie połączeń w sieciach stacjonarnych; 2) dostęp i wykonywanie połączeń w sieci NMT 450i; 3) usługi międzynarodowego roamingu; 4) usługi transmisji danych, które mogą być świadczone wyłącznie w sieci UMTS albo wyłącznie w sieci GSM;

7

5) usługi transmisji danych świadczone niezaleŜnie od usługi dostępu i wykonywania połączeń. 2.3. Rynek produktowy na poziomie hurtowym Zalecenie Komisji Europejskiej wyodrębniło na poziomie hurtowym rynek świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Nota wyjaśniająca do ww. Zalecenia przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób: „Kluczowe elementy niezbędne do świadczenia usługi detalicznej to dostęp do sieci, rozpoczęcie połączenia i przekazanie połączenia (róŜnego typu) oraz w odpowiednich przypadkach zakończenie połączenia w innych sieciach. Usługi dostępu do sieci i rozpoczęcia połączenia są zazwyczaj świadczone łącznie przez operatora sieci, a zatem obie moŜna uznać za część tego samego rynku na szczeblu hurtowym. (...) Właściwym rynkiem hurtowym wydaje się być ogólnie rynek dostępu i rozpoczęcia połączeń w sieciach komórkowych”. Na rynku świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych mogą występować trzy typy przedsiębiorców telekomunikacyjnych: 1) operatorzy publiczni ruchomych sieci telefonicznych (MNO), czyli przedsiębiorcy telekomunikacyjni posiadający własną infrastrukturę tworzącą publiczną ruchomą sieć telefoniczną, 2) operatorzy publiczni wirtualnych ruchomych sieci telefonicznych (MVNO), czyli przedsiębiorcy telekomunikacyjni nie dysponujący infrastrukturą telekomunikacyjną, lecz wykorzystujący w ramach róŜnych modeli współpracy sieci MNO. W ramach tej grupy moŜna wyodrębnić: a) dostawców usług (SP) którzy, są przedsiębiorcami telekomunikacyjnymi, nie posiadający własnej infrastruktury sieciowej, a z powodu braku własnego zakresu numeracyjnego nie posiadają takŜe własnych kart SIM. Taki model współpracy z MNO dopuszcza moŜliwość, posiadania przez SP własnego systemu bilingowego, co wiąŜe się z jego utrzymaniem i implementacją własnych taryf detalicznych. Jego działalność sprowadza się do dostarczania usług telekomunikacyjnych pod własną marką, realizacją procesów związanych z marketingiem, sprzedaŜą i obsługą własnych uŜytkowników końcowych, b) zaawansowanych dostawców usług (ESP) czyli operatorów wirtualnych posiadających własną infrastrukturę umoŜliwiającą im taryfikację i biling uŜytkowników końcowych, świadczenie usług dodatkowych oraz zarządzanie dostępem do usług. Ponadto ESP posiada własny zakres numeracyjny (indywidualny kod sieci – NDC); operator ten dysponuje takŜe własnymi kartami SIM. Zaawansowany model współpracy ESP jest rozszerzeniem modelu SP. c) pełnych MVNO czyli przedsiębiorców posiadających całą infrastrukturę telekomunikacyjną za wyjątkiem podsystemu radiowego BSS (brak BTS, BSC i transmisji) w sieci dostępowej. Dzięki temu mogą oni realizować wszystkie funkcje wymienione w poprzednio wskazanych modelach współpracy, jak równieŜ mają moŜliwość realizowania funkcji komutacyjnych w telefonii ruchomej. Mogą równieŜ samodzielnie realizować obowiązki na rzecz obronności państwa. 3) operatorów korzystających z usługi roamingu krajowego (ang. national roaming w skrócie NR) są w pełni samodzielnymi MNO, z tą jedynie róŜnicą, iŜ zasięg ich infrastruktury telekomunikacyjnej nie pokrywa obszaru całego kraju, jedynie niektóre obszary, w których

8

NR rozbudowują własną dostępową infrastrukturę sieciową (tzw. wyspowa sieć dostępowa). Wobec powyŜszego, w celu świadczenia usług w skali krajowej, NR muszą skorzystać z sieci innego MNO, posiadającego ruchomą sieć telekomunikacyjną o zasięgu krajowym, podpisując z nim stosowną umowę o roamingu krajowym. Na poziomie hurtowym moŜliwe są następujące usługi, które zapewniają podmiotom trzecim dostęp do publicznej ruchomej sieci telefonicznej:  hurtowe rozpoczynanie połączeń, polegające na umoŜliwieniu innym operatorom pośredniego dostępu do publicznej ruchomej sieci telefonicznej danego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Usługa ta pozwala operatorom na oferowanie, przy wykorzystaniu numeru dostępowego lub preselekcji, usługi wykonywania połączenia telefonicznego w technologii ruchomej uŜytkownikom końcowym, którzy są abonentami publicznej ruchomej sieci telefonicznej;  hurtowe rozpoczynanie połączeń powiązane z dostępem, polegające na umoŜliwieniu innym operatorom dostępu do publicznej ruchomej sieci telefonicznej danego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. Usługę tę moŜna scharakteryzować jako formę dostępu do uwolnionych zasobów sieciowych ruchomej publicznej sieci telefonicznej. Pozwala ona MVNO na oferowanie uŜytkownikom końcowym kompletnego zestawu usług telefonicznych w technologii ruchomej;  hurtowy czas połączeń (airtime) powiązany z dostępem, polegający na sprzedaŜy przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego posiadającego ruchomą publiczną sieć telefoniczną pakietów minut lub pojemności we własnej sieci innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. Usługa ta pozwala dostawcom usług na oferowanie uŜytkownikom końcowym usług telefonicznych w technologii ruchomej poprzez odsprzedaŜ na rynku detalicznym zakupionego hurtowo czasu np. w formie usług przedpłaconych (pre-paid);  krajowy roaming, polegający na hurtowej sprzedaŜy usług sieci przez operatora sieci ruchomej posiadającego pełne pokrycie siecią dostępową na terytorium kraju na rzecz innego operatora sieci telefonii ruchomej, który w celu obsługi własnych abonentów kupuje dostęp do sieci pierwszego operatora na obszarach, które nie zostały przez drugiego operatora pokryte siecią dostępową.11 RóŜnorodność modeli biznesowych wymaga, by usługi hurtowe świadczone przez zobowiązanych operatorów zawierały wszystkie wyŜej wymienione moŜliwości. Na przykład pełny MVNO dla prowadzenia swojej działalności potrzebuje dostępu do infrastruktury oraz częstotliwości, dostawcy usług z kolei z reguły ograniczają się do wnioskowania o hurtowy czas połączeń (minuty lub pojemność). Dlatego zdaniem Prezesa UKE wszystkie wymienione wyŜej formy dostępu publicznej ruchomej sieci telefonicznej, z punktu widzenia substytucyjności popytu, wchodzą w skład jednego rynku właściwego poziomie hurtowym. NaleŜy jednak podkreślić, iŜ w latach 2002 - I poł. 2006 r. w Polsce nie były oferowane Ŝadne z ww. usług dostępu i rozpoczynania połączeń na poziomie hurtowym. Dopiero koniec roku 2006 przyniósł pewne zmiany w tym zakresie – w grudniu 2006 r. pojawił się na rynku pierwszy dostawca usług (SP) – spółka emFinanse Sp. z o.o. działająca pod marką mBank mobile i kierująca swoją ofertę typu pre-paid głównie do klientów mBanku. W 2006 r. równieŜ spółka P4 Sp. z o.o. podpisała umowę na roaming krajowy na warunkach 11

W obowiązującej ustawie Prawo telekomunikacyjne usługi roamingu są formą dostępu telekomunikacyjnego, który oznacza korzystanie z urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub usług świadczonych przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, na określonych warunkach, celem świadczenia usług telekomunikacyjnych (art. 34 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 pkt 6 PT)

9

komercyjnych z Polkomtel S.A. i dzięki temu rozpoczęła działalność w marcu 2007 r. pod marką Play. Oprócz ww. umów do końca 2007 r. zostały podpisane następujące umowy: • Avon Cosmetics Polska Sp. Z o.o. z PTK Centertel Sp. z o.o. • Cyfrowy Polsat z PTC Sp. z o.o. • MNI Telecom z PTK Centertel Sp. z o.o. • Wirtualna Polska S.A. z PTK Centertel Sp. z o.o. • Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o. • Gadu-Gadu z Polkomtel S.A. • Telefonia Dialog z Polkomtel S.A. • Aster z PTK Centertel Sp. z o.o. Z ww. listy obok mBanku działalność rozpoczęli: • Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. w dniu 24 maja 2007 r. (tylko pre-paid) pod marką myAvon,na dzień 30.08.2007 r. spółka posiadała 8 461 uŜytkowników • 10 września 2007 r. Wirtualna Polska S.A. uruchomiła sieć WPmobi. • 19 grudnia 2007 r. MNI uruchomił świadczenie usług pod markami Simfonia i Ezo Mobile Reasumując powyŜsze, Prezes UKE uznał, Ŝe rynek właściwy na poziomie hurtowym składa się ze wszystkich ww. hurtowych usług dostępu i rozpoczynania połączeń świadczonych przez MNO. 2.4. Rynek geograficzny Zgodnie Wytycznymi Komisji Europejskiej „właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangaŜowane w proces popytu i podaŜy właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar moŜna odróŜnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przewaŜające warunki konkurencji są znacząco róŜne.” Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 9 ustawy o okik, do której odsyła art. 21 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego, o czym była juŜ mowa w pkt 2.1. niniejszego postanowienia Rynek podlegający analizie przez Prezesa UKE został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury jako rynek krajowy, czyli jego zasięg geograficzny obejmuje terytorium całego kraju. Oznacza to, Ŝe na obszarze kraju brak jest takich barier dostępu do świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych, które stanowiłyby podstawę do segmentacji tego rynku. Brak jest teŜ róŜnic – w zaleŜności od obszaru geograficznego – w preferencjach odbiorców usług. Nie występują równieŜ – zaleŜne od obszaru - róŜnice cen, czy kosztów transportu. PowyŜsze uzasadnia włączenie do zakresu rynku właściwego wszystkich sieci istniejących na terytorium kraju. 3. STRUKTURA PODMIOTOWA RYNKU WŁAŚCIWEGO Na polskim rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych w analizowanym okresie (2002 –2006) prowadziło działalność czterech operatorów dysponujących własną publiczną ruchomą siecią telekomunikacyjną:

10

a) Polkomtel S.A. (PLUS GSM, Simplus Team, Sami Swoi) – spółka zwana dalej równieŜ Polkomtel, która rozpoczęła działalność w 1996 r. na podstawie Koncesji nr 3/96/GSM1. Obecnie spółka działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Struktura właścicielska tego podmiotu przedstawia się następująco: Rys 1. Struktura własnościowa Polkomtel S.A

TDCMobile Mobile TDC International A/S International A/S

WęglokoksS.A. S.A. Węglokoks

KGHM S.A. S.A. KGHM 4,00% 19,61%

19,61%

PolkomtelS.A. S.A. Polkomtel 19,61%

19,61%

PKNOrlen OrlenS.A. S.A. PKN

17,56%

Vodafone Vodafone Americas, Inc. Americas, Inc.

PSES.A. S.A. PSE

Źródło: Polish Telecommunications Market, Weekly Bulletin 23/2007 (4-10.06.2007)

NaleŜy zauwaŜyć, iŜ KGHM Polska Miedź S.A. działa pośrednio (przez Telefonię Dialog S.A.) takŜe na rynku telefonii stacjonarnej, zajmuje się transmisją danych oraz dzierŜawą łączy, jednak działalność telekomunikacyjna nie jest bezpośrednią działalnością przedsiębiorstwa, które koncentruje się na działalności w zakresie wydobycia rud miedzi. PKN Orlen S.A. oraz PSE S.A. są to spółki z udziałem skarbu państwa, przy czym PSE S.A (obecnie PGE S.A.) oprócz działalności polegającej na krajowym i zagranicznym obrocie energią elektryczną, działa równieŜ w zakresie telekomunikacji poprzez spółkę zaleŜną EXATEL S.A. Vodafone Americas Inc, podobnie jak TDC Mobile International telekomunikacyjnym mającym doświadczenie na europejskim Ponadto przedsiębiorstwo TDC Mobile International A/S w duńskiego operatora zasiedziałego. Vodafone Americas Inc Group plc.

A/S jest przedsiębiorstwem rynku telefonii ruchomej. całości stanowi własność jest własnością Vodafone

b) Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era, Era TAK TAK oraz Era BIZNES, Heyah), która rozpoczęła działalność w 1996 r. na podstawie Koncesji nr 2/96/GSM2. Obecnie podmiot działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Struktura właścicielska Spółki przedstawia się następująco: Zgodnie z informacjami znajdującymi się na stornie internetowej PTC, udziałowcami wg stanu na dzień 5 grudnia 2007 r. byli: - T-Mobile Deutschland GmbH - 70,5%; - T-Mobile Poland Holding No. 1 B.V. - 22,5%; - Polpager Sp. Z o.o. - 4,0%; - CARCOM Warszawa Sp. z o.o. - 1,9%; - Elektrim Autoinvest S.A. - 1,1%. Głównym udziałowcem PTC Sp. z o.o. jest Deutsche Telekom – niemiecki operator zasiedziały, który przez swoje spółki zaleŜne (T-Moblie Deutschland GmbH oraz T-Mobile Poland Holding No. 1 B.V.) kontroluje łącznie 93% udziałów Polskiej Telefonii Cyfrowej

11

Sp. z o.o. Operator ten bezpośrednio lub poprzez spółki zaleŜne prowadzi działalność na niemieckim i europejskim rynku telekomunikacyjnym. c) Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. (Orange, Orange Go, przy czym analiza rynku obejmowała w większości czas, w którym spółka sprzedawała swoje produkty pod następującymi markami: Idea POP, Jedna Idea oraz Nowa Idea dla Firm), zwana dalej równieŜ PTK Centertel, która rozpoczęła działalność w 1991 r. na podstawie Zezwolenia Ministra Łączności Nr 011/91 z dnia 18 grudnia 1991 r. Obecnie spółka działa na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Według stanu na dzień wydania postanowienia 100% wszystkich udziałów PTK Centertel posiadała TP S.A. W badanym okresie 2002-2004 France Telekom posiadało 34% udziałów, które w roku 2005 zostały odsprzedane TP S.A. Jedynym udziałowcem, mającym 100% udziałów oraz kapitału, jest więc obecnie Telekomunikacja Polska S.A. - największy polski operator telekomunikacyjny działający na rynku stacjonarnym. KaŜdy z trzech operatorów dysponuje zestawem pasm w częstotliwościach GSM 900, GSM 1800 i UMTS 2000. Tabela 1. Przydzielone pasma częstotliwości poszczególnych operatorów MNO

GSM 900 Operator

POLKOMTEL S.A

Liczba kanałów 14 31

Polska Telefonia Cyfrowa Spółka z o. o.

22

Polska Telefonia Komórkowa "Centertel" Spółka z o.o.

Przydzielony zakres częstotliwości 890,2 - 892,8 / 935,2 - 937,8 897,4 - 903,4 / 942,4 - 948,4

Data rozpoczęcia wykorzystania częstotliwości 23.02.1996 r. 23.02.1996 r.

893,0 - 897,2 / 938,0 - 942,2 903,6 - 908,0 / 948,6 - 953,0

23.02.1996 r.

14

908,2 - 910,8 / 953,2 - 955,8

10

911,0 - 912,8 / 955,0 - 957,8

10

913,0 - 914,8 / 958,0 - 959,8

moŜliwość wykorzystania częstotliwości od dnia 01.03.2000 r. moŜliwość wykorzystania częstotliwości od dnia 01.07.2001 r. moŜliwość wykorzystania częstotliwości od dnia 01.01.2004 r. zmieniona Decyzją Nr 79-478/99(4)/02/Z Prezesa URTiP - na dzień 01.10.2003 r.

23

23.02.1996 r.

Uwagi

Koncesja wydana na okres 15 lat. Zgodnie z zapisem w Koncesji - Koncesjonobiorca ma prawo do ubiegania się o rozszerzenie przydzielonych pasm częstotliwości po 5 latach od daty wydania niniejszej koncesji. Koncesja wydana na okres 15 lat. Zgodnie z zapisem w Koncesji - Koncesjonobiorca ma prawo do ubiegania się o rozszerzenie przydzielonych pasm częstotliwości po 5 latach od daty wydania niniejszej koncesji. Koncesja wydana na okres 15 lat.

GSM 1800 POLKOMTEL S.A

12 36

Polska Telefonia Cyfrowa Spółka z o. o.

Polska Telefonia Komórkowa

12

1757,6 - 1759,8 / 1852,2 - 1854,8 1777,8 - 1784,8 / 1872,8 - 1879,8 1755,0 - 1757,2 / 1850,0 - 1852,2

36

1770,2 - 1777,2 / 1865,2 - 1872,2

48

1760,4 - 1769,8 / 1855,4 - 1864,8

termin rozpoczęcia uŜywania częstotliwości - od dnia 1 marca 2000 r.

Koncesja wydana na okres 15 lat.

od dnia doręczenia Koncesji - w zakresie zakładania i uŜywania urządzeń, z dniem 1 marca 2000 r. - w zakresie świadczenia usług. w koncesji brak jest terminu rozpoczęcia świadczenia

Koncesja wydana na okres 15 lat.

Koncesja wydana na okres 15 lat. zgodnie z zapisem w Koncesji

12

usług

"Centertel" Spółka z o.o.

- Koncesjonobiorca ma prawo do ubiegania się o rozszerzenie przydzielonych pasm częstotliwości po 5 latach od daty wydania niniejszej koncesji po spełnieniu wszystkich warunków ujętych w koncesji oraz uzasadnieniu takiej potrzeby.

UMTS POLKOMTEL S.A

Polska Telefonia Cyfrowa Spółka z o. o.

Polska Telefonia Komórkowa "Centertel" Spółka z o.o.

3 FDD 14,8 MHz

1950,1 - 1964,9 / 2140,1 - 2154,9

1 TDD 5 MHz

1905,1 - 1910,1

3 FDD 14,8 MHz

1935,3 - 1950,1 / 2125,3 - 2140,1

1 TDD 5 MHz

1910,1 - 1915,1

3 FDD 14,8 MHz

1 TDD 5 MHz

1920,5 - 1935,3 / 2110,5 - 2125,3

1915,1 – 1920,1

Rozpoczęcie działalności z dniem 01.01.2003 - świadczenie usług - nie później niŜ z dniem 01.01.2004 r. - zmiana Decyzją Prezesa URTiP świadczenie usług telekomunikacyjnych - nie później niŜ z dniem 1 stycznia 2006 r., przy czym Operator jest uprawniony do rozpoczęcia działalności z dniem 01.01.2004 r. Rozpoczęcie działalności z dniem 01.01.2003 - świadczenie usług - nie później niŜ z dniem 01.01.2004 r. - zmiana Decyzją Prezesa URTiP - świadczenie usług telekomunikacyjnych - nie później niŜ z dniem 1 stycznia 2006 r., przy czym Operator jest uprawniony do rozpoczęcia działalności z dniem 01.01.2004 r. Rozpoczęcie działalności z dniem 01.01.2003 - świadczenie usług - nie później niŜ z dniem 01.01.2004 r. - zmiana Decyzją Prezesa URTiP - świadczenie usług telekomunikacyjnych - nie później niŜ z dniem 1 stycznia 2006 r., przy czym Operator jest uprawniony do rozpoczęcia działalności z dniem 01.01.2004 r.

Koncesja wydana na okres do dnia 01.01.2023 r.

Koncesja wydana na okres do dnia 01.01.2023 r.

Koncesja wydana na okres do dnia 01.01.2023 r.

d) P4 Sp. z o.o. - w dniu 9 maja 2005 r. zakończono postępowanie przetargowe na rezerwację częstotliwości w systemie UMTS. Zwycięzcą przetargu została spółka Netia Mobile Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (działająca od października 2005 r. pod nazwą P4 Sp. z o.o.). W dniu 23 sierpnia 2005 r., Prezes URTiP dokonał na rzecz tej spółki rezerwacji częstotliwości, co pozwoliło P4 Sp. z o.o., (dalej równieŜ P4) na prowadzenie działalności opartej na ruchomej publicznej sieci telefonicznej, działającej w standardzie UMTS. Termin rozpoczęcia wykorzystywania częstotliwości określony został na dzień 1 lipca 2006 r. Częstotliwości objęte rezerwacją będą mogły być wykorzystywane przez spółkę do dnia 31 grudnia 2022 r. P4 rozpoczęcie działalności komercyjnej planowała na IV kwartał 2006 r. Początkowo spółka zamierzała uruchomić około 2000 swoich własnych stacji przekaźnikowych (ang. BTS) z czego blisko 25% miało znajdować się w południowo-zachodniej części kraju, na Śląsku. Do końca roku 2006 P4 musiała pokryć swoim zasięgiem min. 16% populacji kraju.12 Jedynym sposobem na uzyskanie tego wskaźnika było podpisanie umowy z jednym z operatorów publicznej ruchomej sieci telefonicznej o roamingu krajowym.

12

Decyzją Prezesa UKE z dnia 22 września 2006 r. dopuszczona została moŜliwość osiągnięcia wielkości określonych w harmonogramie z opóźnieniem nie większym niŜ 12 miesięcy, jeŜeli to opóźnienie jest spowodowane okolicznościami niezaleŜnymi od Spółki

13

Dnia 7 lutego 2006 roku P4 Sp. z o.o. wybrała firmę Huawei na swojego partnera w zakresie dostaw infrastruktury do budowy systemu UMTS w Polsce, z kolei 21 kwietnia 2006 roku P4 Sp. z o.o. wybrała firmę Comverse jako partnera i dostawcę kompletnego zestawu platform usług telekomunikacyjnych. W dniu 8 czerwca 2006 r. Polkomtel oraz P4 podpisały umowę o dostępie telekomunikacyjnym w zakresie roamingu krajowego. W jej wyniku przyszli klienci P4 uzyskają dostęp do połączeń głosowych, usług SMS-owych i transmisji danych świadczonych za pośrednictwem sieci GSM naleŜącej do Polkomtela. W lutym 2007 r. P4 ogłosiła markę, pod którą świadczy swoje usługi - PLAY. Telefony i usługi nowej sieci komórkowej PLAY sprzedaje największa w Polsce sieć sklepów z rozrywką Empik. W marcu 2007 r. P4 rozpoczęła komercyjne świadczenie usług. W dniu 24 maja 2007 r., naleŜący do greckiego biznesmena Pannosa Germanosa13, Tollerton Investments Limited, z siedzibą na Cyprze, przystąpił14, jako nowy wspólnik, do P4 Sp. z. o.o. oraz objął 22% udziałów w podwyŜszonym kapitale zakładowym P4 Sp. z o.o. w zamian za 100% udziałów w kapitale zakładowym spółek Germanos Polska Sp. z o.o., Telecommunication Center Mobile Sp. z o.o. oraz Mobile Phone Telecom Sp. z o.o., które zostały wniesione do P4 Sp. z o.o. na pokrycie nowych udziałów objętych przez Tollerton. Strukturę własnościową P4 Sp. z o.o. przedstawia poniŜszy rysunek: Rys 2. Struktura własnościowa P4 Sp. z o.o. (czerwiec 2007)

Netia S.A.

25,24%

Novator Telecom II Poland S.a.r.l.

100,00%

Novator One L.P.

100,00%

Novator Telecom Poland S.a.r.l.

Netia Mobile Sp. z o.o.

P4 Sp. z o.o.

54,6%

23,4% 22,0%

100,00%

Tollerton Investments Limited

100,00%

3G Network Services Sp. z o.o.

Germanos Polska Sp. z o.o.

Źródło: Polish Telecommunications Market, Weekly Bulletin

Operator sieci Play świadczy usługi w systemie abonamentowym i przedpłaconym. W swojej strategii P4 Sp. z o.o. zakłada prowadzenie działalności telekomunikacyjnej z wykorzystaniem własnej infrastruktury. Wejście na rynek z komercyjną ofertą od początku opóźniały jednak problemy z rozmieszczeniem stacji przekaźnikowych – BTS-ów15. W październiku 2007 r. operatorowi udało się wreszcie uruchomić około 250 stacji bazowych w Warszawie, Trójmieście i Łodzi. W miejscach, w których operator nie ma własnych 13

Play wypiera Erę. Parkiet z dn. 30.04.2007. www.inwestor.netia.pl (z dn. 28.08.2007). 15 Base Transceiver Station (ang.) - stacja bazowa. W systemach łączności bezprzewodowej (np. popularnym GSM) urządzenie (często z wysokim masztem), wyposaŜone w antenę fal elektromagnetycznych, łączące terminal ruchomy (telefon komórkowy, pager) z częścią stałą cyfrowej sieci telekomunikacyjnej. Na dalszych odcinkach (np. do centrali) sygnał transmitowany jest w światłowodach lub za pomocą radiolinii. (www.wikipedia.org z dn. 06.07.2007). 14

14

nadajników, nadal będzie wykorzystywał infrastrukturę Polkomtela. W najbliŜszym czasie P4 planuje uruchomienie kolejnych nadajników. Jak wynika z powyŜszych informacji, P4 obok wykorzystywania, w ramach roamingu krajowego, infrastruktury telekomunikacyjnej operatora MNO (Polkomtel), systematycznie rozbudowuje własną sieć. Z uwagi na powyŜsze operator ten nie powinien być traktowany na równi z innymi operatorami MVNO, takimi jak emFinanse Sp. z o.o. czy Avon Mobile Sp. z o.o., którzy wykorzystują wyłącznie infrastrukturę innego przedsiębiorcy do świadczenia usług telefonii ruchomej. e) Operatorzy MVNO Znaczna część strony popytowej hurtowego rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych była w latach 2002-2006 „nieaktywna”. Dopiero pod koniec 2006 r. i przede wszystkim w 2007 r. sytuacja w tym zakresie zaczęła ulegać pewnym zmianom. Tę część rynku tworzą głównie podmioty, które posiadają status wirtualnych operatorów sieci ruchomej (MVNO). Do podmiotów posiadających status MVNO zaliczają się m.in. operatorzy działający juŜ w innych segmentach polskiego rynku telekomunikacyjnego: - Tele2 Sp. z o.o., - Telefonia Dialog S.A., - NiezaleŜny Operator Międzystrefowy Sp. z o.o., - Mediatel S.A. - MNI Telecom S.A. Na dzień 24 grudnia 2007 r. w rejestrze przedsiębiorców telekomunikacyjnych prowadzonym przez Prezesa UKE zarejestrowanych było 179 MVNO. Do grona wirtualnych operatorów sieci ruchomej, którzy zaczęli juŜ oferować swoje usługi lub planują w najbliŜszym czasie rozpoczęcie takiej działalności naleŜy zaliczyć: 1. mBank mobile W dniu 13 grudnia 2006 r. emFinanse Sp. z o.o. uruchomiła mBank mobile - pierwszego w Polsce, wirtualnego niezaleŜnego operatora sieci ruchomej. Tym samym mBank mobile zaproponował integrację usług telekomunikacyjnych i bankowych, oferując usługi komórkowe oraz ofertę telefonów NOKIA, a wkrótce równieŜ bezprzewodowy dostęp do Internetu. Partnerem mBank mobile w tym przedsięwzięciu i dostawcą infrastruktury GSM jest Polkomtel S.A. Wirtualny operator sieci komórkowej mBank mobile to pierwszy z projektów w ramach platformy komunikacyjnej o tej samej nazwie. Usługa skierowana jest przede wszystkim do liczącej ponad 1,2 mln osób grupy klientów mBanku. Umowa zawarta pomiędzy Polkomtel S.A. i emFinanse Sp. z o.o. umoŜliwia przyszłym klientom mBank mobile dostęp do usług oferowanych przez sieć Polkomtel S.A. – połączeń głosowych, SMS, MMS, przekazu danych, a takŜe roamingu międzynarodowego. Umowa z Polkomtel S.A. zawarta została na okres pięciu lat z moŜliwością przedłuŜenia. Polkomtel zapewni mBank mobile takŜe dodatkowe usługi związane z dostarczaniem kart SIM, obsługą klienta, bilingiem. 2. Cyfrowy Polsat

15

Jak wynika z informacji prasowych (portal internetowy gsm.online.pl) PTC Sp. z o.o. w dniu 8 czerwca 2006 r. podpisała umowę z Cyfrowym Polsatem S.A. (zwany dalej równieŜ Cyfrowym Polsatem). Współpraca między PTC a Cyfrowym Polsatem wykorzystuje synergię pomiędzy dwiema polskimi firmami działającymi w obszarze nowoczesnych technologii i przekazywania informacji. Obie spółki planowały rozpoczęcie współpracy w IV kwartale 2006 r. W styczniu 2007 r. Cyfrowy Polsat S.A. rozstrzygnął kontrakt na dostarczenie i integrację informatycznego rdzenia systemu dla MVNO - za blisko 4 mln zł. Jego dostawcą będzie Nokia. Głównym załoŜeniem Cyfrowego Polsatu we wszystkich obszarach działalności, począwszy od budowy centrali, projektowania ofert, taryf, sprzedaŜy kart SIM, telefonów i usług, poprzez rozliczenia billingowe, marketing i obsługę klienta, jest samodzielność w świadczeniu usług. Operator ma być nie tylko programem lojalnościowym dla abonentów telewizji cyfrowej, ale teŜ platformą do dystrybucji multimediów. Oferta ma trafić na początku do ponad miliona abonentów cyfrowej telewizji. 3. Avon W dniu 22 grudnia 2006 r. PTK Centertel Sp. z o.o. podpisał umowę o MVNO z Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. (dalej równieŜ Avon). Umowa podpisana z Avon to pierwsza umowa tego typu zawarta przez PTK Centertel. Dnia 24 maja 2007 r. Avon oficjalnie rozpoczął działalność pod nazwą myAvon. Jego właścicielem jest Avon Mobile naleŜący do Avon Cosmetics Polska. Polska jest pierwszym państwem, w którym międzynarodowy koncern kosmetyczny zdecydował się na wprowadzenie usług telefonii komórkowej, przede wszystkim ze względu na bardzo mocną pozycję na polskim rynku (800 mln zł przychodów rocznie). Swój sukces zawdzięcza modelowi sprzedaŜy bezpośredniej - produkty rozprowadzają konsultantki i konsultanci. Zarząd liczy, Ŝe w pierwszej kolejności to właśnie oni nabędą pakiety startowe i będą korzystać z usług myAvon. Liczba klientów w tym roku moŜe sięgnąć nawet 400-500 tys., zaś potencjalnych abonentów nowej sieci wirtualnej jest nawet 2,2 mln - kaŜda z konsultantek ma średnio 10 klientów na kosmetyki. Zarząd producenta kosmetyków jest przekonany, Ŝe połowa tej liczby będzie docelowo stanowić bazę klientów myAvon. Avon Mobile zamierza osiągnąć rentowność w pierwszym roku działalności. 4. Wirtualna Polska W dniu 4 lipca 2007 r. PTK Centertel zawarł porozumienie z Wirtualną Polską, której portal w dniu 10 września 2007 r. uruchomił usługi pod marką WPmobi. Spółka planuje zdobycie 250 tys. uŜytkowników do 2010 r. Operator poza tradycyjnymi usługami jak rozmowy, SMS, MMS chce zaoferować klientom dostęp do mobilnej telewizji, muzykę, gry, blogi. 5. MNI Mobile W dniu 31 maja 2007 r. MNI Mobile podpisał umowę z PTK Centertel Sp. z o.o., a w dniu 19 grudnia 2007 r. uruchomił świadczenie usług pod markami Simfonia i Ezo Mobile. Pierwsza oferta skierowana jest do klientów telefonii stacjonarnej obsługiwanych przez MNI Telecom, głownie w dawnych województwach białostockim, radomskim, łódzkim, piotrkowskim i tarnobrzeskim. Jedna z atrakcji ma być dostępność aparatów obsługujących zarówno telefonię komórkową jak i telefonię stacjonarną. Marka Ezo to niszowa propozycja dla osób zainteresowanych ezoteryką (horoskopy, tarot, porady wróŜki). Ezo w ciągu pierwszego roku chce pozyskać ok. 20 tys. abonentów.

16

6. Tele2 Polska Tele2 Polska Sp. z o.o. (zwana dalej Tele2) stara się o umowę MVNO od kilku lat, jednak do końca października 2007 r. spółka nie podpisała umowy na zasadach komercyjnych. Tele2 prowadziła rozmowy ze wszystkimi polskimi operatorami, jednak tylko w wypadku PTC Sp. z o.o. złoŜyła do Prezesa UKE w dniu 17 maja 2006 r. wniosek o wydanie decyzji zastępującej umowę o połączeniu ruchomej publicznej sieci telefonicznej Tele2 (typu MVNO) oraz ruchomej publicznej sieci telefonicznej PTC). W dniu 8 maja 2007 r. Prezes UKE rozpoczął krajowe konsultacje projektu decyzji w tej sprawie, które zakończyły się 8 czerwca 2007 r. 7. Telefonia Dialog Zgodnie z informacjami pochodzącymi z materiałów na konferencję prasową 24 kwietnia 2007 r. Spółka prowadzi prace nad wejściem na rynek telefonii mobilnej jako operator wirtualny (MVNO) i chce to zrobić najpóźniej w pierwszym kwartale 2008 r. 8. Inni Ze wzmianek prasowych (brak informacji na stronach internetowych przedsiębiorców) wynika, Ŝe kolejnymi operatorami wirtualnymi chcą zostać m.in. Empik, Onet.pl, Gadu-Gadu, Eurozet, Edipresse, Carrefour, eCard, Bank Inteligo, NFI Midas, Internet Group. Stronę popytową rynku właściwego stanowić moŜe takŜe P4 Sp. z o.o. oraz podmioty, które zostały wyłonione w drodze przetargu na nowe częstotliwości w paśmie GSM 1800, tj. spółki CenterNET S.A. oraz TOLPIS Sp. z o.o., który w 2007 r. zmienił nazwę na Mobyland – zwycięzcy, ogłoszonego w dniu 21 maja 2007 r., postępowania przetargowego na ww. rezerwacje częstotliwości. 4. ANALIZA RYNKU POD KĄTEM WYSTĘPOWANIA ZNACZĄCEJ POZYCJI RYNKOWEJ 4.1. Prawne podstawy do wyznaczenia znaczącej pozycji rynkowej na rynku właściwym Prawo telekomunikacyjne zawiera definicje indywidualnej pozycji znaczącej oraz kolektywnej pozycji znaczącej. Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne: „znaczącą pozycję rynkową zajmuje przedsiębiorca telekomunikacyjny, który na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego”. Z kolei kolektywna pozycja znacząca została określona w art. 24 ust. 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne następująco: „Dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje pozycję znaczącą, jeŜeli nawet przy braku powiązań organizacyjnych lub innych związków między nimi posiadają na rynku właściwym pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego”. Kryteria, pozwalające ocenić, czy przedsiębiorcy dysponują pozycją znaczącą, zostały wskazane jako katalog otwarty w art. 24 ust. 3 i 24 ust. 5 PT. Jednocześnie naleŜy zauwaŜyć, iŜ zgodnie z art. 24 ust. 6 ustawy Prawo telekomunikacyjne uznanie przedsiębiorcy lub

17

przedsiębiorców telekomunikacyjnych za posiadających znaczącą pozycję rynkową następuje na podstawie wyników oceny kryteriów, o których mowa w art. 24 ust. 3 lub 5 PT, przy czym kryteria te nie muszą być spełnione łącznie. PowyŜsze regulacje są zgodne z zapisami prawa wspólnotowego w kwestiach związanych z pojęciem dominacji, o której mowa w art. 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (tekst skonsolidowany, uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei, Dziennik Urzędowy UE C 325 z 24 grudnia 2002 r.). Jak wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej: ETS)16: „Pozycja dominująca, o której mowa w tym artykule [82 TWE], oznacza pozycję siły ekonomicznej posiadanej przez danego przedsiębiorcę, która umoŜliwia mu powstrzymanie skutecznej konkurencji na danym rynku poprzez swobodę zachowania się w duŜej mierze niezaleŜnie od konkurentów, klientów (dostawców) i w końcu konsumentów”. NaleŜy zauwaŜyć, iŜ w punkcie 5 Wytycznych stwierdza się, Ŝe Komisja oraz regulatorzy (NRA) muszą: „opierać się na zasadach prawa konkurencji i metodologiach słuŜących definiowaniu rynków, podlegających regulacji ex-ante oraz określeniu czy przedsiębiorstwo posiada znaczącą pozycję rynkową na tych rynkach”. Jak podkreślają Wytyczne, na podstawie zasad wywodzących się z orzecznictwa, udział w rynku przedsiębiorstwa stanowi zasadnicze kryterium, odzwierciedlające siłę rynkową, to znaczy pozycję dominującą na tym rynku. Orzecznictwo wspólnotowe oparte jest na przekonaniu, Ŝe posiadanie duŜych udziałów w rynku – przekraczających 50% – pozwala, poza wyjątkowymi okolicznościami załoŜyć, Ŝe dane przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą. Poza tym, ewolucja odpowiednich udziałów w rynku przedsiębiorstwa i jego konkurentów stanowi dodatkowy czynnik przy ocenie posiadania pozycji dominującej na danym rynku. Poza tym, zgodnie z Wytycznymi Komisji, wymiar dynamiczny i przyszłościowy analiz, które mają zostać przeprowadzone na potrzeby regulacyjne, oznacza, Ŝe wymagane informacje obejmują okres odpowiednio długi. Niemniej jednak samo kryterium dotyczące udziałów w rynku nie moŜe wystarczać do ustalenia pozycji dominującej przedsiębiorstwa. Na podstawie aktów prawa wspólnotowego i krajowego naleŜy wziąć pod uwagę takŜe inne wskaźniki – określone w art. 24 ust. 3 i 24 ust. 5 PT (odpowiednio kryteria do ustalania indywidualnej i kolektywnej pozycji znaczącej). Niniejsza analiza, prowadzona jest w aspekcie przyszłościowym, mając na celu określenie moŜliwości regulacyjnych ex-ante na rynku. MoŜe więc prowadzić do wyników odmiennych niŜ te, które wynikałyby z zastosowania reguł konkurencji ex-post (w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów). Przedmiotem niniejszej analizy nie jest bowiem badanie zachowań rynkowych przedsiębiorców w przeszłości, w szczególności pod kątem potencjalnego naduŜywania pozycji dominującej lub zawierania niedozwolonych przez prawo konkurencji porozumień ograniczających konkurencję. Jeśli chodzi o występowanie na danym rynku właściwym podmiotów dysponujących kolektywną pozycją znaczącą, przypomnieć naleŜy, iŜ dowodem na występowanie tego typu sytuacji moŜe być m.in.: stwierdzenie identycznego postępowania, przyjętego jednocześnie przez wszystkich lub część podmiotów obecnych na rynku. Jednak samo stwierdzenie tego rodzaju zachowań w ramach analizy rynku nie moŜe być utoŜsamiane z procedurą kwalifikowania praktyk przez prawo konkurencji. TakŜe według ugruntowanego 16

Case 27/76; [1978] ECR 207; [1978] 1 CMLR 429 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem naduŜywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str. 46

18

orzecznictwa, podobieństwa zachowań (tzw. zachowania paralelne) nie mogą stanowić same w sobie dowodu na istnienie nielegalnego porozumienia. Ponadto, z punktu widzenia organów ds. konkurencji, to nie fakt dysponowania pozycją dominującą charakteryzuje praktykę antykonkurencyjną, ale fakt naduŜywania istniejącej sytuacji. Natomiast, w przypadku regulacji ex-ante, milcząca koordynacja, w powiązaniu z innymi kryteriami, moŜe stanowić jeden z elementów pozwalających na stwierdzenie kolektywnej pozycji znaczącej. 4.2. Analiza rynku pod kątem występowania znaczącej pozycji rynkowej Na wstępie naleŜy przypomnieć, Ŝe przedmiotem niniejszej analizy jest krajowy rynek świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych – czyli rynek hurtowy. Jednak dla celów niniejszej analizy Prezes UKE - ze względu na początkową fazę rozwoju tego rynku w Polsce - zbadał takŜe niektóre składniki rynku detalicznego, które ze względu na powiązanie z rynkiem hurtowym mogą pomóc w przeprowadzeniu analizy. 4.2.1. Udział przedsiębiorcy na rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych Punktem wyjścia do analizy występowania podmiotu bądź podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej jest analiza udziałów rynkowych. Analizując w przedmiotowej sprawie udziały rynkowe naleŜy pamiętać o tym, iŜ operatorzy MNO uzyskiwali zasoby częstotliwości w podobnych terminach oraz mieli podobne obowiązki w zakresie terminów uruchomienia działalności i pokrycia siecią kraju. Kryterium udziału rynkowego jest pierwszym wśród wskaźników wymienionych w ustawie Prawo telekomunikacyjne. RównieŜ zdaniem Komisji17 udział w rynku ma zasadnicze znaczenie jako wyznacznik dominacji rynkowej. Ponadto wskaźnik ten jest najczęściej wykorzystywanym kryterium oceny posiadania pozycji znaczącej na rynku właściwym, a jednocześnie stanowi wiarygodny i bardzo waŜny argument w analizie siły rynkowej przedsiębiorców. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego znacznego udziału w danym rynku właściwym moŜe wskazywać na jego silną pozycję na tym rynku i sygnalizować brak skutecznej konkurencji. Im większy udział w rynku ma konkretny przedsiębiorca, tym większe jest prawdopodobieństwo, Ŝe zajmuje on pozycję znaczącą na tym rynku. W poniŜszej tabeli przedstawione zostały udziały trzech operatorów w rynku mierzone wielkością przychodów osiągniętych ze świadczenia usług na rynku detalicznym. Ze względu na fakt, iŜ podane przez przedsiębiorców w toku postępowania wielkości przychodów budziły zastrzeŜenia co do ich wiarygodności, Prezes UKE posłuŜył się wielkościami przychodów przesłanymi przez przedsiębiorców w ramach corocznej sprawozdawczości. Tabela 2. Udziały rynkowe MNO w latach 2002-2006 (przychody ogółem z działalności na rynku detalicznym)

PTK Centertel Polkomtel PTC

2002 25,55% 36,60% 37,85%

2003 28,84% 34,06% 37,10%

2004 31,55% 32,35% 36,09%

2005 31,99% 32,63% 35,37%

2006 34,43% 33,36% 32,21%

Źródło: UKE na podstawie danych MNO. 17

Punkt 3.1. Wytycznych

19

Jak wynika z powyŜszego zestawienia w 2002 r. udziały rynkowe dwóch operatorów PTC oraz Polkomtel były bardzo zbliŜone i wynosiły ok. 37%. Trzeci operator – PTK Centertel osiągnął zdecydowanie mniejsze przychody, a jego udział w rynku wynosił ok. 25%. W kolejnych latach sytuacja w tym zakresie uległa jednak pewnym zmianom. PTK Centertel systematycznie zwiększał swój udział w rynku i w 2006 r. osiągnął on poziom ponad 34%. Z kolei udziały rynkowe dwóch pozostałych operatorów nieznacznie się zmniejszyły do 33,36% (Polkomtel) oraz 32,21% (PTC) w roku 2006. Główną tego przyczyną była bardziej agresywna polityka handlowa i promocyjna PTK Centertel, który rozpoczął działalność na rynku telefonii komórkowej w późniejszym czasie niŜ pozostali dwaj operatorzy i dąŜył do szybkiego zmniejszenia dystansu dzielącego firmę od dwóch pozostałych operatorów. Podsumowując, naleŜy zauwaŜyć, iŜ w latach 2002-2006 mieliśmy do czynienia z wyrównywaniem udziałów rynkowych wszystkich trzech operatorów, mierzonych wielkością osiąganych na rynku detalicznym przychodów. W 2006 r. róŜnica w wielkości udziałów rynkowych wszystkich trzech operatorów nie przekraczała 2%. Drugim kryterium, jakie zastosowano do określenia udziałów rynkowych operatorów telefonii ruchomej była liczba posiadanych uŜytkowników. Tabela 3. Udziały rynkowe MNO w latach 2002-2006 (uŜytkownicy)

PTK Centertel Polkomtel PTC

2002 32,23% 32,74% 35,03%

2003 32,77% 31,54% 35,69%

2004 32,21% 30,42% 37,36%

2005 33,98% 31,04% 34,98%

2006 34,08% 32,68% 33,24%

Źródło: UKE na podstawie danych MNO.

W 2002 r. największy udział w rynku mierzony liczbą aktywnych kart SIM naleŜał do PTC i wynosił 35%. Dwaj pozostali operatorzy dysponowali prawie identycznymi udziałami w wysokości 32-33%. W następnych latach (podobnie jak to miało miejsce w przypadku udziałów rynkowych mierzonych wielkością przychodów) PTK Centertel systematycznie zwiększał swój udział w rynku, by w roku 2006 osiągnąć poziom 34%. Udziały rynkowe PTC, po wzroście w 2003 r. i 2004 r., obniŜyły się w kolejnych latach (do poziomu ok. 33% w 2006 r.). W przypadku Polkomtel udział rynkowy mierzony liczbą uŜytkowników wahał się w przedziale od 30,42 do 32,74% (spadał w latach 2002 –2004 a następnie wzrastał, by w roku 2006 osiągnąć poziom zbliŜony do tego z 2002). Patrząc na udziały rynkowe, naleŜy ocenić równieŜ dynamikę ich zmian. Z powyŜszej oceny wynika, Ŝe na przestrzeni lat 2002-2006 następowała fluktuacja udziałów, jedni operatorzy tracili, inni natomiast zyskiwali. I tak np. PTK Centertel w 2006 r. miał udział (pod względem uŜytkowników) większy o ponad 2% w stosunku do 2004r., podczas gdy PTC udział ten zmniejszyło o 2%. Istotnym wskaźnikiem przy określaniu udziału rynkowego są tzw. „odejścia (churn) klientów”, który pokazuje rzeczywiste migracje uŜytkowników końcowych pomiędzy poszczególnymi sieciami. MoŜliwość rezygnacji przez klienta ze świadczonych usług stanowi powaŜny problem dla firm telekomunikacyjnych, gdyŜ rynek ten charakteryzuje z jednej strony wysoki koszt pozyskania nowych klientów, z drugiej strony klient łatwo moŜe odejść do konkurencji, ponosząc przy tym minimalne koszty. Trzej działający na rynku operatorzy zanotowali na koniec 2006 r. znacznie róŜniące się między sobą wskaźniki churn, najwyŜszy

20

wskaźnik zanotował PTK Centertel – (dane zastrzeŜone), wskaźnik Polkomtela wyniósł, ...............(dane zastrzeŜone) najniŜszy zaś wskaźnik odnotowała Polska Telefonia Cyfrowa – ............(dane zastrzeŜone). Taki wskaźnik moŜe świadczyć, Ŝe PTC ma lojalnych klientów, zadowolonych zarówno z jakości, jak i zakresu świadczonych usług. Z przeprowadzonej analizy kryterium udziałów rynkowych wynika, Ŝe Ŝaden przedsiębiorca w badanym okresie 2002-2006 nie zajmował samodzielnie pozycji znaczącej na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Udziały przedsiębiorców, tak jak zostało to przedstawione powyŜej, zmieniały się w badanym okresie, wskazując na tendencje wyrównujące pomiędzy wszystkimi trzema operatorami. Warto równieŜ zwrócić uwagę na fakt, iŜ pomimo, Ŝe róŜnica w udziałach rynkowych w 2006 r. mierzonych wielkością przychodów wynosiła w przypadku PTK Centertel i Polkomtel S.A. tylko 1,07% to w wartościach nominalnych przełoŜyła się na prawie PLN (dane zastrzeŜone) dla tych spółek, a w przypadku PTK Centertel i PTC (dane zastrzeŜone). MoŜe to zatem wskazywać na zdecydowanie większe zróŜnicowanie wyników finansowych tych trzech operatorów, niŜ wynikałoby to jedynie z prostego porównania udziałów rynkowych. Warto teŜ zwrócić uwagę na róŜnice pomiędzy rozkładem udziałów rynkowych mierzonych przychodami a mierzonych liczbą uŜytkowników. Spowodowane jest to róŜnym średnim przychodem z klienta uzyskiwanym przez operatorów, co wynika prawdopodobnie z odmiennych strategii pozyskiwania klientów. I tak – PTC od 2004 r. skupiała się na pozyskaniu i utrzymaniu w segmencie pre–paid (wprowadzenie marki Heyah) natomiast Polkomtel jest liderem wśród duŜych przedsiębiorstw. Analizując udziały rynkowe naleŜy pamiętać równieŜ o tym, iŜ operatorzy MNO uzyskiwali zasoby częstotliwości w podobnych terminach oraz mieli podobne obowiązki w zakresie terminów uruchomienia działalności i pokrycia siecią kraju. Podsumowując naleŜy stwierdzić, iŜ wyniki powyŜszej analizy z jednej strony pozwalają stwierdzić, iŜ Ŝaden z przedsiębiorców nie zajmuje indywidualnej pozycji znaczącej, z drugiej zaś nie są wystarczające, aby uzasadnić istnienie kolektywnej pozycji znaczącej. Dlatego teŜ niezbędnym w opinii Prezesa UKE jest przeanalizowanie pozostałych kryteriów określonych w ustawie Prawo telekomunikacyjne. 4.2.2. Brak albo niewielki poziom równowaŜącej siły nabywczej Czynnik równowaŜącej siły nabywczej dotyczy pozycji rynkowej podmiotów występujących po stronie popytowej.18 (...) dla stwierdzenia kolektywnej pozycji dominującej trzeba ustalić, Ŝe kolektywna pozycja dominująca nie moŜe być zrównowaŜona (np. przez podwyŜszenie podaŜy w odpowiedzi na redukcję dostaw od oligopolistów) ani przez obecnych i potencjalnych (nowe wejścia na rynek) konkurentów (...), ani przez siłę zakupową (buyer power) skoncentrowanej strony popytowej czy niskie koszty zmiany dostawcy.19 NaleŜy zauwaŜyć, iŜ w roku 2006 na analizowanym rynku rozpoczął się okres zmian w zakresie obecności nowych podmiotów. Na rynku świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych sprzedaŜ prowadzą operatorzy telefonii ruchomej, dysponujący odpowiednią infrastrukturą (siecią) telekomunikacyjną, 18

Za Stanisław Piątek, Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005, str. 247 Airtours / First Choice, Case T-342/99, ECR II-02585, za Tadeusz Skoczny, Koncentracja przedsiębiorstw – ocena zgodności ze wspólnym rynkiem, Europejski Przegląd Sądowy, grudzień 2005

19

21

zakupu zaś dokonują podmioty, które w oparciu o ich sieć prowadzić chcą działalność na rynku detalicznym. Wg stanu na koniec grudnia 2007 r. na obszarze Polski funkcjonowały ruchome publiczne sieci telefoniczne czterech operatorów telekomunikacyjnych: PTC, Polkomtela, PTK Centertel oraz P4 Sp. z o.o., która wykorzystywała własną sieć UMTS jedynie do świadczenia usług w roamingu międzynarodowym. W tej sytuacji podmioty zainteresowane rozpoczęciem działalności na zasadzie dostępu pośredniego mogą zwrócić się wyłącznie do PTC, Polkomtela lub PTK Centertel, poniewaŜ sieci niezbędnej do świadczenia usług nie jest w stanie dostarczyć nikt inny, odmowa przez te 3 spółki współpracy spowoduje, iŜ podjęcie działalności przez innych przedsiębiorców na rynku detalicznym nie będzie w ogóle moŜliwe. Sieci niezbędnej do świadczenia usług nie jest bowiem w stanie dostarczyć w tym momencie nikt inny. Jak juŜ wspomniano w marcu 2007 r. działalność na rynku (detalicznym) rozpoczął czwarty operator - P4 Sp. z o.o. Zakres jego sieci UMTS jest ograniczony a operator pod koniec kwietnia 2007 r. miał zainstalowanych ok.150 własnych stacji przekaźnikowych sieci 3G, z czego ok. 40 zostało uruchomionych. We wrześniu 2007 r. uruchomił kilkaset nadajników. W planach spółka ma uruchomienie do końca roku 1,5 tys. stacji przekaźnikowych, niemniej jednak dzięki umowie z Polkomtelem w zakresie krajowego roamingu, P4 Sp. z o.o. moŜe świadczyć usługi detaliczne na terenie całego kraju. Nie moŜna równieŜ zapominać o fakcie, iŜ umowa na te usługi została wynegocjowana na zasadach komercyjnych, pomimo iŜ w 2006 r. była przedmiotem sporu rozpatrywanego przez Prezesa UKE. Ostatecznie obie strony wnioskowały o umorzenie postępowania z uwagi na dojście do porozumienia. PowyŜsze wskazuje na skuteczność negocjacji P4 Sp. z o.o. RównieŜ od grudnia 2006 r. obecny jest na rynku detalicznym MVNO – mBank mobile, co wskazuje, iŜ podmiot ten, pomimo Ŝe ofertę swoją kieruje jak na razie jedynie do klientów mBanku i dotyczy ona usług wyłącznie w systemie pre-paid, uznał za satysfakcjonujące go warunki hurtowego dostępu wynegocjowane na zasadach komercyjnych. Podobny wniosek dotyczy AVON mobile oraz Wirtualnej Polski, które to podmioty rozpoczęły działalność w oparciu o sieci MNO w połowie 2007 r. Godnym zauwaŜenia faktem jest równieŜ to, iŜ umowy pod koniec 2007 podpisały podmioty prowadzące działalność na rynku telekomunikacyjnym tj. MNI Telecom (który rozpoczął juŜ działalność jako MVNO) i Aster. MoŜna więc przypuszczać, Ŝe podmioty te, mające juŜ doświadczenie na rynku telekomunikacyjnym i posiadające juŜ swoich klientów będą dysponowały większą siłą nabywczą niŜ dotychczasowi MVNO. Biorąc powyŜsze pod uwagę, Prezes UKE stwierdził, iŜ poziom równowaŜącej siły nabywczej w analizowanym okresie ulegał zwiększeniu. Dotyczy to zwłaszcza lat 2006-2007, w których podpisano umowy przez działających na tym rynku MNO. 4.2.3. Łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych Specyfika rynków telekomunikacyjnych wymaga początkowo duŜych inwestycji w infrastrukturę telekomunikacyjną, których okres zwrotu jest bardzo długi. Dlatego teŜ ułatwiony dostęp do źródeł finansowania moŜe przyczynić się do powstania pozycji znaczącej konkretnego przedsiębiorcy na danym rynku. Podczas analizy tego kryterium naleŜy wziąć pod uwagę zarówno wewnętrzne źródła kapitałowe, jak i zdolność przedsiębiorcy do pozyskiwania kapitału obcego, a takŜe strukturę własnościową przedsiębiorcy i jego zdolność

22

do zwiększania kapitałów własnych. Istotne jest takŜe powiązanie operatora z innymi przedsiębiorcami (np. w ramach jednej grupy kapitałowej). Przedsiębiorca telekomunikacyjny naleŜący do grupy kapitałowej wraz z innym operatorem ma większe szanse na rozwój i szerszy dostęp do nowych technologii niŜ operator działający samodzielnie. Grupy kapitałowe umoŜliwiają świadczenie nowych usług w istniejącej infrastrukturze, a tym samym dają przewagę nad operatorami działającymi w ramach własnego przedsiębiorstwa. O uprzywilejowanym dostępie do rynków kapitałowych mogą świadczyć między innymi róŜnice w strukturze własnościowej analizowanych przedsiębiorstw, jednak wśród właścicieli wszystkich trzech przedsiębiorców występują spółki z duŜym kapitałem, mające wieloletnie doświadczenie na rynku telekomunikacyjnym. W przypadku Polkomtel S.A. są to: - Vodafone Americas Inc, naleŜący do Vodafone Group plc, przedsiębiorstwo telekomunikacyjne mające doświadczenie na europejskim rynku telefonii ruchomej. - TDC Mobile International A/S, stanowiące w całości stanowi własność duńskiego operatora zasiedziałego, podobnie, jak Vodafone Americans Inc. Spółka posiadająca doświadczenie na europejskim rynku telekomunikacyjnym. - KGHM Polska Miedź S.A. działa pośrednio (przez Telefonię Dialog S.A.) takŜe na rynku telefonii stacjonarnej, zajmuje się transmisją danych oraz dzierŜawą łączy, jednak działalność telekomunikacyjna nie jest bezpośrednią działalnością przedsiębiorstwa, które koncentruje się na działalności w zakresie wydobycia rud miedzi. - PKN Orlen S.A., spółka z udziałem Skarbu Państwa. - PSE S.A. (obecnie PGE S.A.), spółka z udziałem Skarbu Państwa, która oprócz działalności polegającej na krajowym i zagranicznym obrocie energią elektryczną, działa równieŜ w zakresie telekomunikacji poprzez spółkę zaleŜną EXATEL S.A. PTK Centertel Sp. z o.o. ma jednego udziałowca, posiadającego 100% udziałów oraz kapitału, którym jest Telekomunikacja Polska S.A. - największy polski operator działający na rynku stacjonarnym. W latach 2002-2004 34% udziałów PTK Centertel posiadał France Telekom - francuski operator zasiedziały. W roku 2005 jego udziały zostały odsprzedane TP S.A. W przypadku PTC Sp. z o.o. głównym udziałowcem jest spółka telekomunikacyjna Deutsche Telecom – niemiecki operator zasiedziały, która łącznie posiada 93% udziałów PTC, poprzez swoje spółki zaleŜne (T-Mobile Deutschland Gmbh i T-Mobile Poland Holding No. 1 B.V.). Jak zostało to juŜ wcześniej stwierdzone operator ten bezpośrednio lub poprzez spółki zaleŜne prowadzi działalność na niemieckim i europejskim rynku telekomunikacyjnym. PowyŜej przedstawiona struktura kapitałowa nie wskazuje jednoznacznie, aby którykolwiek z przedsiębiorców posiadał wyraźnie lepszy dostęp do rynków kapitałowych., a skoro tak, to Ŝaden z przedsiębiorców nie ma z tego tytułu mocniejszej pozycji rynkowej. 4.2.4. Ekonomia skali (korzyści skali) Ekonomia skali (korzyści skali) to zjawisko obniŜania przeciętnych kosztów całkowitych w miarę zwiększania skali produkcji lub teŜ zmniejszania się przeciętnych kosztów stałych przy

23

rosnącej wielkości produkcji20. Ekonomia skali jest charakterystyczną cechą przemysłów sieciowych, w których wysokie koszty stałe, niemoŜliwe do uniknięcia odgrywają kluczową rolę w strukturze kosztów21 i gdzie działalność podmiotów opiera się o kosztowną infrastrukturę. W publikacjach na ten temat spotkać moŜna równieŜ odniesienie do sektora telekomunikacyjnego np. „definicja traktująca połączenie (długość połączenia ma znikomy wpływ na koszty) jako jednostkę produkcji mówi, Ŝe ekonomie skali polegają na malejącym koszcie przeciętnym, gdy w równych proporcjach rosną ruch i struktura sieci. Natomiast jeśli potraktujemy abonenta jako jednostkę produkcji, to ekonomia skali polegają na tym, Ŝe koszt na abonenta spada, gdy rośnie liczba abonentów. Relatywnie wysokie koszty stałe powodują ekonomię skali. PrzewaŜającym źródłem ekonomii skali w telekomunikacji są koszty infrastruktury.22 Nie budzi wątpliwości, Ŝe rynek telekomunikacyjny, podobnie jak inne rynki o charakterze sieciowym charakteryzują się występowaniem korzyści skali. Sieciowy charakter rynku świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych (do prowadzenia działalności na nim konieczne jest przecieŜ posiadanie sieci) determinuje występowanie takŜe na nim ekonomii skali. Analiza poziomu korzyści skali obrazuje spadek przeciętnych kosztów całkowitych przy jednoczesnym wzroście wielkości produkcji, przy czym, przeciętne koszty całkowite dla operatorów komórkowych moŜna skalkulować w odniesieniu do liczby aktywacji (abonentów). Wielkość produkcji moŜliwa jest natomiast do oszacowania za pomocą analizy wielkości sprzedaŜy operatora (wartościowo lub ilościowo). Dokonana przez Prezesa UKE analiza wykazała, iŜ w latach 2000-2006 wartość przychodów wszystkich operatorów systematycznie rosła. Początkowo uzyskiwane przez operatorów przychody kształtowały się na róŜnym poziomie, ale od 2004 r. wszyscy operatorzy osiągają w tym zakresie podobny wynik. Średnio, przychody operatorów w omawianym okresie wzrosły prawie dwukrotnie. W tym samym czasie koszty całkowite u wszystkich operatorów przeliczone na jedną nową aktywację spadły średnio o ponad 70%. Widać zatem, Ŝe w miarę powiększania się skali produkcji, mierzonej przychodami ze sprzedaŜy, które w latach 2002-2006 wzrosły prawie dwukrotnie, koszty pozyskania klienta (SAC) spadły, co przełoŜyło się takŜe na wzrost zysku. Wnioski powyŜsze jednoznacznie potwierdzają fakt, iŜ operatorzy komórkowi realizują korzyści skali związane ze swoją działalnością na rynku. Zdaniem Prezesa UKE wykazane wyŜej korzyści skali mogą stanowić barierę wejścia na rynek, i to zarówno detaliczny, jak i hurtowy. PoniewaŜ korzyści te odnosi kaŜdy z operatorów - tj. Polkomtel S.A., PTC Sp. z o.o. oraz PTK Centertel Sp.z o.o. – trudno w tej sytuacji mówić o przewadze konkurencyjnej któregokolwiek z nich. 4.2.5. Ekonomia zakresu (korzyści zakresu) Kolejnym wskaźnikiem wymienionym w ustawie Prawo telekomunikacyjne i słuŜącym ocenie występowania indywidualnej pozycji znaczącej są korzyści zakresu, które obrazują wyŜszą efektywność kosztową produkcji szerszego asortymentu produktów lub świadczenia szerszego zakresu usług przy wykorzystaniu składników wytwórczych przedsiębiorstwa. Oznacza to, Ŝe przedsiębiorca wytwarzając kilka róŜnych produktów łącznie uzyskuje niŜszy średni koszt wytworzenia tych produktów, niŜ gdyby wytwarzał je osobno. Ekonomie zakresu 20

Słownik ekonomiczny PWN Stanisław Piątek, Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005, str. 247 22 Sylwia Kruk, Podstawy teorii regulacji rynku telekomunikacyjnego, w: Prawo i ekonomia w telekomunikacji, nr 4/2003 21

24

w telekomunikacji są generowane prawie w całości przez wspólne koszty stałe, a więc koszty połoŜenia i zaprogramowania infrastruktury. Istnieją bardzo duŜe ekonomie zakresu pomiędzy dostarczanymi usługami przy uŜyciu tej samej infrastruktury.23 NaleŜy podkreślić, iŜ ekonomie zakresu wiąŜą się przede wszystkim, z moŜliwością wykorzystania dotychczas posiadanej infrastruktury, sieci dystrybucyjnej, bazy klientów i dostępu do know-how. Przykładem korzyści zakresu mogą być usługi dodatkowe o podwyŜszonej płatności typu tapety, dzwonki, muzyka, konkursy SMS-owe, teległosowania, usługi audioteksowe, usługi SIM Extra, platformy informacyjno-rozrywkowe czy teŜ korzystanie przez uŜytkowników z usług bankowych za pośrednictwem telefonu komórkowego. Usługi te świadczone są bowiem przy wykorzystaniu istniejącej sieci, posiadanej przez MNO bazy abonenckiej i w ramach włączonych do zakresu rynku detalicznego usług. Świadczenie tych usług nie wymaga od operatora Ŝadnych istotnych dodatkowych nakładów a przynosi dodatkowe zyski. Uwzględnić naleŜy takŜe fakt, iŜ korzyści zakresu będą zwiększały się wraz z rozwojem sieci UMTS, która pozwala na znacznie szerszy zakres świadczenia usług dodatkowych. Fakt ten spowoduje jeszcze większe korzyści zakresu dla MNO. Biorąc pod uwagę wymienione powyŜej czynniki, moŜna wskazać, Ŝe wszyscy operatorzy mają potencjalne moŜliwości skorzystania z efektów ekonomii zakresu, gdyŜ posiadają odpowiednią infrastrukturę i rozbudowanie sieci dystrybucyjne, liczba ich klientów systematycznie rośnie zaś dzięki ich stabilnej sytuacji ekonomiczno – finansowej, mają moŜliwość poniesienia odpowiednich nakładów na uzyskanie dostępu do właściwych technologii. A skoro tak – trudno mówić o przewadze konkurencyjnej któregokolwiek z nich. 4.2.6. Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy jest kolejnym kryterium, wskazanym zarówno przez Wytyczne, jak i ustawę Prawo telekomunikacyjne, słuŜącym do oceny pozycji, jaką posiada konkretny przedsiębiorca na rynku. Określenie, czy przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany w sposób utrudniający skuteczną konkurencję moŜe zostać dokonane na podstawie stwierdzenia jego obecności na rynkach powiązanych z danym rynkiem właściwym. Rynki powiązane z danym rynkiem właściwym oznaczają rynki znajdujące się powyŜej (upstream markets) lub poniŜej (downstream markets) w łańcuchu dostaw (łańcuchu powstawania produktu lub usługi). Upstream markets to np. rynki półproduktów lub rynki hurtowe, a downstream markets to np. rynki produktów końcowych lub rynki detaliczne. Biorąc powyŜsze pod uwagę Prezes UKE określił rynki powiązane z analizowanym rynkiem. Tabela 4. Rynki hurtowe na których poszczególni operatorzy MNO świadczą usługi PTC Działalność na rynku: Polkomtel S.A. Sp. z o.o. świadczenia usługi zakańczania połączeń głosowych w poszczególnych ruchomych   publicznych sieciach telefonicznych świadczenia usługi roamingu międzynarodowego   w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych Źródło: UKE na podstawie danych MNO.

23

PTK Centertel Sp. z o.o.  

Sylwia Kruk, Podstawy teorii regulacji rynku telekomunikacyjnego, w: Prawo i ekonomia w telekomunikacji, nr 4/2003

25

Jak wynika z powyŜszego porównania, wszyscy przedsiębiorcy działający na analizowanym rynku świadczenia dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych są przedsiębiorcami działającymi na rynkach hurtowych powiązanych poziomo z rynkiem właściwym. Przedsiębiorcy ci działają równieŜ na rynku detalicznym (świadczą usługi telefonii ruchomej konsumentom oraz uŜytkownikom końcowym nie będącym konsumentami) a więc są to równieŜ przedsiębiorcy zintegrowani pionowo. NaleŜy ponadto wskazać, iŜ w ostatnim okresie niektórzy operatorzy telefonii ruchomej rozpoczęli świadczenie usług stacjonarnych (konwergentnych) przy wykorzystaniu ruchomej sieci telefonicznych - PTC - usługi pod nazwą Era domowa/Era firmowa. W związku z powyŜszym PTC - operator sieci ruchomej - świadczy w tej chwili, w oparciu o tę sieć, równieŜ usługi telefonii stacjonarnej (w tym usługi przyłączenia i utrzymania łącza w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych, usługi połączeń, jak usługi zakańczania połączeń). Usługi te świadczone są prawie (dane zastrzeŜone) abonentów. Fakt ten moŜe wzmacniać pozycję przedsiębiorców świadczących usługi konwergentne na poszczególnych rynkach, gdyŜ jeden operator moŜe jednocześnie zaoferować klientom usługi telefonii stacjonarnej i ruchomej, wykorzystując przy tym tę samą infrastrukturę telekomunikacyjną (infrastrukturę telefonii ruchomej). 4.2.7. Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaŜy przedsiębiorcy Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaŜy konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego gra kluczową rolę w dostarczaniu przez niego produktów i usług klientom zwłaszcza na rynkach detalicznych. Dzięki rozwiniętej sieci dystrybucji i sprzedaŜy przedsiębiorcy telekomunikacyjni są w stanie efektywniej sprzedawać usługi, a jednocześnie łatwiej wpływać na decyzje konsumentów. Z uwagi na fakt, iŜ analizowany rynek jest rynkiem hurtowym kryterium niniejsze nie ma bezpośredniego zastosowania w analizie stanu konkurencji, nie będzie więc brane pod uwagę. 4.2.8. Brak potencjalnej konkurencji Zgodnie z punktem 38 Wytycznych: „Istnieją dwa główne ograniczenia konkurencji, które naleŜy uwzględnić przy ocenie zachowań przedsiębiorstw na rynku, (i) substytucja po stronie popytu, (ii) substytucja po stronie podaŜy. Trzecie źródło ograniczenia konkurencji występuje po stronie zachowań operatora to potencjalna konkurencja. RóŜnica pomiędzy potencjalną konkurencją i substytucją podaŜową leŜy w tym, iŜ substytucja podaŜowa następuje szybko w odpowiedzi na wzrost cen, natomiast potencjalni konkurenci mogą potrzebować duŜo więcej czasu zanim wejdą na rynek. Substytucja podaŜy nie wiąŜe się ze znacznymi kosztami dodatkowymi, natomiast wejście na rynek potencjalnego dostawcy związane jest z powaŜnymi ukrytymi kosztami utraconymi”. Potencjalna konkurencja (...) wymaga wejścia nowego przedsiębiorstwa na rynek, na co potrzeba pewnego czasu i co związane jest z dodatkowymi kosztami, których nie moŜna odzyskać w razie wycofania się z rynku. Potencjalna konkurencja występuje, jeŜeli moŜna stwierdzić zdolność innego przedsiębiorstwa do wejścia na rynek w średniookresowym horyzoncie czasowym pod wpływem trwałego bodźca cenowego”.24 Konkurencję na rynku mogą stanowić podmioty faktycznie na nim operujące jak równieŜ podmioty, które gotowe byłyby do podjęcia tej działalności. Istnienie bądź brak potencjalnej 24

Stanisław Piątek, Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005, str. 248

26

konkurencji powiązane jest z barierami wejścia na rynek. Jak wskazano w dalszej części niniejszego postanowienia, bariery prawne i strategiczne wejścia dla rynku telefonii ruchomej są nadal bardzo wysokie. W ocenie Prezesa UKE bariery te, w tym bariery o charakterze absolutnym – jak brak częstotliwości – implikują fakt, iŜ potencjalna konkurencja jest mocno ograniczona a jej ewentualne powstanie uzaleŜnione jest od działań ze strony istniejących MNO. Rozpatrując przesłankę potencjalnej konkurencji naleŜy mieć na uwadze, iŜ jej brak nie oznacza sytuacji, w której brak jest podmiotów, które mogą podjąć działalność na rynku właściwym, ale brak jest takich podmiotów, które mogłyby podjąć efektywną konkurencję na rynku. Tylko bowiem efektywna konkurencja jest w stanie wymusić na operatorach posiadających znaczącą pozycję rynkową minimalizację kosztów i maksymalizację korzyści dla uŜytkowników usług. Konkurencję dla operatorów telefonii ruchomej na analizowanym rynku stanowić mogą jedynie inni operatorzy MNO. Od początku swojej działalności, tj. od marca do grudnia 2007 r. sieć Play pozyskała 700 tys. uŜytkowników. W porównaniu z pozostałymi MNO, z których kaŜdy ma ponad 13 mln uŜytkowników to co prawda niewiele, ale w opinii Prezesa P4, wynik taki jest zadowalający zarówno jeśli chodzi o rozwój sieci jak i dynamikę przybywania nowych klientów. RównieŜ w związku z zakończonym przetargiem na częstotliwości w paśmie 1800 MHz, moŜna spodziewać się wejścia na rynek nowych MNO (Mobyland i Centernet). Działalność przedsiębiorców, którzy wygrali poszczególne przetargi uzaleŜniona jest jednak właśnie od współpracy z dotychczasowymi MNO, zwłaszcza w zakresie korzystania z infrastruktury w początkowym okresie działalności. Jak juŜ bowiem wskazano wcześniej, powielanie tej infrastruktury jest często utrudnione ze względów technicznych oraz prawnych. Tym samym szybkie stworzenie oferty detalicznej, która spotkałaby się z zainteresowaniem ze strony uŜytkowników usług wymaga współpracy z operatorami juŜ istniejącymi, którzy – jako dostawcy usług na rynku detalicznym – nie koniecznie muszą być zainteresowani taką współpracą. W związku z podpisaniem umowy w zakresie roamingu krajowego pomiędzy P4 a Polkomtel w dniu 8 czerwca 2006 r. realne było podjęcie działalności przez czwartego MNO w systemie UMTS w roku 2007. Wydaje się jednak, z uwagi na warunki wiąŜącej spółki umowy oraz tempo rozwoju własnej sieci,, iŜ czwarty MNO, w perspektywie najbliŜszych dwóch lat nie będzie mógł zaspokoić popytu na rynku hurtowym w zakresie dostępu do sieci. Tym bardziej stwierdzenie to dotyczy pozostałych dwu nowych firm. Odnosząc się zatem do kryterium potencjalnej konkurencji ze strony podmiotów o statusie MNO, Prezes UKE uznał, iŜ realne jest oddziaływanie przez P4 na rynek właściwy najwcześniej w roku 2008 (w zakresie własnej sieci UMTS). Z kolei, działalność zwycięzców przetargu na wolne częstotliwości GSM1800 nie jest realna w perspektywie 2 najbliŜszych lat. Za duŜo bardziej prawdopodobny scenariusz rozwoju telefonii ruchomej w perspektywie 1-2 lat, naleŜy uznać sytuację, w której pozycja rynkowa obecnych MNO na rynku telefonii 2G zostanie przeniesiona na rynek telefonii 3G (UMTS). Natomiast nowi gracze na rynku zarówno 3G (P4) oraz 2G będą raczej zmuszeni polegać na zaoferowanych im przez MNO warunkach roamingu w sieci GSM, zwłaszcza w okresie budowy ich własnych sieci. Oznacza to, Ŝe choć pozycja dotychczasowych liderów będzie nadal silna, to jednak w perspektywie czasowej 2-3 lat będą musieli się liczyć z konkurencją, i to nie tylko potencjalną, ale i realną. 4.2.9. Istnienie barier wejścia na rynek Jak wynika z punktu 80 Wytycznych: „Ustalenie dominacji zaleŜy od oceny, z jaką łatwością moŜna wejść na dany rynek. Brak barier uniemoŜliwiających innym operatorom wejście na 27

rynek, odstrasza w zasadzie niezaleŜne antykonkurencyjne zachowania ze strony przedsiębiorstwa posiadającego znaczącą pozycję rynkową. W sektorze komunikacji elektronicznej bariery do wejścia na rynek są często ustanowione na wysokim poziomie z powodu istniejących prawnych i innych wymogów regulacyjnych, które mogą ograniczać liczbę dostępnych przyznawanych licencji lub świadczenie pewnego rodzaju usług (np. GSM/DCS lub usługi komórkowe trzeciej generacji). Ponadto, bariery dla wejścia na rynek istnieją tam, gdzie wejście na właściwy rynek wymaga znacznych inwestycji i długoterminowego planowania działalności, tak aby była ona opłacalna”. Zalecenie Komisji Europejskiej wskazuje dwa podstawowe rodzaje barier wejścia i barier dla rozwoju konkurencji:  bariery strukturalne oraz  bariery prawne/regulacyjne. Kryterium wysokich barier dostępu do rynku jest równieŜ wymieniane przez ustawę Prawo telekomunikacyjne (art. 24 ust. 4 pkt 9) jako jedno z kryteriów oceny kolektywnej pozycji rynkowej. 4.2.9.1. Strukturalne bariery wejścia na rynek Strukturalne bariery wejścia zostały określone w punkcie 11 Zalecenia w sposób następujący: „Strukturalne bariery wejścia wynikają z kosztu pierwotnego lub warunków popytu, które stwarzają asymetryczne warunki dla operatorów dominujących i nowych operatorów na rynku, utrudniające lub uniemoŜliwiające tym ostatnim wejście na rynek. Na przykład wysokie bariery strukturalne mogą istnieć na rynku, który charakteryzują znaczne ekonomie skali i/lub zakresu oraz wysokie koszty utopione. Dotychczas takie bariery moŜna zidentyfikować w przypadku szerokiego stosowania i/lub świadczenia lokalnych sieci dostępu do lokalizacji stacjonarnych. Powiązana bariera strukturalna moŜe takŜe istnieć, kiedy świadczenie usług wymaga elementu sieci, którego nie moŜna technicznie powielić lub moŜna powielić po koszcie, który sprawia, Ŝe dla konkurencji jest to nieekonomiczne”. Przykładami strukturalnych barier wejścia mogą być:  ekonomia skali (omówione w punkcie 4.2.6 niniejszego postanowienia),  ekonomia zakresu (omówione w punkcie 4.2.7 niniejszego postanowienia),  wysokie koszty utracone,  kontrola infrastruktury nie nadającej się do łatwego powielenia. Wysokie koszty utracone (utopione) Wysokie koszty utracone (wysokie koszty utopione) to m.in. koszty, które mogą nie zostać odzyskane, gdy firma zdecyduje się na wyjście z rynku. Koszty te są ponoszone niezaleŜnie od wielkości produkcji i w momencie wejścia na rynek przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję o ich ewentualnym poniesieniu. Typowymi kosztami utopionymi (utraconymi) są koszty budowy infrastruktury telekomunikacyjnej, niezbędnej do prowadzenia działalności na analizowanym rynku. Nie ulega wątpliwości, Ŝe z ich poniesieniem musi się liczyć przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność na przedmiotowym rynku. Podkreślić w tym miejscu naleŜy, Ŝe z informacji przedstawionych przez operatorów wynika, Ŝe w momencie podjęcia działalności przez PTK Centertel, zmuszony on był do zainwestowania na rynku duŜo większych środków w porównaniu z pozostałymi operatorami. Dopiero takie działanie umoŜliwiło mu podjęcie walki konkurencyjnej.

28

Obecni w analizowanym okresie na rynku operatorzy tj. PTC, Polkomtel i PTK Centertel zainwestowali w rozwój swoich sieci ok. 17 mld PLN.25 Tabela 5. Wydatki inwestycyjne MNO (w mln PLN) (dane zastrzeŜone) Spółka 1999 2000 2001 2002 PTK Centertel PTC Polkomtel Źródło: Raport CDM PEKAO S.A.

2003

Narastająco

W 2005 r. największe wydatki inwestycyjne na infrastrukturę sieci telefonii ruchomej poniósł PTK Centertel – wyniosły one (dane zastrzeŜone), najmniej zainwestowała PTC – .............. (dane zastrzeŜone). Z kolei Polkomtel wydał (dane zastrzeŜone) na inwestycje w sieć telefonii ruchomej. Mimo róŜnic naleŜy zauwaŜyć, iŜ są to kwoty bardzo znaczne, które stanowią wysoką barierę wejścia na rynek dla innych potencjalnych uczestników rynku. Wybudowana przez MNO infrastruktura GSM osiągnęła poziom zapewniający dostęp do usług 99% ludności. MoŜna więc oczekiwać, Ŝe przyszłe inwestycje będą dotyczyły przede wszystkim utrzymania i poprawy jakości oraz ewentualnej modernizacji sieci. Pomiędzy sieciami poszczególnych operatorów nie widać istotnych róŜnic technicznych, z tym, Ŝe sieć PTC jest siecią posiadającą największą liczbę przekaźników (patrz tabela 21 „Liczba nowych inwestycji w danym roku – sieci transportowe”. Podobnych inwestycji naleŜy oczekiwać od nowego operatora podejmującego działalność na przedmiotowym rynku, choć dotychczasowe doświadczenie PTK Centertel wskazywać moŜe na to, Ŝe inwestycje nowego przedsiębiorcy, w pierwszym okresie jego działania, będą musiały być wielokrotnie większe. Zainwestowane środki są przy tym dla nowego, wchodzącego na rynek operatora kosztami potencjalnie utraconymi. Prezes UKE uznał koszt wybudowania infrastruktury za koszt utracony, mimo iŜ znane są mu argumenty obecnych na rynku MNO, iŜ operator publicznej ruchomej sieci telefonicznej moŜe w zasadzie, rezygnując z prowadzenia działalności, zdemontować składające się na jego sieć stacje bazowe i zainstalować je w innym miejscu lub odsprzedać. W opinii Prezesa UKE moŜliwość odsprzedania wykorzystywanych elementów sieci zaleŜna jest od istnienia popytu na takie urządzenia. Abstrahując od chęci i moŜliwości dokonania takiego zakupu przez działających operatorów telefonii mobilnej, naleŜy podkreślić, iŜ rynek telefonii mobilnej charakteryzuje się szybkim postępem technologicznym urządzeń tworzących sieć telekomunikacyjną. Trudno więc operatorowi wchodzącemu na rynek zakładać kto, kiedy i w jakim zakresie będzie zainteresowany zakupem jego kilkuletniej juŜ infrastruktury telekomunikacyjnej. Polskie sieci komórkowe nadal wymagają znaczących inwestycji. Liczba stacji nadawczoodbiorczych w Polsce we wszystkich sieciach była niŜsza niŜ liczba takich stacji działających tylko w jednej niemieckiej sieci T-Mobile. PTC zamierzało w 2007 r. wydać na inwestycje podobną kwotę, co w 2006 roku (1,35 mld zł). Ponad 1 mld zł zamierzał zainwestować Polkomtel. TakŜe inwestycje PTK Centertel przekroczą zapewne 1 mld zł. Skala inwestycji P4 zaleŜeć będzie od tempa budowy własnej sieci. W I etapie za 150 mln euro firma chce postawić od 1,8 tys. do 2 tys. stacji nadawczo-odbiorczych. W tym roku ma szanse mieć ich ponad 750. Inwestycje operatorów komórkowych muszą iść w czterech kierunkach: 25

Dane z Raportu CDM PEKAO S.A. z sierpnia 2003 r.

29

- muszą zwiększać liczbę stacji bazowych telefonii GSM tak, by poprzez poprawę zasięgu i jakości sieci były w stanie obsługiwać rosnącą liczbę klientów, - muszą inwestować w sieć trzeciej generacji – tu tempo inwestycji wymuszają warunki zawarte w koncesjach i zezwoleniach, - powinni zwiększyć inwestycje w technologie, umoŜliwiające szybką transmisję danych z wykorzystaniem sieci GSM (EDGE). Sieci trzeciej generacji nigdy nie obejmą swym zasięgiem całego kraju, a szybki bezprzewodowy Internet potrzebny jest wszędzie, - operatorzy muszą rozbudować pojemność swych sieci szkieletowych - tak by stacje bazowe były w stanie obsługiwać rosnące zapotrzebowanie na transmisje danych. W tym celu moŜliwe jest nawet doprowadzanie światłowodów do stacji bazowych telefonii trzeciej generacji.26 Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na sytuację Spółki P4, w którą Netia S.A. do połowy 2007 r. zainwestowała 166 mln zł. Netia S.A. ma równieŜ podpisaną umowę z P4 na zestawienie i utrzymanie łączy transmisyjnych na potrzebę realizacji sieci UMTS - na budowę łączy Netia planowała zainwestować do końca 2007 r. celu 65 mln zł. Pomimo tych inwestycji Spółka P4 potwierdza, Ŝe w latach 2008-2010 potrzebuje jednak dodatkowego finansowania, w wysokości co najmniej 500 mln zł, a być moŜe nawet 1,5 mld zł, poniewaŜ jako operator sieci komórkowej Play - który działalność operacyjną rozpoczął w marcu 2007 r. - nadal ponosi duŜe straty. W ocenie P4, działalność telekomunikacyjna wymaga duŜych nakładów na starcie, bo agresywne zdobywanie klientów na nasyconym rynku musi kosztować. Udziałowcy P4 zobowiązali się, Ŝe zainwestują w nią łącznie ok.300 mln euro, głównie na pokrywanie kosztów bieŜącej działalności operacyjnej. Plan finansowy P4 zakłada, Ŝe P4 zacznie zarabiać na siebie dopiero w 2010 roku. PowyŜsze okoliczności potwierdzają stanowisko Prezesa UKE, Ŝe decydując się na podjęcie działalności, nowy operator musi liczyć się z ryzykiem niepowodzenia, a w ramach tego z faktem, iŜ przynajmniej część zainwestowanych przez niego środków będzie niemoŜliwa do odzyskania. W ocenie Prezesa UKE, opisane powyŜej koszty utracone, charakteryzujące polski rynek dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych stanowią wysoką i trwałą barierę wejścia na rynek. Podjęcie działalności na tym rynku wiąŜe się z istotnymi nakładami, które – w przypadku wyjścia z rynku – nie zostaną odzyskane. Bariery te mają przy tym charakter trwały, gdyŜ analiza krótkookresowa nie wskazuje, aby w tym zakresie nastąpiły jakiekolwiek zmiany obniŜające w sposób odczuwalny poziom kosztów utraconych. Kontrola infrastruktury trudnej do powielenia Kontrola infrastruktury trudnej do powielenia to kolejna z barier dostępu do rynku, na którym do prowadzenia działalności niezbędne jest posiadanie odpowiedniej sieci telekomunikacyjnej. Trudności w powieleniu istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej wynikają z jednej strony z wysokich kosztów jej utworzenia (patrz: wysokie koszty utracone) oraz ze strukturalnych i prawnych ograniczeń istniejących na danym rynku.

26

Gazeta Prawna nr 201 (16.10.2007 r). Tomasz Świderek „Sposób na klienta: niskie ceny usług i tanie, atrakcyjne telefony”

30

W ocenie Prezesa UKE infrastruktura kontrolowana przez MNO stanowi istotną i trwałą barierę wejścia na rynek właściwy. Dostęp do infrastruktury jest warunkiem sine qua non prowadzenia działalności na tym rynku. Jednocześnie, co wskazano powyŜej, nakłady na infrastrukturę stanowią niebagatelne koszty utracone, co stanowi barierę wejścia na rynek. Z punktu widzenia nowych graczy, budowa podobnych sieci obarczona byłaby istotnymi nakładami finansowymi, co - zwłaszcza wobec konieczności podjęcia konkurencji z obecnymi na rynku MNO – zwiększa ryzyko skutecznego wejścia na rynek i prowadzenia na nim działalności. Wszyscy operatorzy publicznych ruchomych sieci telekomunikacyjnych zasięgiem swoich sieci GSM900/1800 pokrywają praktycznie całe terytorium kraju (deklarowana dostępność dla populacji w 2004 r. wynosi powyŜej 99%) i nadal prowadzą działania polepszające ich zakres oraz pokrycie całego terenu Polski. Obecni MNO rozpoczęli budowę swojej sieci GSM w latach 1996-1998. W systemie GSM 900 udało im się do maja 2005 r. wybudować w sumie od 2400 do 5500 stacji bazowych (liczba ustalona w oparciu o ilość wydanych pozwoleń radiowych). Z kolei w systemie GSM 1800, którego budowa została w Polsce rozpoczęta w 1998 r. operatorzy zbudowali do chwili obecnej od 700 do 2100 stacji bazowych. Spółka P4 równieŜ posiada własną sieć 3G (w październiku 2007 roku uruchomiła 250 stacji bazowych) choć jednocześnie korzysta z sieci Polkomtela. Szacując koszty budowy infrastruktury jedynie w oparciu o liczbę koniecznych do wybudowania stacji bazowych (co nie stanowi całkowitego kosztu budowy infrastruktury), naleŜy stwierdzić, iŜ budowa czwartej sieci, zbliŜonej rozmiarami do sieci pozostałych operatorów oznaczałaby konieczność zainwestowania około 70 000 euro w jedną stację bazową, co przy średniej ilości 4000 stacji bazowych dla jednej sieci GSM 900/1800 (szacuje się, Ŝe dla sieci UMTS konieczna jest budowa ok. 6000-7000 stacji bazowych) oznacza koszt rzędu 1 120 000 000 PLN. Ponadto, operatorzy komórkowi sami przyznają się do konieczności przeznaczania rocznie ok. 15% swoich przychodów na utrzymanie poziomu jakości w sieci oraz zastępowanie starzejących się środków trwałych, co oznacza koszty na poziomie min. 750 mln PLN.27 Jeśli chodzi o budowę sieci UMTS, to szacuje się, iŜ w ciągu 4-5 najbliŜszych lat operatorzy będą musieli ponieść koszty na poziomie 3 mld USD.28 Dodatkowo naleŜy zauwaŜyć, iŜ moŜliwość powielenia istniejącej infrastruktury nierzadko jest utrudniona ze względów technicznych. Związane to jest w szczególności z wymogami zawartymi w przepisach z zakresu ochrony środowiska, w prawie budowlanym oraz planach zagospodarowania przestrzennego. Przy obecnym zagęszczeniu sieci trzech MNO, moŜliwe są sytuacje, w których umieszczenie urządzeń, niezbędnych dla prowadzenia działalności, moŜe być utrudnione ze względu na brak warunków pozwalających na niezakłócone powielenie infrastruktury. Jak wynika z powyŜszych informacji, kosztowność a czasami trudność powielenia infrastruktury odpowiadającej swoim zasięgiem zasięgowi juŜ osiągniętemu przez obecnie działających na rynku MNO, uzasadnia twierdzenie o istnieniu wysokich barier wejścia na 27

stanowisko Polkomtel przedstawione w postępowaniu konsultacyjnym w sprawie przetargów na rezerwację częstotliwości w systemie GSM 1800 oraz UMTS str. 46 28 stanowisko Polkomtel przedstawione w postępowaniu konsultacyjnym w sprawie przetargów na rezerwację częstotliwości w systemie GSM 1800 oraz UMTS str. 46

31

rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych, zarówno na poziomie detalicznym, jak i hurtowym. Trudności z tym związane stanowią wysoką a jednocześnie trwałą barierę wejścia na rynek. Konieczne nakłady na infrastrukturę powodują utrudnienia w prowadzeniu efektywnej działalności na rynku. Szacuje się, Ŝe ruchome sieci telefoniczne najwcześniej po pięciu latach zaczynają przynosić minimalne zyski. Taka sytuacja wymaga po stronie operatora wchodzącego na rynek zaangaŜowania istotnych zasobów finansowych. Jak wiadomo, sposoby inwestowania i moŜliwość pokrycia siecią kraju - szczególnie na terenach słabo zaludnionych - determinują posiadane zasoby częstotliwości. Operatorzy MVNO korzystający z sieci innych operatorów, nie ponoszą wprawdzie kosztów inwestowania we własną sieć, ponoszą jednak koszy interkonektowe, co w pewien sposób ogranicza ich swobodę w ustalaniu cen. KaŜdy z trzech operatorów - tj. Polkomtel S.A., PTC Sp. z o.o. oraz PTK Centertel Sp. z o.o. dysponuje zestawem pasm w częstotliwościach: GSM 900, GSM 1800 i UMTS 2000. Spółka P4 posiada własną sieć 3G i planuje na koniec 2007 r. objęcie zasięgiem ok. 20% populacji kraju. CenterNET S.A. i TOLPIS Sp. z o.o. (Mobyland) posiadają rezerwacje częstotliwości GSM 1800 (nie posiadają GSM 900). Centernet zapowiada uruchomienie usług w połowie roku 2008, pod nazwą Extreme, ale pod warunkiem udostępnienia przez jednego z działających na rynku operatorów sieci komórkowej (tzw. roaming krajowy). Wydaje się, Ŝe roaming krajowy jest dla nowych operatorów koniecznością, bo Ŝadnego z nich nie stać na budowę od podstaw nowej sieci GSM kosztem kilku miliardów złotych.. PowyŜsze fakty wskazują na występowanie wysokich strukturalnych barier wejścia na analizowany rynek w zakresie wysokich kosztów utraconych i kontroli nad infrastrukturą trudną do powielenia. TakŜe analiza krótkookresowa nie wskazuje, aby w najbliŜszych dwóch latach warunki w tym zakresie uległy zmianie. 4.2.9.2. Prawne bariery wejścia na rynek Kolejnymi wskazanymi przez Komisję Europejską barierami są bariery prawne (lub regulacyjne). Zgodnie z punktem 12 Zalecenia, przez prawne bariery wejścia na rynek naleŜy rozumieć, co następuje: „Bariery prawne lub regulacyjne nie są uzaleŜnione od uwarunkowań ekonomicznych, ale wynikają z legislacyjnych, administracyjnych lub innych działań państwa, które wywierają bezpośredni wpływ na warunki wejścia i/lub pozycję operatorów na rynku. Przykładem mogą być bariery prawne lub regulacyjne uniemoŜliwiające wejście na rynek, na którym istnieje ograniczenie ilości przedsiębiorstw mających dostęp do częstotliwości na potrzeby świadczenia podstawowych usług. Innymi przykładami barier prawnych lub regulacyjnych jest kontrola cen lub inne nakładane na przedsiębiorstwa środki związane z cenami, które wywierają wpływ nie tylko na wejście, ale teŜ na pozycję przedsiębiorstw na rynku”. Wprawdzie prowadzenie w Polsce działalności telekomunikacyjnej wymaga jedynie uzyskania stosownego wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych, jednak ograniczone zasoby częstotliwości są barierą o charakterze absolutnym, która implikuje fakt, iŜ potencjalna konkurencja jest z natury rzeczy ograniczona. NaleŜy takŜe pamiętać, Ŝe niektóre z kanałów z zakresu GSM są zarezerwowane dla wojska, co oznacza, Ŝe nie będą one dostępne dla innych podmiotów. Przyznanie wojsku tych częstotliwości wynika bowiem m.in.

32

z wymagań dotyczących obronności, bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego. W analizowanym okresie na rynku działali przede wszystkim trzej przedsiębiorcy telekomunikacyjni - tj. PTC, PTK Centertel oraz Polkomtel - którzy dysponowali częstotliwościami GSM 900 i 1800 oraz UMTS. NaleŜy równieŜ zauwaŜyć, iŜ PTK Centertel prowadził równieŜ działalność w systemie NMT 450i - koncesję na budowę analogowej sieci telefonii komórkowej w tym standardzie spółka otrzymała w wyniku przetargu przeprowadzonego w 1991 r. W maju 2005 r. Netia Mobile Sp. z o.o. wygrała przetarg na rezerwację częstotliwości UMTS, a w październiku 2007 r. Prezes UKE ogłosił z kolei wyniki przetargu na dwie rezerwacje częstotliwości GSM 1800 – zwycięzcą zostali CenterNET S.A. i TOLPIS Sp. z o.o. (Mobyland). Wprowadzenie przez organ regulacyjny zmian w przepisach prawnych, a takŜe ustalanie preferencyjnych warunków przetargów na rezerwację częstotliwości dla nowych podmiotów, ma za zadanie pobudzić konkurencję na rynku telekomunikacyjnym i wspierać procesy liberalizacyjne. Takie działania nigdy jednak nie wpłyną na powiększenie zasobów częstotliwości, a tym samym nie wpłyną na całkowitą likwidację tej bariery wejścia na rynek. Utrudnieniem w podjęciu działalności na analizowanym hurtowym rynku mogą być takŜe bariery prawne związane z przepisami z zakresu ochrony środowiska, prawa budowlanego oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Brak stosownych pozwoleń i spełnienia wymagań określonych w tych przepisach moŜe utrudnić, a czasami uniemoŜliwić podjęcie działalności na rynku właściwym. Reasumując – mimo, Ŝe bariery prawne stanowią w ocenie Prezesa UKE przeszkodę wejścia na rynek telekomunikacyjny, w ostatnim czasie rozdzielono między nowych operatorów dostępne częstotliwości, a tym samym umoŜliwiono im wejście na rynek. 4.2.9.3. Bariery strategiczne W literaturze moŜna spotkać się równieŜ z określeniem: strategiczne bariery wejścia na rynek, które wynikają z samych działań przedsiębiorców juŜ obecnych na tym rynku – np. z ich polityki cenowej lub aktywnej polityki inwestycyjnej czy promocyjnej. Barierami strategicznymi mogą być: a) Przyjęcie wspólnej linii działania Analiza rynku właściwego dla lat 2002 - 2005 wskazywała, iŜ bariery o charakterze strategicznym istniały, a działania podejmowane przez MNO, mogły spowodować brak funkcjonowania na rynku właściwym MVNO i innych rynkach konkurencyjnych dostawców usług. Taki wniosek mógł się nasunąć z obserwacji zachowań wszystkich trzech operatorów tj. PTC, PTK Centertel oraz Polkomtel, którzy początkowo (przez okres 3 lat) odmawiali dostępu do ich sieci innym potencjalnym uczestnikom rynku hurtowego - i to niezaleŜnie od charakteru planowej działalności, później zaś starali się opóźnić wejścia na rynek niektórych podmiotów typu MVNO lub SP oraz czwartego MNO. Widoczna zmiana nastąpiła w drugiej połowie 2006 r. Z informacji znajdujących się w posiadaniu Prezesa UKE wynika, iŜ do grudnia 2007 r. operatorzy MNO podpisali kilka umów z MVNO/SP (emFinanse Sp. z o.o. z Polkomtel S.A., Avon Cosmetics Polska Sp. z

33

o.o. z PTK Centertel Sp. z o.o., MNI Telecom z PTK Centertel Sp. z o.o., Wirtualna Polska S.A. z PTK Centertel Sp. z o.o., Polsat Cyfrowy S.A. z PTC Sp. z o.o, Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o., Gadu-Gadu z Polkomtel S.A., Telefonia Dialog z Polkomtel S.A., Aster z PTK Centertel Sp. z o.o.), a ponadto Polkomtel S.A. podpisał umowę na roaming krajowy z P4 Sp. z o.o., co umoŜliwiło temu czwartemu operatorowi rozpoczęcie działalności w marcu 2007 r. Jakkolwiek wszyscy operatorzy zaczęli w podobnym okresie podpisywać umowy z MVNO/SP co moŜna by było uznać za nieformalne powiązanie, to jednak w opinii Prezesa UKE działanie takie świadczy jedynie o racjonalnej reakcji na podjęte przez Regulatora działania, a nie o powiązaniach pomiędzy operatorami. Prezes UKE choć zdaje sobie sprawę, iŜ zdecydowana większość z 179 operatorów posiadających status MVNO/SP nie ma realnej szansy na podpisanie umowy z którymkolwiek MNO w ciągu najbliŜszych dwóch lat, to jednak nie moŜe nie zauwaŜyć pozytywnego trendu zapoczątkowanego pod koniec 2006 r. wynikającego zarówno z podpisania umów, jak i rozpoczynania działalności przez kolejne podmioty. NaleŜy pamiętać równieŜ o tym, Ŝe status MVNO/SP posiada tak wiele podmiotów tylko ze względu na fakt, iŜ aby go otrzymać wystarczy dokonać zgłoszenia w UKE. Właśnie ta istotna zmiana podejścia MNO w zakresie oferowania dostępu do swojej sieci na zasadach hurtowych powoduje, iŜ nieuzasadniona jest w chwili obecnej teza o wspólnej strategii MNO w zakresie odmowy dostępu telekomunikacyjnego na rynku właściwym, a co za tym idzie równieŜ o obecności wysokich barier strategicznych w tym zakresie. Wprawdzie negocjacje w uzyskaniu dostępu do rynku hurtowego nie zostały podjęte ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami (np. Tele2), to jednak - w opinii Prezesa UKE - wskazane powyŜej okoliczności zdecydowanie zmieniły w latach 2006-2007 obraz analizowanego rynku. 4.3. Analiza rynku pod kątem występowania kolektywnej pozycji znaczącej 4.3.1. Stopień koncentracji rynku Punktem wyjścia do określenia pozycji rynkowej, w tym kolektywnej pozycji znaczącej, jest ocena stopnia koncentracji rynku. Wskazuje na to brzmienie art. 24 ust. 5 ustawy Prawa telekomunikacyjnego, zgodnie z którym Prezes UKE ocenia kryteria ustawowe mając na uwadze stopień koncentracji oraz przejrzystość rynku. W sytuacji, w której stopień koncentracji na rynku właściwym nie jest wysoki, brak jest podstaw do stwierdzenia występowania na rynku podmiotów zajmujących kolektywną pozycję znaczącą. Do oceny stopnia koncentracji na rynku słuŜy wskaźnik wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI), który jest najbardziej rozpowszechnioną miarą koncentracji rynku. Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI), definiuje się jako sumę kwadratów udziałów rynkowych wszystkich podmiotów funkcjonujących na danym rynku. Wskaźnik moŜe przyjmować wartości od 0 do 10 000. Niewielka koncentracja rynku, czyli wartość wskaźnika bliska zeru oznacza, Ŝe na rynku funkcjonuje duŜo małych firm, natomiast wartości bliskie 10 000 oznaczają całkowity monopol jednego przedsiębiorcy. Dla polskiego rynku telefonii ruchomej wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI), czyli suma kwadratów udziałów rynkowych mierzona wielkością sprzedaŜy (przychodów) wynosił odpowiednio:  w roku 2002 - 3424  w roku 2003 - 3368

34

  

w roku 2004 – 3344 w roku 2005 – 3339 w roku 2006 - 3335

Natomiast HHI mierzony liczbą uŜytkowników wyniósł odpowiednio:  w roku 2002 – 3338  w roku 2003 – 3342  w roku 2004 – 3359  w roku 2005 – 3342  w roku 2006 – 3347 Wprawdzie stopień koncentracji ustalony został w oparciu o udziały rynkowe, jakie MNO posiadali na rynku detalicznym, jednak zdaniem Prezesa UKE, z uwagi na fakt, Ŝe na analizowanym rynku hurtowym w latach 2002-2006 nie były oferowane Ŝadne z usług dostępu i rozpoczynania połączeń na poziomie hurtowym, poczynione ustalenia mogą zostać odniesione do przedmiotowego rynku hurtowego. Wyniki analizy pokazują, iŜ wskaźnik ten we wszystkich pięciu latach, chociaŜ systematycznie spadał, to zawsze przekraczał poziom 3000. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe wskaźnik ten jest jedynie miarą koncentracji, nie przesądza natomiast jednoznacznie o braku istnienia skutecznej konkurencji na rynku. NaleŜy równieŜ podkreślić, iŜ na rynku, na którym funkcjonują 3 operatorzy minimalny moŜliwy poziom HHI to 3333 (sytuacja taka miałaby miejsce w przypadku idealnie równych udziałów rynkowych) i rynek polski niewiele odbiega od tego poziomu. PoniŜej dla porównania przedstawiono wskaźniki HHI dla wybranych europejskich rynków telefonii ruchomej. Rys 3. HHI dla wybranych krajów UE w 2005 r. HHI dla wybranyck krajów UE w 2005 r. 6000 5004

5000 4000

3777

3668

3638

Czechy

Węgry

3341

3000 2000 1000 0 Francja

Malta

Polska

Źródło: Opracowanie własne UKE

Z powyŜszego wykresu wynika, iŜ wskaźnik koncentracji HH dla rynku polskiego kształtował się w 2005 r. na poziomie niŜszym niŜ w przypadku innych krajów UE o identycznej liczbie operatorów telefonii ruchomej. W roku 2004 w Hiszpanii (a więc w okresie, w którym tamtejszy Regulator stwierdził występowanie kolektywnej pozycji znaczącej na rynku telefonii ruchomej) wskaźnik HH osiągnął poziom 4029. W tym samym czasie w Polsce wartość HHI wynosiła 3358. Z kolei w Słowenii, w której organ regulacyjny wyznaczył podmiot zajmujący samodzielnie pozycję znaczącą na rynku właściwym, wartość wskaźnika HH wyniosła w 2005 r. aŜ 6343. NaleŜy równieŜ wskazać, Ŝe w państwach, w których nie 35

stwierdzono występowania ani indywidualnej, ani kolektywnej pozycji znaczącej (Węgry, Włochy) poziom HHI był równieŜ wyŜszy niŜ w Polsce i wynosił odpowiednio 3739 i 3657. Reasumując – po pierwsze pamiętać naleŜy, Ŝe stopień koncentracji nie przesądza jednoznacznie o braku istnienia skutecznej konkurencji na rynku. W tej sytuacji, choć rynek detaliczny cechuje wysoki stopień koncentracji, to wynika on jednak z matematycznego faktu występowania na rynku tylko trzech operatorów. Po drugie – przy analizie wskaźnika HHI nie uwzględniono spółki P4, która w sierpniu 2005 r. uzyskała rezerwację częstotliwości i rozpoczęła budowę sieci UMTS. Stacje bazowe w Warszawie, Trójmieście i Łodzi - w liczbie ok. 250 – udało się uruchomić dopiero w październiku 2007 r., jednakŜe dopiero w 2008 r. P4 planuje rozbudowę sieci na tyle, by pokrycie ludnościowe siecią wynosiło 50%. Zdaniem Prezesa UKE, wejście na rynek czwartego MNO w zakresie sieci UMTS moŜe mieć większe znaczenie dopiero przy kolejnej analizie tego rynku, jednakŜe działalność nowego podmiotu na rynku detalicznym jest na tyle zaawansowana, iŜ naleŜy traktować ją jako nieodwracalną i nie mającą charakteru przejściowego. Z kolei pojawienie się na rynku zwycięzców przetargu dla pasma GSM1800 (tj. CenterNet i Tolpis - Mobyland) naleŜy uznać za realne w perspektywie 1-2 lat. Własna sieć CenterNetu ma pokryć do końca 2009 r. obszar zamieszkiwany przez 15 % Polaków, a do końca 2013 30%. CenterNet docelowo chce pozyskać 4-5% rynku, czyli ok. 2,5 mln klientów. Mając powyŜsze na uwadze, w ocenie Prezesa UKE nie moŜna stwierdzić, jakoby istniejący na rynku dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych poziom koncentracji wskazywał na zajmowanie przez trzech operatorów kolektywnej pozycji znaczącej. Co prawda bezwzględna wartość wskaźnika HH wynosi ok. 3300-3400 (co naleŜy uznać za wysoki poziom) to jednak w przypadku rynku, na którym działają tylko trzej operatorzy jest to praktycznie najniŜszy moŜliwy poziom. Ponadto w porównaniu z innymi krajami UE, w których działa taka sama liczba operatorów, wartość indeksu HH w Polsce jest niŜsza. NaleŜy równieŜ podkreślić, iŜ sytuacja na przedmiotowym rynku ulega zmianie. Pojawienie się nowych przedsiębiorców i zwiększająca się popularność ich usług stanowią wyraźny sygnał, iŜ obraz rynku moŜe ulec w perspektywie najbliŜszych lat zmianom, które doprowadzą w rezultacie do obniŜenia udziałów rynkowych działających operatorów MNO. 4.3.2. Przejrzystość rynku Kolejnym, kryterium słuŜącym do oceny występowania kolektywnej pozycji znaczącej jest przejrzystość rynku. DuŜa przejrzystość danego rynku właściwego wzmacnia pozycję przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na tym rynku, co stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większa jest przejrzystość, tym większe jest prawdopodobieństwo, Ŝe przedsiębiorcy działający na tym rynku zajmują na nim kolektywną pozycję znaczącą. W przypadku duŜej przejrzystości danego rynku właściwego, kiedy przedsiębiorcy telekomunikacyjni mogą łatwo uzyskać dokładne informacje na temat cen i klientów konkurencji, zajmowanie przez nich kolektywnej pozycji znaczącej na rynku jest bardziej prawdopodobne. W takiej sytuacji bowiem operator łatwo moŜe stwierdzić, czy jego konkurent nie wycofuje się z wcześniejszych ustaleń czy podjętych zobowiązań i w przypadku stwierdzenia tego faktu szybko moŜe podjąć decyzję o zastosowaniu

36

mechanizmów odwetowych. Jednocześnie świadomość takiej moŜliwości zmniejsza prawdopodobieństwo wycofania się dowolnego operatora z zawartego porozumienia. ToteŜ publikowanie szczegółowych cenników, czy ogłaszanie z wyprzedzeniem planowanych zmian cen wskazują na moŜliwość istnienia na danym rynku właściwym przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, podczas gdy utrzymywanie w tajemnicy obniŜek cen lub specjalnych rabatów dla pewnych grup klientów moŜe oznaczać istnienie efektywnej konkurencji na tym rynku. Kwestia przejrzystości rynku, jako podstawowy warunek powstania lub wzmocnienia kolektywnej pozycji znaczącej została poruszona juŜ w sprawach Nestle i Gencor. Zdaniem SPI (Sąd Pierwszej Instancji), im wyŜszy poziom przejrzystości, tym większa jest zdolność do koordynacji. Potrzebny jest odpowiednio wysoki poziom przejrzystości, aby firmy mogły monitorować działania innych firm i wykrywać odstępstwa od wspólnej polityki. Wysoki stopień przejrzystości rynku podwyŜszany jest np. poprzez publikowanie taryf cenowych, prowadzenie i dostępność statystyk produkcji, podaŜy itp., a obniŜają go natomiast takie czynniki jak niskie bariery wejścia na rynek, występowanie mechanizmu przetargowego czy obecność tzw. maverick firms, tj. przedsiębiorstw, które odmawiają dostosowania się do uzgodnienia sektorowego i wymuszają przez to skuteczną konkurencję.29 Zdaniem Prezesa UKE moŜna mówić o dwóch punktach ogniskowych w ramach kryterium przejrzystości na rynku właściwym: odmowie dostępu do sieci MNO oraz cenie produktów. Na polskim rynku dostępu i rozpoczynania połączeń informacje na temat prowadzonych negocjacji z MVNO lub SP traktowane są przez MNO jako tajemnica przedsiębiorstwa, stąd na początku negocjacji podpisywane są porozumienia o zachowaniu poufności w zakresie przebiegu i wyników negocjacji. Taki brak informacji o prowadzonych negocjacjach mógłby ewentualnie potwierdzać tezę o istnieniu wspólnej strategii działających na analizowanym rynku przedsiębiorców w zakresie odmowy dostępu do sieci ruchomych, która utrzymywała się do końca roku 2004. Od połowy 2005 r. w zachowaniach operatorów MNO nastąpiła jednak zmiana, czego skutkiem jest podpisywanie przez wszystkich MNO umów z MVNO do końca 2007 r. zostało podpisanych 8 umów (o czym była juŜ mowa powyŜej). Pomimo statusu „poufności”, juŜ na początku roku 2006 w serwisach internetowych moŜna było znaleźć informacje o podpisanych wstępnych porozumieniach w zakresie roamingu krajowego Polkomtela z P4 (np. w serwisie „Gazety Prawnej”). JednakŜe informacje te były bardzo ogólne i nie zawierały szczegółów dotyczących tego porozumienia, ponadto P4, jako przyszły operator infrastrukturalny traktowany powinien być inaczej niŜ klasyczny MVNO/SP, który nie przewiduje budowy własnej sieci. Praktyka europejska takŜe pokazuje, iŜ w momencie gdy umowy zostają zawierane moŜna się o nich łatwo dowiedzieć z informacji prasowych. Np. we Francji istniejący MVNO (z wyjątkiem Transatel) prowadzili szeroką kampanię komunikacyjną, w momencie wchodzenia na rynek, w lipcu 2004 r., lutym i marcu 2005 r. Natomiast jeśli chodzi o stawki hurtowe, to nie są one podawane do publicznej wiadomości. Wydaje się, Ŝe odstąpienie od dotychczasowej wspólnej linii działania przez MNO polega na zawarciu z MVNO lub SP takiej umowy, która oferuje warunki dostępu umoŜliwiające konkurencyjnemu przedsiębiorcy wpływanie na poziom konkurencji na rynku detalicznym. Natomiast jeśli chodzi o rynek hurtowy, zaistnienie faktu takiego odstąpienia wiąŜe się z: 29

Za Tadeusz Skoczny, Koncentracja przedsiębiorstw – ocena zgodności ze wspólnym rynkiem, Europejski Przegląd Sądowy, grudzień 2005

37

-

-

ustaleniem warunków umowy, przykładowo dotyczących obsługi niektórych elementów sieciowych przez MVNO, usług (przedpłaconych, abonamentowych, 3G, itp.) objętych porozumieniem, a takŜe dotyczących poziomu niezaleŜności handlowej i finansowej, z jakiego MVNO ma korzystać; przeglądem cen usług hurtowych, zaoferowanych MVNO lub innemu konkurencyjnemu dostawcy; oceną obrotów realizowanych przez konkurencyjnego przedsiębiorcę (w liczbie klientów i w minutach).

Wprawdzie podpisywanie umów w podobnym terminie mogłoby takŜe wskazywać na koordynowanie zachowań przez operatorów MNO wobec strony popytowej rynku hurtowego, jednak naleŜy pamiętać, Ŝe zapisy umów pozostają nadal tajemnicą operatorów. Dotyczy to m.in. stawek oraz wysokości upustów za świadczone usługi, które są ustalane indywidualnie pomiędzy partnerami, a to w bardzo znacznym stopniu ogranicza przejrzystość rynku właściwego. Dlatego teŜ biorąc pod uwagę ww. argumenty, Prezes UKE ostatecznie uznał, iŜ rynek dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych nie cechuje się wysokim stopniem przejrzystości, a to nie potwierdza tezy o istnieniu na rynku kolektywnej pozycji znaczącej operatorów. 4.3.3 Dojrzałość rynku KaŜdy rynek, kształtując się przechodzi kolejne fazy rozwoju - od eksperymentowania do dojrzałości i ostatecznie do upadku. Na rynkach będących we wczesnych fazach rozwoju obserwujemy duŜą dynamikę wzrostu podaŜy i częstą zmianę liderów rynkowych, natomiast rynki znajdujące się w fazie dojrzałej charakteryzuje stabilność podaŜy i udziałów rynkowych konkurentów.30 Dokonując oceny dojrzałości przedmiotowego rynku nie powinno się jednak zapomnieć czym jest rynek w sensie ekonomicznym. Zgodnie z teorią ekonomii rynkiem nazywany całokształt transakcji kupna i sprzedaŜy oraz warunków, w jakich one przebiegają.31 Od fazy dojrzałości rynku zaleŜy prawdopodobieństwo zajmowania przez operatorów kolektywnej pozycji znaczącej. Im dojrzalszy jest rynek, tym większe jest prawdopodobieństwo, Ŝe przedsiębiorcy juŜ działający na tym rynku zajmują na nim kolektywną pozycję znaczącą. Wobec powyŜszego, nawet pobieŜna analiza krajowego rynku świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych prowadzi do wniosku, iŜ trudno uznać go za rynek dojrzały, z uwagi na fakt, iŜ do końca roku 2006 praktycznie on nie istniał. Dopiero od grudnia 2006 r. przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy podpisali umowy z MNO stopniowo zaczęli świadczyć usługi swoim uŜytkownikom końcowym. Dlatego teŜ zdaniem Prezesa UKE rynek świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych znajduje się w fazie początkowej, w której kształtowane są zasady jego funkcjonowania oraz kształtuje się sam rynek. Argument ten przemawia zatem na korzyść tezy o braku występowania na tym rynku kolektywnej pozycji znaczącej.

30 31

Stanisław Gronowski, Ustawa antymonopolowa. Komentarz, Warszawa 1996 r. Podstawy ekonomii pod. Red. Romana Milewskiego, Warszawa 2004, str. 97

38

4.3.4. Zastój albo umiarkowany wzrost popytu Występowanie na rynku zjawiska zastoju bądź małego wzrostu popytu wzmacnia pozycję przedsiębiorców telekomunikacyjnych juŜ obecnych na tym rynku, a co za tym idzie stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Odzwierciedleniem popytu jest zarówno wielkość rynku mierzona wolumenem usług jak i wysokość przychodów generowanych z usług świadczonych na danym rynku. NaleŜy zaznaczać, iŜ ocena popytu na analizowanym rynku z przyczyn obiektywnych (brak aktywnej strony popytowej w latach 2002-2006) musiałaby mieć charakter oceny teoretycznej. Dlatego teŜ w celu analizy tego wskaźnika, Prezes UKE posłuŜył się pomocniczo wielkościami z rynku detalicznego. Jeśli chodzi o sytuację na rynku detalicznym naleŜy stwierdzić, iŜ penetracja polskiego rynku telefonii ruchomej stale wzrasta. W latach 1997-2005 rynek zanotował wzrost stopnia penetracji z ok.2 do ok. 76%32. Jednocześnie jednak, z roku na rok maleje dynamika wzrostu liczby uŜytkowników telefonii mobilnej. Wg The telecommunications market in Poland 2005-2008 (PMR Publications, October 2005) w roku 2000 (a więc gdy na rynku pojawiła się marka Idea) liczba uŜytkowników telefonii mobilnej wzrosła w stosunku do roku 1999 o 67%. Dla porównania wzrost ten na przełomie 2003/2004 wynosił juŜ tylko 33%. NaleŜy więc podkreślić, iŜ maleje systematycznie grupa, która nie korzysta z usług telefonii mobilnej. Wg CBM INDICATOR obecnie ok. 6% badanych osób zainteresowanych jest zakupem telefonu komórkowego33. NaleŜy jednak pamiętać, iŜ w przypadku penetracji rynku uwzględniani są równieŜ uŜytkownicy usług przedpłaconych, którzy przez dłuŜszy okres nie korzystają z usług świadczonych przez operatorów telefonii ruchomej, a posiadają aktywne konto. Rzeczywista penetracja jest więc niŜsza aniŜeli ogólnie kalkulowana dla rynku. W celu zbadania popytu na rynku detalicznym posłuŜono się równieŜ wielkością ruchu wychodzącego z sieci poszczególnych operatorów. Tabela 6. Wielkość ruchu wychodzącego z sieci poszczególnych operatorów (dane zastrzeŜone) 2002 2003 2004 2005 PTK Centertel PTC Polkomtel Źródło: UKE na podstawie danych MNO. Tabela 7. Dynamika zmian wielkości ruchu wychodzącego z sieci poszczególnych operatorów 2003/2002 2004/2003 2005/2004 PTK Centertel 27,68% 50,43% 81,64% PTC 16,73% 30,67% 47,11% Polkomtel 14,18% 16,73% 47,23% Źródło: UKE na podstawie danych MNO.

2006

2006/2005 70,65% 56,12% 61,70%

Jak pokazuje powyŜsza tabela wielkość ruchu wychodzącego sieci poszczególnych operatorów wzrastała z roku na rok. Największy wzrost w kaŜdym z badanych lat zanotował PTK Centertel – w 2006 r. w stosunku do 2005 r. wyniósł on ponad 70%. PowyŜsze dane (przyrost wartości wszystkich trzech operatorów) świadczy o utrzymującym się wzroście popytu na analizowanym rynku. ZauwaŜyć jednak naleŜy, Ŝe wraz z kształtowaniem się rynku moŜe zmieniać się popyt na oferowane na nim produkty. Zmiana ta moŜe polegać na 32 33

Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego „Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2007 r.”; CBM INDICATOR; grudzień 2007 r.

39

zwiększonym popycie na oferowane przez MNO usługi dostępu i rozpoczynania połączeń i ich sieci Zdaniem Prezesa UKE, sytuacja na rynku detalicznym (np. zwiększająca się liczba abonentów) ma duŜy wpływ na popyt na rynku hurtowym ma duŜy wpływ sytuacja na rynku detalicznym (np. zwiększająca się liczba abonentów). Podjęcie działalności telekomunikacyjnej przez nowych operatorów związane jest z koniecznością poniesienia duŜych nakładów finansowych, czy to na budowę infrastruktury czy teŜ na opłaty interkonektowe, dlatego spodziewać się naleŜy, Ŝe zainteresowanie zakupem na rynku hurtowym usługi dostępu i rozpoczynania połączeń będzie tym większe, im większa będzie grupa potencjalnych odbiorców usług detalicznych. Warto wskazać, iŜ juŜ w roku 2003 r. przedsiębiorcy wnioskowali o dostęp do MNO w celu świadczenia usług telefonii ruchomej jednak ich wnioski - z przyczyn, które wg oceny MNO leŜały po stronie wnioskujących - nie doprowadziły do podjęcia na rynku polskim działalności przez MVNO czy SP. Sytuacja w połowie 2006 r. uległa zmianie, wraz z podpisaniem pierwszej umowy w zakresie roamingu krajowego (pomiędzy P4 a Polkomtelem) i pierwszej umowy w zakresie działalności MVNO/SP (pomiędzy PTC a Polsatem Cyfrowym S.A.). Obie umowy zostały podpisane w tym samym dniu, tj. 8 czerwca 2006 r. Jednak pierwszym SP ostatecznie został mBank mobile, który 13 grudnia 2006 r., po podpisaniu umowy z Polkomtelem rozpoczął świadczenie usług. Kolejno po nim działalność komercyjną w 2007 r. rozpoczęły P4 i myAvon, WPmobi, Symfonia i Ezo. Przykładowo mBank mobile - od momentu startu zdobył 15 tys. klientów (dane z 20.02.2007 r.), z czego 90% to takŜe klienci korzystający z usług bankowych mBanku. Choć tempo pozyskiwania jest na razie niewielkie, bank podtrzymuje plany zdobycia 160 tys. klientów usług komórkowych do końca 2007 r. Pomimo formalnego rozpoczęcia współpracy, właściwy rynek hurtowy do grudnia 2006 r. faktycznie nie funkcjonował (operatorzy świadczyli usługi jedynie sami sobie). JednakŜe z uwagi na zmianę sytuacji w grudniu 2006 r. niezasadnym wydaje się wniosek o zastoju lub umiarkowanym wzroście popytu. Sytuacja na detalicznym rynku telefonii mobilnej (pojawienie się nowych MVNO) świadczy o tym, Ŝe popyt na usługi hurtowe świadczone przez obecnych MNO będzie wrastał. Zdaniem Prezesa UKE prawdopodobieństwo, Ŝe z roku na rok wszyscy operatorzy będą podpisywali nowe umowy jest duŜe, dlatego teŜ popyt na usługi świadczone na przedmiotowym rynku będzie rosnąć. Podsumowując naleŜy stwierdzić, iŜ zarówno wzrost wartości rynku, jak i zwiększająca się liczba umów międzyoperatorskich świadczy o braku czynników hamujących wzrost popytu, a co za tym idzie – o konkurencyjności tego rynku. 4.3.5. Niska elastyczność popytu Elastyczność popytu jest miarą względnej zmiany popytu wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na popyt. Informuje o wraŜliwości popytu na zmiany czynników go kształtujących. Popyt jest elastyczny, gdy niewielka zmiana czynników kształtujących popyt skutkuje znaczną zmianą wielkości popytu, zaś nieelastyczny (sztywny), gdy nawet znacząca zmiana determinantów powoduje jedynie niewielkie zmiany wielkości popytu. Elastyczność jest większa, jeśli dobro ma bliskie substytuty. W szczególności elastyczność dla pojedynczej firmy jest większa niŜ elastyczność dla branŜy jako całości -

40

substytutem produktów danej firmy są podobne produkty innych firm z branŜy, substytutem produktów branŜy są natomiast produkty innych branŜ, które nie koniecznie są bliskimi substytutami. Cenowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny. Innymi słowy jest miarą reakcji nabywców na zmiany cen. Współczynnik cenowej elastyczności popytu = procentowa zmiana wielkości popytu / procentowa zmiana ceny. Popyt jest sztywny, gdy elastyczność cenowa jest równa 0. Popyt jest mało elastyczny, gdy elastyczność cenowa zawiera się w przedziale od 0 do –1. Popyt jest proporcjonalny, gdy elastyczność cenowa =-1. Popyt jest elastyczny, gdy elastyczność cenowa WACC, spółka działa w warunkach zysków ekonomicznych. W przeciwnej sytuacji (ROCE < WACC), przedsiębiorstwo generuje straty ekonomiczne. Tabela 14. Zestawienie z kosztem kapitału

historycznych

wyników

stopy

zwrotu

z

kapitału

zainwestowanego

PTC Rok 2001 2002 2003 2004 2005 ROCE 14,85% 18,07% 18,16% 30,34% 23,86% WACC 14,67% 9,36% 7,20% 9,39% 9,32% ES * 0,18% 8,70% 10,96% 20,94% 14,54% Polkomtel Rok 2001 2002 2003 2004 2005 ROCE 18,12% 18,50% 21,05% 19,35% 21,10% WACC 18,33% 11,94% 9,05% 10,82% 9,07% ES * -0,21% 6,56% 12,00% 8,53% 12,03% PTK Centertel Rok 2001 2002 2003 2004 2005 ROCE -6,09% 1,99% 8,84% 14,37% 22,50% WACC 23,33% 13,78% 13,01% 13,55% 11,02% ES * -29,42% -11,79% -4,17% 0,82% 11,48% Źródło: Andrzej Cwynar, Wiktor Cwynar „Szacunek kosztu kapitału własnego na potrzeby kalkulacji WACC dla polskich operatorów telefonii mobilnej Polkomtel S.A., PTC Sp. z o.o. i PTK Centertel Sp. z o.o. za okres 20012008” * ES – róŜnica ekonomiczna (economic spread), czyli „ROCE – WACC”

Kalkulacja ROCE w tym przypadku została oparta na średniej rocznej wartości kapitału zainwestowanego; formuła była następująca: ROCE = EBIT / (aktywa – zobowiązania bieŜące) Z punktu widzenia relacji „ROCE vs. WACC” najlepsze wyniki notuje PTC Sp. z o.o. W jej przypadku w całym okresie pięciu lat róŜnica ekonomiczna jest dodatnia. W przypadku Polkomtel S.A. tylko rok 2001 r. wiązał się z wynikami zrealizowanymi poniŜej oczekiwań inwestorskich. Natomiast słabe wyniki PTK Centertel Sp. z o.o. w latach 2001-2003 sprawiły, Ŝe dla tego okresu spółka ta zanotowała sporą stratę ekonomiczną (ES < 0). Tabela 15. Dynamika wyników stopy zwrotu z kapitału zainwestowanego z kosztem kapitału w latach 2001/2005 PTC Rok 2001/2005 ROCE 60,67% WACC -36,47% ES * 7977,78% Polkomtel Rok 2001/2005 ROCE 16,45% WACC -50,52% ES * -5828,57% PTK Centertel

49

Rok ROCE WACC ES * Źródło: obliczenia własne UKE

200/2005 -469,46% -52,76% -139,02%

Oceniając jednak wskaźnik ROCE vs. WACC, naleŜy przyjrzeć się równieŜ jego wielkości, dynamice zmian, oraz porównać go pomiędzy poszczególnymi operatorami. Z powyŜszej oceny wynika, Ŝe na przestrzeni lat 2001-2005 wskaźnik ES wzrósł najbardziej dla PTC o prawie 8000%, największy zaś spadek tego wskaźnika bo aŜ o ponad 5800% zanotował Polkomtel S.A. Jak więc widać z powyŜszych obliczeń dynamika zmian tego wskaźnika u poszczególnych operatorów znacznie się róŜniła. Podsumowując, naleŜy podkreślić, iŜ tylko niektóre koszty operatorów działających na rynku są zbliŜone, a podobieństwa wynikają często z obowiązujących przepisów podatkowych. NaleŜy przede wszystkim zauwaŜyć, Ŝe nie ma wyraźnego podobieństwa w przypadku kosztów pozyskania klienta oraz udziału kosztów zmiennych w kosztach całkowitych. RóŜnice w poziomach kosztów poszczególnych podmiotów są bardzo znaczne i sięgają od 24% do ponad 700%. Dynamika zmian poszczególnych wskaźników u kaŜdego z operatorów takŜe znacznie się róŜni. W związku z powyŜszym, przy ocenie kolektywnej pozycji znaczącej przedsiębiorców działających na analizowanym rynku właściwym, nie moŜna uznać tego kryterium za spełnione. 4.3.8. Podobne udziały w rynku O udziałach rynkowych była juŜ mowa w pkt 4.2.1 niniejszego postanowienia. W tym miejscu naleŜy dodać, Ŝe podobne udziały rynkowe przedsiębiorców telekomunikacyjnych lub teŜ ich stabilność na przestrzeni kilku lat moŜe wskazywać na ograniczenie skutecznej konkurencji na tym rynku poprzez zawiązanie przez operatorów nieformalnego porozumienia dotyczącego podziału rynku lub istnienie zmowy cenowej pomiędzy nimi. Sytuacja taka bowiem maksymalizuje zyski wszystkich zainteresowanych stron. Im bardziej podobne do siebie są te udziały, tym większe jest prawdopodobieństwo, Ŝe przedsiębiorcy działający na danym rynku zajmują na nim kolektywną pozycję znaczącą. Ocena tego kryterium polega na porównaniu udziałów w danym rynku właściwym poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Ze względu na fakt, iŜ podane przez przedsiębiorców w toku postępowania wielkości poszczególnych grup przychodów budziły zastrzeŜenia co do ich wiarygodności, Prezes UKE posłuŜył się wielkościami przychodów przesłanymi przez przedsiębiorców w ramach corocznej sprawozdawczości. Tabela 16. Udziały rynkowe MNO w latach 2002-2006 (przychody) 2002 2003 PTK Centertel 25,55% 28,84% Polkomtel 36,60% 34,06% PTC 37,85% 37,10% Źródło: UKE na podstawie danych MNO34

2004 31,55% 32,35% 36,09%

Tabela 17. Udziały rynkowe MNO w latach 2002-2006 (uŜytkownicy) 2002 2003 2004 PTK Centertel 32,23% 32,77% 32,21% Polkomtel 32,74% 31,54% 30,42% PTC 35,03% 35,69% 37,36%

2005 31,99% 32,63% 35,37%

2005 33,98% 31,04% 34,98%

2006 34,43% 33,36% 32,21%

2006 34,08% 32,68% 33,24%

34

Udziały rynkowe poszczególnych przedsiębiorców zostały policzone jako suma przychodów z połączeń głosowych, SMS, abonamentu i aktywacji

50

Źródło: UKE na podstawie danych MNO

Jak wskazują dane przedstawione powyŜej, udziały w rynku MNO są bardzo podobne, a istniejące róŜnice wynoszą kilka punktów procentowych. Jednocześnie zauwaŜalny jest trend do zbliŜania i wyrównywania udziałów rynkowych. Jest to szczególnie wyraźne od 2005 r. róŜnice w udziałach pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorcami (mierzone ilością uŜytkowników) oscylują w granicach 0,38% - 1,22%. MoŜna równieŜ zaobserwować, iŜ krótkotrwała przewaga PTC, uzyskana w 2004 r. dzięki stworzeniu nowej marki pre-paid: Heyah, została zmniejszona w 2006 r. o ok. 4 punkty procentowe, na korzyść PTK Centertel i Polkomtel. Tabela 18. Dynamika zmian udziałów rynkowych MNO 2006/2002 (przychody) 2006/2002 34,76% -8,85% -14,90%

PTK Centertel Polkomtel PTC Źródło: UKE na podstawie danych MNO35

Patrząc jednak na udziały rynkowe, naleŜy ocenić równieŜ dynamikę ich zmian, zarówno jej wielkość, jak równieŜ porównać ją pomiędzy poszczególnymi operatorami. Z powyŜszej oceny wynika, Ŝe na przestrzeni lat 2002-2006 następowała fluktuacja udziałów, jedni operatorzy tracili, inni natomiast zyskiwali. I tak np. PTK Centertel w 2006 r. miał udział (pod względem przychodów) większy o ponad 34% w stosunku do 2002 r., podczas gdy PTC udział ten zmniejszyło o prawie 15%. Warto podkreślić jednak, Ŝe niewielkie róŜnice procentowe w strukturze udziałów, przekładają się na bardzo istotne róŜnice w wartościach nominalnych. Ponadto naleŜy zauwaŜyć, iŜ na przełomie lat 2006/2007 na analizowanym rynku pojawili się kolejni gracze (mBank, P4, Avon i WPmobi), jednakŜe z uwagi na fakt, iŜ analiza obejmuje lata 2002 –2006 nie zostali uwzględnieni w powyŜszym zestawieniu. PoniewaŜ do definicji rynku produktowego na poziomie detalicznym zostały takŜe zaliczone usługi SMS, Prezes UKE dokonał równieŜ analizy porównawczej udziałów MNO w tym zakresie. Tabela 19. Udziały rynkowe MNO w latach 2003-200636 (SMS) 2003 2004 Udziały w Udziały w Udziały w Udziały w rynku pod rynku pod rynku pod rynku pod względem względem względem względem liczby liczby przychodów przychodów wysłanych wysłanych z SMS z SMS SMS SMS PTK Centertel 37,00% 34,95% 38,45% 36,05% sp. z o.o. Polkomtel 29,41% 33,54% 27,30% 31,51% S.A. PTC Sp. z 33,59% 31,51% 34,25% 32,44% o.o. Źródło: UKE na podstawie danych MNO

2005 Udziały w Udziały w rynku pod rynku pod względem względem liczby przychodów wysłanych z SMS SMS

2006 Udziały w Udziały w rynku pod rynku pod względem względem liczby przychodów wysłanych z SMS SMS

41,03%

44,51%

45,40%

45,37%

27,83%

29,88%

31,34%

32,90%

31,14%

25,60%

23,26%

21,37%

35 Udziały rynkowe poszczególnych przedsiębiorców zostały policzone jako suma przychodów z połączeń głosowych, SMS, abonamentu i aktywacji 36 Za 2002 r. brak danych niektórych przedsiębiorców

51

Jak łatwo zauwaŜyć udziały w rynku badanych przedsiębiorców pod względem liczby wysłanych SMS-ów i przychodów uzyskanych ze świadczenia tej usługi są zróŜnicowane w kaŜdym z analizowanych lat. Największą róŜnicę (wynoszącą 24 punkty procentowe dla przychodów pomiędzy PTK Centertel a PTC) odnotowano w roku 2006 r. Największe udziały w latach 2003 - 2006 r. w obu kategoriach miał PTK Centertel. W skład rynku produktowego na poziomie detalicznym wchodzą równieŜ opłaty aktywacyjne oraz opłaty abonamentowe. Udziały MNO w tym zakresie przedstawiają się następująco: Tabela 20. Udziały rynkowe MNO w latach 2002-2006 (przychody z aktywacji i abonamentu) 2002 2003 2004 2005 PTK Centertel 26,82% 29,99% 32,39% 30,43% Polkomtel 36,98% 34,46% 33,00% 32,20% PTC 36,21% 35,55% 34,61% 37,38% Źródło: UKE na podstawie danych MNO

2006 34,38% 30,31% 35,31%

Tabela 21. Dynamika zmian udziałów rynkowych MNO 2006/2002 (przychody z aktywacji i abonamentu) 2006/2002 PTK Centertel 28,19% Polkomtel -18,04% PTC -2,49% Źródło: UKE na podstawie danych MNO37

Na podstawie danych zawartych w powyŜszych tabelach moŜna zauwaŜyć, iŜ udziały rynkowe przedsiębiorców pod względem przychodów z aktywacji i abonamentu zmieniały się w badanym okresie. RóŜnice w udziałach rynkowych w 2006 r. wahały się w granicach 5 punktów procentowych. Największe dysproporcje miały miejsce w roku 2002 r. i wynosiły około 10 punktów procentowych. Patrząc jednak na udziały rynkowe, naleŜy równieŜ i w tym przypadku ocenić równieŜ dynamikę ich zmian. Z powyŜszej oceny wynika, Ŝe na przestrzeni lat 2002-2006 następowała fluktuacja udziałów, jedni operatorzy tracili, inni natomiast zyskiwali. I tak np. PTK Centertel w 2006 r. miał udział (pod względem przychodów z aktywacji i abonamentu) większy o ponad 28% w stosunku do 2002 r., podczas gdy Polkomtelowi udział ten zmniejszył się o ponad 18%. Jakkolwiek przedstawione powyŜej wyniki obrazują sytuację na rynku detalicznym, to jednak zdaniem Prezesa UKE naleŜy uznać za zasadne twierdzenie, iŜ mogą być pomocne przy ocenie sytuacji na rynku hurtowym. Analiza udziałów wszystkich trzech operatorów działających na analizowanym rynku wskazuje, iŜ w zaleŜności od zastosowanego miernika charakteryzują się one większym (np. udziały mierzone przychodami z SMS) bądź mniejszym podobieństwem (udziały z całego rynku mierzone przychodami). W rezultacie zatem nie moŜna jednoznacznie stwierdzić, Ŝe są one podobne, ani teŜ Ŝe znacząco się róŜnią. Ponadto naleŜy zwrócić uwagę na fakt, Ŝe znacznie większe róŜnice pomiędzy trzema operatorami występują wtedy, gdy uwzględnimy bezwzględne wartości przychodów z poszczególnych usług, czy teŜ liczbę uŜytkowników. W związku z powyŜszym, przy ocenie kolektywnej pozycji znaczącej przedsiębiorców działających na analizowanym rynku właściwym, nie moŜna uznać tego kryterium za spełnione. 4.3.9. Brak moŜliwości zwiększenia produkcji lub świadczenia usług Sieci telekomunikacyjne (czyli urządzenia produkcyjne) mają ściśle określone zdolności 37

Udziały rynkowe poszczególnych przedsiębiorców zostały policzone jako suma przychodów z połączeń głosowych, SMS, abonamentu i aktywacji

52

produkcyjne (świadczenia usług), ale zdolności te nie są ograniczone w sposób trwały. Rozbudowa sieci – zwiększenie jej zasięgu i pojemności - powodują, wzrost ich zdolność produkcyjnych. Analizując zdolności produkcyjne operatorów telefonii ruchomej na ww. rynku właściwym Prezes UKE stwierdził co następuje. 1. Publiczne ruchome sieci telefoniczne stale są rozwijane. KaŜdego roku operatorzy dokonują inwestycji sieciowych, które zwiększają moŜliwości produkcyjne sieci. Czynią to przy tym nie tylko z dbałości o ewentualnego kontrahenta hurtowego, ale takŜe po to, by taką nowoczesną sieć wykorzystać dla świadczenia coraz bardziej zaawansowanych usług detalicznych. 2. Wszyscy polscy operatorzy infrastrukturalni prowadzą rozmowy mające na celu udostępnienie posiadanych przez nich sieci MVNO lub SP. I tak, PTC i Polkomtel podpisały umowy w zakresie współpracy z Polsatem Cyfrowym S.A. i P4. Polkomtel ponadto rozpoczął współpracę z mBank mobile. PTK Centertel w dniu 22 grudnia 2006 r. zawarł umowę z AVON. Do końca 2007 r. zostały podpisane kolejne umowy MNI Telecom z PTK Centertel Sp. z o.o. Wirtualnej Polski S.A. z PTK Centertel Sp. z o.o., Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o., Gadu-Gadu z Polkomtel S.A., Telefonii Dialog z Polkomtel S.A., Aster z PTC Sp. z o.o.). Zdaniem Prezesa UKE świadczy to o posiadaniu przez tych przedsiębiorców moŜliwości zwiększenia produkcji ponad poziom wyznaczony ich własnymi potrzebami. 3. Przyjęcie, Ŝe na przedmiotowym rynku mamy do czynienia z brakiem moŜliwości zwiększenia produkcji ponad poziom obecny, w sytuacji gdy operatorzy usługi świadczą wyłącznie sami sobie, prowadziłoby do wniosku, Ŝe nie mają oni juŜ moŜliwości przyłączenia do własnych sieci kolejnych (nowych) abonentów. Wyczerpanie moŜliwości na rynku hurtowym, w obecnej sytuacji toŜsame musiałoby być z ich wyczerpaniem na rynku detalicznym. W związku z powyŜszym, Prezes UKE uznał, Ŝe na rynku hurtowym nadal istnieją moŜliwości zwiększenia produkcji lub świadczenia usług, a to świadczy o konkurencyjności tego rynku. 4.3.10. RóŜnego rodzaju nieformalne lub inne powiązania pomiędzy danymi przedsiębiorcami Na wstępie naleŜy zauwaŜyć, iŜ istnienie róŜnego rodzaju nieformalnych powiązań między przedsiębiorcami nie jest równoznaczne z istnieniem zakazanego przez prawo ochrony konkurencji antykonkurencyjnego porozumienia. Twierdzenia Prezesa UKE zawarte w tej części postanowienia mają na celu jedynie wskazanie, czy istnieje płaszczyzna, w oparciu o którą MNO mogą zacieśniać współpracę rynkową. Jeśli chodzi o powiązania nieformalne, to przedsiębiorcy telekomunikacyjni są członkami Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, izby gospodarczej skupiającej podmioty zajmujące się teleinformatyką. Nie naleŜą jednak do Ŝadnej wspólnej grupy kapitałowej, brak jest równieŜ pomiędzy nimi powiązań organizacyjnych, co świadczyłoby o ich formalnym powiązaniu. NaleŜy równieŜ podkreślić, Ŝe Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta nigdy nie prowadził postępowań na temat powiązań pomiędzy analizowanym podmiotami.

53

Mając na uwadze powyŜsze, Prezes UKE uznał, iŜ choć MNO występują powiązania, o których mowa w art. 24 ust. 5 pkt 12 Prawa telekomunikacyjnego, to jednak brak jest jednoznacznych przesłanek, aby stwierdzić, iŜ mają one charakter antykonkurencyjny. 4.3.11. Brak albo ograniczenie konkurencji cenowej Brak albo ograniczenie konkurencji cenowej świadczy o moŜliwości występowania kolektywnej pozycji znaczącej. Z uwagi na wielokrotnie juŜ podnoszony fakt, Ŝe na przedmiotowym rynku hurtowym transakcje hurtowe mają miejsce dopiero od grudnia 2006 r. (w stosunku do mBank Mobile), a pozostałe - od marca 2007 r. (P4) i maja 2007 r. (myAVON) nie sposób tym samym przeanalizować występującej (lub nie) na nim konkurencji cenowej. W związku z powyŜszym, Prezes Urzędu skupił się w pierwszej kolejności na analizie konkurencyjności cenowej ofert dostępnych na rynku detalicznym usług telefonii mobilnej, a takŜe przeanalizował trendy cen występujące na rynku. 4.3.11.1. Opłaty aktywacyjne i abonamentowe Podstawowa wysokość opłat aktywacyjnych zawartych w cennikach operatorów na przestrzeni lat 2001 – 2005 nie ulegała znacznym zmianom. W zaleŜności od operatora kształtowała się ona na poziomie od 100 do 300 PLN. Z reguły jednak operatorzy stosowali promocje, w których wysokość opłaty aktywacyjnej, wynosiła nawet 1 PLN + VAT. PoniŜej przedstawiono wysokość średniej opłaty aktywacyjnej policzonej jako przychody z aktywacji podzielone przez liczbę aktywowanych uŜytkowników (włączając promocje). Tabela 22. Wysokość średniej opłaty aktywacyjnej (w złotych) w latach 2002-2006 (dane zastrzeŜone) 2002 2003 2004 2005 2006 PTK Centertel Polkomtel PTC Źródło: UKE na podstawie danych MNO

Średnie opłaty aktywacyjne zmieniały się w badanych latach, nie zawsze jednak wykazując tendencję spadkową. Spadek wysokości średniej opłaty aktywacyjnej w kaŜdym z badanych lat moŜna jedynie zauwaŜyć dla PTK Centertel, pozostali dwaj przedsiębiorcy w 2003 r. zanotowali wzrost, a następnie od 2004 r. spadek wysokości tej opłaty. W opinii Prezesa UKE, analiza tych danych jest niewystarczająca z uwagi na fakt, Ŝe opłata aktywacyjna ma charakter jednorazowy, a jej wysokość wynosi z reguły 1 zł. Dlatego dla oceny braku albo ograniczenia konkurencji cenowej przeanalizowano takŜe opłaty abonamentowe, ceny za połączenia oraz ceny SMS. 4.3.11.1.1. Usługi w systemie abonamentowym i przedpłaconym Analiza cen usług telefonii ruchomej została opracowana na podstawie koszyków usług PTC, Polkomtel S.A. i PTK Centertel38, oraz na podstawie cen koszyków usług w wybranych krajach UE opracowanych przez firmę Teligen. Na końcu przedstawiono ceny oferowane przez P4 Sp. z o.o. (PLAY) oraz emFinanse Sp. z o.o. (mBank mobile). W zakresie usług abonamentowych w 2006 r. zdecydowanie najwięcej zyskali klienci biznesowi oraz tzw. mało aktywni uŜytkownicy indywidualni. W zakresie usług 38

ceny koszyków usług oszacowane przez operatorów

54

abonamentowych dla klientów indywidualnych w widoczny sposób zarysował się trend w polityce cenowej, zgodnie z którym operatorzy oferujący najdroŜsze na rynku koszyki usług charakteryzowali się zdecydowanie największą dynamiką rocznych spadków cen (nawet do 34%). Oferty dla biznesu, w przypadku wszystkich trzech operatorów, wykazały się spadkiem cen od 6% do 23% w latach 2005-2006. W przypadku ofert przedpłaconych, analizowane koszyki usług za rok 2006 w trzech przypadkach utrzymały poziom cenowy z roku 2005, natomiast w dwóch nastąpił spadek cen. Tylko w jednym przypadku obniŜka w porównaniu z rokiem 2005 była wyraźna i wyniosła ponad 19%. Taki stan rzeczy moŜna tłumaczyć brakiem agresywnej walki o ten segment rynku w sytuacji oczekiwanego wejścia na rynek nowych operatorów MNO oraz MVNO. Operatorzy MNO działający na rynku, starają się zachować moŜliwie szeroki margines marŜy, niezbędny do silnej rywalizacji cenowej z debiutantami, których wejście na rynek wymusi znaczną obniŜkę cen usług telefonii ruchomej, zwłaszcza w warunkach wysokiego nasycenia rynku po stronie popytu. Podstawowa wysokość opłat aktywacyjnych w systemie abonamentowych od kilku lat pozostaje na zbliŜonym poziomie, nie przekraczającym 300 zł z VAT. Z reguły jednak operatorzy stosowali liczne promocje , podczas trwania których koszt aktywacji z telefonem wynosił tylko 1 zł z VAT. W systemie przedpłaconym opłaty aktywacyjne rozpoczynają od 10 zł z VAT w przypadku ofert bez telefonów. UŜytkownicy zainteresowani ofertą z telefonem mogli bez zobowiązań kupić zestaw startowy juŜ od 99-129 zł z VAT lub teŜ zobowiązać się do utrzymania aktywnej karty SIM poprzez systematyczne doładowania konta we wskazanym okresie (w tym przypadku zestaw startowy kosztował od 1 zł z VAT). Wg danych Teligen, Polska charakteryzowała się w latach 2004-2006 wysokim stopniem spadku cen koszyków usług zarówno abonamentowych, jak i przedpłaconych. W przypadku usług post-paid dynamika spadku cen koszyków usług na przestrzeni trzech kolejnych lat zdecydowanie malała, z kolei w przypadku koszyków pre-paid nieznacznie rosła. Polska zajęła w zestawieniu 12 wybranych krajów UE w 2006 r. odpowiednio 7 (post-paid) i 9 (pre-paid) miejsce pod względem cen koszyków usług w obu przypadkach plasując się powyŜej średniej obliczonej dla wszystkich analizowanych krajów. W przypadku usług post-paid, cena polskiego koszyka była wyŜsza od średniej ceny koszyka krajów UE o 61,21 €, a w przypadku usług przedpłaconych o 71,88 €. Jeśli chodzi o P4 Sp. z o.o. oraz emFinanse Sp. z o.o., to. kierują oni swoje oferty do konkretnych segmentów rynku. W przypadku P4 są to w znacznej mierze uŜytkownicy zawansowanych usług multimedialnych, gdzie klient usług przedpłaconych w przypadku PLAY zapłaci rocznie za swój koszyk jedną z wyŜszych cen na rynku, podobnie jak mało aktywny klient usług abonamentowych. W przypadku mało aktywnego klienta abonamentowego jest to przede wszystkim efekt wysokich cen abonamentów rozpoczynających się od kwoty 50 zł z VAT. Średnio i bardzo aktywny klient usług abonamentowych zapłaci za swój koszyk cenę konkurencyjną wobec cen koszyków usług abonamentowych pozostałych analizowanych operatorów rynku krajowego. Grupa docelowa mBanku mobile to klienci tego banku, którzy wykorzystując dodatkowe usługi bankowe obniŜają koszty usług telekomunikacyjnych, oferowanych przez emFinanse Sp. z o.o. w ramach oferty pre-paid. Koszyk usług pre-paid dla klienta, nie korzystającego z

55

usług bankowych mBanku, jest jednym z droŜszych, wobec koszyków oferowanych przez pozostałych operatorów oferujących usługi przedpłacone. W najbliŜszym czasie moŜna spodziewać się rywalizacji operatorów telefonii ruchomej o klienta, zarówno w zakresie cen usług telekomunikacyjnych, jak i atrakcyjności ofert. Pomimo faktu, iŜ rynkowa pozycja Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o., PTK Centertel Sp. z o.o. oraz Polkomtel S.A., na chwilę obecną z pewnością nie jest bardzo zagroŜona, wymienieni operatorzy będą jednak zmuszeni do reakcji na nowości w ofertach operatora sieci Play, a takŜe operatorów wirtualnych. Z kolei zapowiadający swoje debiuty operatorzy MVNO, przy penetracji rynku zbliŜającej się do 100%, podobnie jak mBank mobile, zmuszeni będą walczyć o klientów juŜ istniejących sieci telefonii ruchomej, przede wszystkim w wybranych segmentach rynku. A zatem w najbliŜszym okresie moŜna oczekiwać zarówno pozytywnych zmian w politykach cenowych operatorów, jak i uatrakcyjnienia ofert dla usług abonamentowych oraz usług przedpłaconych. Usługi w systemie abonamentowym (ceny koszyków uwzględniają weryfikację opublikowaną na stronach UKE w dniu 20 lipca 2007 r.) a) Opłaty aktywacyjne Podstawowa wysokość opłat aktywacyjnych na przestrzeni lat 2001 – 2006 nie ulegała zmianom. W zaleŜności od operatora wynosiła ona (nie uwzględniając promocji) nie więcej niŜ 300 zł z VAT (np. Orange – 300 zł z VAT w planach taryfowych Nowy Twój Plan i Twój Mix39, Era – 49 zł z VAT w planie Era Nowy Komfort, oferta Swobodny kontrakt40, Plus – 25 zł z VAT w planie taryfowym Godziny 55, promocja „Trzygłowy Gratis”41). Roczna wartość koszyków została obliczona na podstawie:  1/3 opłaty aktywacyjnej,  wartości abonamentu pomnoŜonej przez 12,  wartości opłat za zrealizowane połączenia wychodzące krajowe (wg opisów podanych powyŜej) w ciągu miesiąca, po uwzględnieniu pakietów minutowych lub kwotowych zawartych w abonamencie, pomnoŜonych przez 12;  wartości opłat za wysłane w ciągu miesiąca SMS-y, (wg opisów podanych powyŜej), pomnoŜonych przez 12. b) Ceny koszyków usług dla klientów indywidualnych Opłaty zawierają VAT. Obliczenia opierają się na dostępnych w danym roku abonamentowych planach taryfowych, z których operator wybrał plan o najniŜszym koszcie uŜytkowania przez klienta. Ceny w poszczególnych koszykach usług dla mało, średnio i bardzo aktywnych klientów indywidualnych zostały obliczone przez operatorów wg następujących załoŜeń:  Klient mało aktywny - 25 minut rozmów wychodzących miesięcznie + 30 SMS, 42% rozmów do sieci stacjonarnej, 58% do sieci komórkowej (40% do własnej sieci, 18% do innych sieci komórkowych). Struktura ruchu dobowo: 38% w szczycie, 35% poza szczytem, 27% w weekend.  Klient średnio aktywny - 75 minut rozmów wychodzących miesięcznie + 35 SMS, 36% rozmów do sieci stacjonarnej, 64% do sieci komórkowej (43% do własnej sieci, 21% do

39

Cennik usług w ofercie Nowy Twój Plan i Twój Mix obowiązujący od 30.10.2006 r. Warunki Oferty Promocyjnej „Swobodny Kontakt” w Sieci Era waŜna w okresie 10.01.2007 – 30.06.2007 r. 41 Regulamin Promocji „Trzygłowy Gratis” (www.plusgsm.pl z dn. 5.03.2007) 40

56

innych sieci komórkowych). Struktura ruchu dobowo: 47% w szczycie, 30% poza szczytem, 23% w weekend.  Klient bardzo aktywny - 150 minut rozmów wychodzących miesięcznie + 42 SMS, 40% rozmów do sieci stacjonarnej, 60% do sieci komórkowej (42% do własnej sieci, 18% do innych sieci komórkowych). Struktura ruchu dobowo: 63% w szczycie, 22% poza szczytem, 15% w weekend. PowyŜsza struktura koszyków, opracowana na podstawie koszyków cenowych OECD, spełnia wyłącznie kryterium porównywalności, nie odzwierciedla natomiast aktualnych tendencji rynkowych w zakresie korzystania z usług przez uŜytkowników telefonii ruchomej. 1) Klient mało aktywny W przypadku uŜytkowników tzw. mało aktywnych najdroŜszą ofertę w 2006 r. zaproponowała Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o.- koszt uŜytkowania koszyka wyniósł w tym przypadku 383,00 zł z VAT rocznie. Jednocześnie operator ten wykazał największy spadek ceny koszyka usług w stosunku do 2005 r., który wyniósł 34%. Koszyk cenowy proponowany przez Polkomtel S.A. kosztował 348,59 zł z VAT, wykazując jednocześnie niŜszy niŜ w przypadku PTC, roczny spadek ceny, który wyniósł ok. 19% w stosunku do roku 2005. PTK Centertel Sp. z o.o. utrzymała cenę na poziomie z 2005 roku z kwotą 305,00 zł z VAT, oferując jednocześnie najatrakcyjniejszy cenowo koszyk dla klienta mało aktywnego. Rys. 4 Roczne ceny koszyków usług dla mało aktywnych klientów abonamentowych indywidualnych.

600,00 500,00

348,59

305,00

383,00

100,00

429,98

200,00

305,00

300,00

580,26

[PLN z VAT]

400,00

0,00 2005

2006

Era

Orange

Plus

Źródło: UKE wg koszyka cenowego dla mało aktywnego klienta indywidualnego

2) Klient średnio aktywny Inaczej przedstawiała się sytuacja w przypadku koszyków cenowych dla klientów średnio aktywnych. W tym przypadku Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. miała w 2006 roku zdecydowanie najkorzystniejszą ofertę, z rocznym kosztem uŜytkowania koszyka na poziomie 561,08 zł z VAT, wykazując w porównaniu z 2005 rokiem spadek cen o ponad 13%. PTK Centertel Sp. z o.o. uplasowała się na środkowej pozycji między operatorem sieci Plus i Erą, z ceną koszyka w wysokości 598,00 zł z VAT. Cena koszyka operatora sieci Orange była o prawie 2% niŜsza niŜ w roku 2005. Z kolei koszyk oferowany przez Polkomtel S.A. był w 2006 roku najdroŜszy, z ceną 694,91 zł z VAT, odnotowując jednocześnie największy, spośród wszystkich trzech operatorów, spadek ceny w stosunku do roku 2005, który wyniósł ponad 16%.

57

Rys. 5 Roczne ceny koszyków usług dla średnio aktywnych klie ntów abonamentowych indywidualnych.

900,00 800,00 700,00

500,00

694,91

598,00

200,00

561,08

645,37

300,00

827,78

400,00 608,00

[PLN z VAT]

600,00

100,00 0,00 2005

2006

Era

Orange

Plus

Źródło: UKE wg koszyka cenowego dla średnio aktywnego klienta indywidualnego

3) Klient bardzo aktywny W przypadku klientów bardzo aktywnych roczne ceny koszyków usług kształtowały się w 2006 r. w sposób podobny do koszyków dla klientów średnio aktywnych, przede wszystkim w zakresie relacji cen między poszczególnymi operatorami. Kolejny raz najdroŜszy był koszyk oferowany przez operatora sieci Plus, który kosztował 1217,15 zł z VAT i podobnie, jak w przypadku koszyka dla klienta średnio aktywnego, wykazał największy spośród wszystkich trzech operatorów roczny spadek ceny, który wyniósł w porównaniu z 2005 r. prawie 16%. Koszyk PTK Centertel Sp. z o.o. kosztował 1059,00 zł z VAT i w porównaniu z rokiem poprzednim był droŜszy o prawie 17%. Podobnie jak w przypadku klienta średnio aktywnego, koszyk klienta bardzo aktywnego oferowany przez Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. okazał się najatrakcyjniejszy cenowo (905,18 zł z VAT), będąc tańszym od oferowanego przez operatora sieci Era w 2005 r. o prawie 6%. Rys 6 . Roczne ce ny koszyków usług dla bardzo aktywnych klie ntów aboname ntowych indywidualnych.

1 600,00 1 400,00

1 000,00

1 217,15

905,18

908,00

400,00

1 442,44

600,00

1 059,00

800,00

962,33

[PLN z VAT]

1 200,00

200,00 0,00 2005

2006

Era

Orange

Plus

Źródło: UKE wg koszyka cenowego dla bardzo aktywnego klienta indywidualnego

58

c) Ceny koszyków usług dla klientów biznesowych Ceny w poszczególnych koszykach usług dla klientów biznesowych zostały obliczone przez operatorów wg następujących załoŜeń: Klient biznesowy - 250 minut rozmów wychodzących miesięcznie + 50 SMS, 30% rozmów do sieci stacjonarnej, 70% do sieci komórkowej (45% do własnej sieci, 25% do innych sieci komórkowych). Struktura ruchu dobowo: 75% w szczycie, 15% poza szczytem, 10% w weekend. PowyŜsza struktura koszyków, spełnia wyłącznie kryterium porównywalności, nie odzwierciedla natomiast aktualnych tendencji rynkowych w zakresie korzystania z usług przez uŜytkowników telefonii ruchomej. Opłaty zawierają VAT. Obliczenia opierają się na dostępnych w danym roku abonamentowych planach taryfowych, z których operator wybrał plan o najniŜszym koszcie uŜytkowania przez klienta. Koszyki usług dla klientów biznesowych charakteryzowały się w 2006 r. spadkiem cen w przypadku wszystkich trzech analizowanych operatorów telefonii ruchomej. Zdecydowanie największy spadek w porównaniu z 2005 r. odnotował operator sieci Orange – 23%, u którego roczny koszt uŜytkowania telefonii ruchomej przez klienta biznesowego wyniósł 1 464,00 zł z VAT. Bardziej opłacalny dla uŜytkownika był tylko koszyk biznesowy oferowany przez operatora sieci Era – 1 348,43 zł z VAT, który staniał w porównaniu do 2005 r. o prawie 21%. Zdecydowanie najwięcej zapłacił uŜytkownik koszyka sieci Plus – 2017,07 zł, przy najniŜszym, w porównaniu z rokiem 2005 spadku ceny o niecałe 7%. Rys. 7 Roczne ce ny kosz yków usług dla klie ntów aboname ntowych bizne sowych.

2 500,00

1 500,00

2 017,07

1 464,00

1 348,43

1 901,00

500,00

2 163,48

1 000,00 1 703,45

[PLN z VAT]

2 000,00

0,00 2005

2006

Era

Orange

Plus

Źródło: UKE wg koszyka cenowego dla klienta biznesowego.

d) Podsumowanie cen w systemie abonamentowym Podsumowując zmiany cen, jakie nastąpiły na rynku telefonii ruchomej dla klientów abonamentowych, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe opłaty aktywacyjne w systemie abonamentowym od kilku lat pozostają na zbliŜonym poziomie nie przekraczającym 300 zł z VAT. PrzewaŜnie jednak uŜytkownicy mogą korzystać z promocji, w których aktywacja z telefonem kosztuje od 1 zł z VAT.W zakresie usług abonamentowych dla klientów indywidualnych w widoczny sposób zarysowała się tendencja w polityce cenowej, zgodnie z którą operatorzy oferujący najdroŜsze na rynku koszyki usług charakteryzowali się zdecydowanie największą dynamiką rocznych spadków cen w latach 2005-2006 (od niecałych 16% do 34%). Warto podkreślić, iŜ oferty dla klientów biznesowych, w przypadku wszystkich trzech operatorów, wykazały się 59

wyraźnym spadkiem cen w latach 2005-2006, co było konsekwencją aktywnej walki operatorów w segmencie klientów korporacyjnych. Generalnie moŜna stwierdzić, Ŝe na przestrzeni lat 2005 - 2006 operatorzy PTC i Polkomtel wyraźnie obniŜyli ceny usług abonamentowych dla klientów indywidualnych, co spowodowało „spłaszczenie” róŜnic cenowych w oferowanych pakietach usług. Od tej zasady wyraźnie zdystansował się PTK Centertel, który tylko w przypadku klientów biznesowych zdecydował się na obniŜenie cen. W przypadku 2 koszyków (dla mało i średnio aktywnych klientów) pozostawił ceny na prawie tym samym poziomie, natomiast w przypadku bardzo aktywnych klientów abonamentowych znacząco podniósł cenę usług. Takie zachowanie pokazuje, Ŝe polityka cenowa operatorów MNO na rynku detalicznym nie jest identyczna, co moŜe świadczyć o jego konkurencyjności.

Usługi w systemie przedpłaconym (ceny koszyków uwzględniają weryfikację opublikowaną na stronach UKE w dniu 20 lipca 2007 r.) a) Opłaty aktywacyjne Opłaty aktywacyjne w systemach przepłaconych operatorów rozpoczynają się juŜ od 10 zł z VAT w przypadku ofert bez telefonów. Za wspomnianą cenę uŜytkownik otrzymuje określoną kwotę do wykorzystania głównie na rozmowy i SMS-y. Kwota ta jest zbliŜona, a wielu przypadkach taka sama jak cena startera. UŜytkownicy zainteresowani ofertą z telefonem, mogą skorzystać z niej w dwóch wariantach. W pierwszym zakupują zestaw startowy (telefon + karta) juŜ od 99-129 zł z VAT. RównieŜ w tym przypadku nominał karty przewaŜnie nie przekracza 10 zł. Alternatywą jest moŜliwość zakupienia zestawu z telefonem za 1 zł z VAT przy jednoczesnym zobowiązaniu utrzymania aktywnej karty SIM przez systematyczne doładowania konta. Opisany wariant nie jest jednak dostępny w ofercie wszystkich trzech operatorów telefonii ruchomej. b) Ceny koszyków usług przedpłaconych Ceny w poszczególnych koszykach usług przedpłaconych zostały obliczone przez operatorów wg następujących załoŜeń: Klient usług przedpłaconych - 25 minut rozmów wychodzących miesięcznie + 30 SMS, 42% rozmów do sieci stacjonarnej, 58% do sieci komórkowej (40% do własnej sieci, 18% do innych sieci komórkowych). Struktura ruchu dobowo: 38% w szczycie, 35% poza szczytem, 27% w weekend. PowyŜsza struktura koszyków spełnia wyłącznie kryterium porównywalności, nie odzwierciedla natomiast aktualnych tendencji rynkowych w zakresie korzystania z usług przez uŜytkowników telefonii ruchomej. Roczna wartość koszyka została obliczona na podstawie:  1/3 opłaty aktywacyjnej zawartej w ramach pakietu startowego,  wartości opłat za zrealizowane połączenia wychodzące krajowe (wg opisu podanego powyŜej) w ciągu miesiąca, pomnoŜonych przez 12,  wartości opłat za wysłane w ciągu miesiąca SMS-y (wg opisu podanego powyŜej), pomnoŜonych przez 12. Opłaty zawierają VAT. Obliczenia opierają się na dostępnych w danym roku planach taryfowych dla klientów usług przepłaconych, z których operator wybrał plan o najniŜszym koszcie uŜytkowania przez klienta. Ceny koszyków uwzględniają warunek utrzymania aktywnego konta w ciągu całego roku.

60

W przypadku analizowanych ofert operatorów telefonii ruchomej, ceny koszyków dla usług przedpłaconych w 2006 r. w większości utrzymały poziom cenowy z roku 2005, co moŜna tłumaczyć brakiem agresywnej walki o ten segment rynku w sytuacji oczekiwanego wejścia na rynek nowych operatorów MNO oraz MVNO. Koszyk oferowany przez operatora sieci Simplus, kosztował uŜytkownika rocznie 306,00 zł z VAT i był najdroŜszy z analizowanych. Z drugiej strony w ramach marki Sami Swoi Polkomtel S.A. przedstawił uŜytkownikom zdecydowanie korzystniejszą ofertę, w której koszyk kosztował 234,00 zł z VAT rocznie, a więc o 72,00 zł mniej niŜ w Simplusie. Warto zaznaczyć, iŜ cena koszyka Samych Swoich spadła w latach 2005-2006 o ponad 4% w odróŜnieniu od koszyka Simplus, który utrzymał w 2006 roku poziom cenowy z roku 2005. Koszyk dla uŜytkowników usługi Sami Swoi był równieŜ tańszy od koszyka obliczonego dla oferty pre-paid PTK Centertel Sp. z o.o., który kosztował w 2006 roku 251,00 zł z VAT, a więc tyle samo co rok wcześniej. Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o., podobnie jak w przypadku większości usług abonamentowych, w 2006 r. zaproponowała w ramach usługi pre-paid koszyki najtańsze, zarówno w ramach oferty Tak Tak, jak i Heyah. W ramach oferty Tak Tak roczny koszt koszyka usług wyniósł w 2006 r., analogicznie do roku poprzedniego - 200,00 zł z VAT. DroŜszy koszyk usług przedpłaconych Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. zaoferowała w ramach marki Heyah. Kosztował on 213,22 zł z VAT, czyli o ponad 13 zł więcej niŜ koszyk Tak Tak, będąc jednocześnie tańszym w porównaniu z rokiem 2005 o ponad 19%. Szczegółowe relacje cen koszyków usług przedpłaconych przedstawiono na wykresie poniŜej. Rys. 8 Roczne ceny koszyków dla klientów usług przedpłaconych.

350,00 300,00

[PLN z VAT]

250,00 200,00 150,00

234,00

213,22

306,00

251,00

200,00

244,80

263,52

306,00

251,00

50,00

200,00

100,00

0,00 2005

Tak Tak

2006

Orange

Sim plus

Heyah

Sam i Swoi

Źródło: UKE wg koszyka cenowego dla klienta usług przedpłaconych

c) Podsumowanie cen w systemie przedpłaconym W systemie przedpłaconym najtańsze opłaty aktywacyjne w ofertach bez telefonów nie przekraczają 10 zł z VAT. UŜytkownicy zainteresowani zakupem telefonu wraz z aktywacją mają do dyspozycji zestawy startowe juŜ od 99-129 zł z VAT. W przypadku, gdy zobowiąŜą się do utrzymania aktywnej karty SIM poprzez systematyczne doładowania konta we wskazanym okresie, mają moŜliwość zakupu zestawu startowego nawet za 1 zł z VAT.

61

Analizowane koszyki usług przedpłaconych za rok 2006 w przypadku sieci Plus (Simplus), Orange i Era (Tak Tak) utrzymały poziom cenowy z roku 2005, w pozostałych dwóch przypadkach (Heyah i Sami Swoi) go obniŜyły. Najkorzystniejsze koszyki cenowe dla klientów usług pre-paid zaoferowała Polska Telefonia Cyfrowa zarówno w ramach marki Tak Tak, jak i Heyah. NajdroŜszym w zestawieniu był w 2006 r. koszyk przedstawiony przez operatora sieci Plus. Ceny koszyków usług dla Polski na tle wybranych krajów UE a) Metodologia tworzenia koszyków Ceny koszyków usług dla Polski na tle wybranych krajów Unii Europejskiej zostały opracowane na podstawie danych Teligen T-Basket. Zarówno w przypadku klientów usług abonamentowych (post-paid), jak i przepłaconych (pre-paid) przyjęty koszyk dotyczy średniej intensywności korzystania z usług (medium usage). Koszyk Teligen na 2006 r. dla średniej intensywności korzystania z usług zdefiniowano wg: • rodzaju połączenia: lokalne – 14%; krajowe – 7%, do własnej sieci – 48%; do sieci innego operatora – 24%; poczta głosowa – 7%; SMS do własnej sieci – 65%; SMS do sieci innego operatora – 35%; • pory połączenia: w szczycie – 50%; poza szczytem – 24%; w weekendy – 26%; • ruchu: minuty – 780; SMS – 600; MMS – 8; • czasu trwania połączeń: na stacjonarne – 1,8; do własnej sieci – 1,9; do innych sieci ruchomych – 1,7; z pocztą elektroniczną – 0,8. Koszyki na lata 2004 i 2005 dla średniej intensywności korzystania z usług zdefiniowano wg przelicznika Teligen (old medium usage) uwzględniając: • rodzaj połączenia: lokalne – 24%; krajowe – 12%, do własnej sieci – 43%; do sieci innego operatora – 21%; • pora połączenia: w szczycie – 47%; poza szczytem – 30%; w weekendy – 23% • ruch: minuty – 900; SMS – 420; • czas trwania połączeń: na stacjonarne – 2,1; do własnej sieci – 1,9; do innych sieci ruchomych – 1,9. RóŜnice w strukturze koszyków na rok 2006 i na lata 2004-2005 wynikają w znacznej mierze ze zmian preferencji uŜytkowników. Porównywalność ww. koszyków zapewnia zastosowanie przeliczeń ustalonych przez Teligen. Natomiast róŜnice w zakresie wartości i dynamiki zmian cen w koszykach usług przedstawionych przez UKE oraz Teligen mogą wynikać zarówno z zastosowania przez Teligen parytetu siły nabywczej, jak równieŜ innych niŜ przyjęte przez UKE cen bazowych, stosowanych do obliczeń. Cena koszyka dla danego kraju w danym roku obliczona została jako średnia arytmetyczna z cen koszyków dwóch największych operatorów, których łączny udział w rynku jest nie mniejszy niŜ 50%. W przypadku Polski wybrano PTK Centertel oraz Polską Telefonię Cyfrową Sp. z o.o. Średnią roczną cenę koszyków w 2006 r. obliczono jako średnią arytmetyczną z cen koszyków w 2006 r. wszystkich krajów Unii Europejskiej uwzględnionych w zestawieniu. Koszyki przedstawione zostały z uwzględnieniem parytetu siły nabywczej42. Wszystkie kwoty podane zostały w walucie Euro z uwzględnieniem VAT.

42

parytet siły nabywczej (ang. purchasing-power parity, PPP) – współczynnik oparty na tzw. teorii jednej ceny, zakłada, Ŝe za określoną liczbę jednostek waluty moŜliwe jest zakupienie w tym samym czasie, tyle samo dóbr w kaŜdym kraju

62

b) Ceny koszyków usług abonamentowych W zestawieniu wybranych 12 krajów Unii Europejskiej widoczny jest wyraźny trend spadkowy w zakresie rocznych kosztów korzystania z usług abonamentowych. Pod względem kosztów korzystania z telefonu komórkowego w systemie abonamentowym Polska utrzymała w 2006 r. swoją pozycję z roku poprzedniego, zajmując ponownie 7 miejsce, z kwotą 436,24 €. Dla porównania w 2004 r. Polska uplasowała się na pozycji ostatniej tj. 12, z roczną ceną koszyka na poziomie 1 028,82 €. NajniŜsze koszty w 2006 r. odnotowała kolejny rok z rzędu Finlandia – 161,52 €. RóŜnica między Polską a najtańszą Finlandią wyniosła w 2006 r. wyniosła 274,72 €, a między Polską i zajmującą 6 miejsce Wielką Brytanią tylko 46,33 €. Cena koszyka Polski spadła w porównaniu z rokiem 2005 o prawie 19%, jednakŜe nie był to tak dynamiczny spadek jak, ten który nastąpił pomiędzy latami 2004 a 2005, kiedy wyniósł prawie 48%. Rys. 9 Roczne ceny koszyków dla średnio aktywnych klientów usług abonamentowych (z PPP) średnia dla UE w 2006 roku: 375,03 Euro z VAT 375,03 539,72 530,98

Wielka Brytania 389,91 Szw ecja

416,65

216,28 196,50

568,31 636,15

Słow acja

501,05 Polska

1 028,82

535,39

436,24

561,48 501,02

Holandia 172,50 Luksemburg 209,47

349,07 326,36 586,32 597,85 520,01

Włochy

682,99 700,11

Węgry 461,42 Niemcy 458,66 Finlandia

176,15 161,52

595,15 611,09

251,04

Czechy 610,68 Belgia 382,42 -

200,00

700,98 735,03

536,84 497,43

400,00

600,00

800,00

1 000,00

1 200,00

[Euro z V at] 2006

2005

2004

Źródło: dane Teligen T-Basket

63

Warto takŜe dodać, iŜ roczna cena koszyka usług w wysokości 436,24 € za korzystanie z telefonu komórkowego przez średnio aktywnego Polaka w 2006 r., była powyŜej średniej dla wszystkich 12 analizowanych krajów UE, która wyniosła 375,03 €. W celu ułatwienia porównań, na poniŜszym wykresie przedstawiono ww. roczne ceny koszyków wyłącznie dla roku 2006. Rys. 10 Śrenie koszty korzystania z telefonu komórkowego przez klienta średnio aktywnego w systemie post-paid w 2006 r. (z PPP) 700,00 610,68 600,00 501,05

[Euro z VAT]

500,00

436,24 382,42

375,03

400,00

520,01

461,42

458,66

389,91

300,00 200,00

161,52

172,50

209,47

196,50

100,00

ze ch y C

W ło ch y

ac ja w

W

ęg

ry

cy ie m N

Po ls ka

Sł o

lk a

Br y

ta ni a

gi a Be l W

ie

bu rg se m

ec ja

Lu k

Sz w

an di a ol H

Fi nl an di a

0,00

Źródło: UKE na podstawie danych Teligen T-Basket

Od wspomnianej średniej ceny obliczonej dla krajów UE polski koszyk był droŜszy tylko o 61,21 €, co moŜna uznać za dobry wynik, biorąc pod uwagę najdroŜsze koszyki: włoski i czeski, które były droŜsze od średniej o odpowiednio 144,98 € i 235,65 €. c) Ceny koszyków usług przedpłaconych W zestawieniu wybranych 12 krajów Unii Europejskiej roczne koszty korzystania z usług w systemie przedpłaconym wykazują, podobnie jak w przypadku usług abonamentowych, tendencję spadkową.

64

Rys. 11 Roczne ceny koszyków dla średnio aktywnych klientów usług przedpłaconych (z PPP) średnia dla UE w 2006 roku: 424, 75 Euro z VAT 424,75 564,17

Wielka Brytania

Szw ecja

438,60

174,25

639,35

574,23

250,81

Słow acja

757,92

Polska

668,65

496,63

Holandia

952,78

1 034,35

763,49

696,43 721,59

526,67 317,68 337,21 282,91

Luksemburg

508,61

Włochy

588,04

395,69 Węgry

401,05

Niemcy

533,49 508,00 814,60 803,62

359,48 286,26 292,71 255,17

Finlandia

Czechy

594,36

Belgia

-

714,41 734,02

414,34 200,00

723,83 792,72

400,00

600,00

800,00

1 000,00

1 200,00

[Euro z Vat] 2006

2005

2004

Źródło: dane Teligen T-Basket

W 2006 r., kosztujący 496,63 € polski koszyk usług przedpłaconych znalazł się dopiero na 9 miejscu tracąc do najtańszego koszyka szwedzkiego 322,38 €, a do wyprzedzającego bezpośrednio koszyka brytyjskiego 58,03 €. Sytuacja ta wynikała przede wszystkim z wysokiej dynamiki spadku cen koszyków w Niemczech (ponad 55%) oraz w Belgii (blisko 44%) w porównaniu z rokiem 2005. Rok wcześniej polski koszyk zajmował 7 miejsce w zestawieniu z ceną 668,65 €. Dynamika spadku cen koszyka polskiego w latach 2005-2006 na poziomie prawie 26% była jednak ponad dwukrotnie wyŜsza niŜ w latach 2004-2005, gdy wyniosła ok. 12%.

65

Rys. 12 Śrenie koszty korzystania z telefonu komórkowego przez klienta średnio aktywnego w systemie pre-paid w 2006 r. (z PPP) 757,92

800,00 700,00 594,36 600,00 [Euro z VAT]

496,63 500,00

424,75

395,69

400,00

401,05

414,34

526,67

438,60

359,48

300,00

282,91

255,17 174,25

200,00 100,00

ac ja w Sł o

ze ch y C

ol an di a H

Po ls ka

ta ni a Br y

Be lg ia W

ie lk a

W ęg ry

ło ch y W

cy ie m N

se m

bu rg

nd ia Lu k

Fi nl a

Sz w

ec ja

0,00

Źródło: UKE na podstawie danych Teligen T-Basket

Średnio aktywny uŜytkownik pre-paid w Polsce wydał o 71,88 € więcej niŜ wyniosła średnia ze wszystkich 12 analizowanych krajów UE. Dla porównania średnio aktywny uŜytkownik czeski ponosił koszt uŜytkowania telefonii ruchomej na poziomie 594,36 €, a więc o 169,61 € większy niŜ średni koszt dla wszystkich 12 krajów UE, a uŜytkujący pre-paid Słowak odpowiednio 757,92 €, a więc o 333,17 € więcej niŜ wspomniana średnia. d) Podsumowanie cen koszyków usług dla Polski na tle wybranych krajów UE Podobnie jak pozostałych 11 analizowanych krajów Unii Europejskiej, ceny usług telekomunikacyjnych w Polsce charakteryzowały się w latach 2004-2006 spadkiem zarówno w zakresie usług abonamentowych, jak i przedpłaconych. W przypadku usług abonamentowych spadek cen na przestrzeni lat 2005-2006 osiągał prawie poziom 19% jednak był zdecydowanie niŜszy niŜ w latach 2004-2005, kiedy to wyniósł prawie 48%. W zakresie usług przedpłaconych cena koszyka usług dla klienta średnio aktywnego spadała w latach 2005-2006 zdecydowanie dynamiczniej niŜ w okresie 2004-2005. Spadek cen wyniósł w latach 2005-2006 prawie 26% wobec ponad 12% na przestrzeni lat 2004-2005. Obok dynamiki spadku cen, analizie poddana została równieŜ pozycja Polski w zestawieniu wybranych 12 krajów UE, pod względem rocznych kosztów korzystania z usług abonamentowych i przedpłaconych. Polska zajęła we wspomnianym zestawieniu w 2006 r. odpowiednio: 7 (post-paid) i 9 (pre-paid) miejsce wg kryterium najniŜszych cen koszyków usług, w obu przypadkach plasując się powyŜej średniej dla wszystkich analizowanych krajów. W przypadku usług post-paid, cena polskiego koszyka była wyŜsza od średniej ceny koszyka krajów UE o 61,21 €, a w przypadku usług przedpłaconych o 71,88 €. Reasumując - Polska podobnie do innych analizowanych krajów Unii Europejskiej wykazywała na przestrzeni ostatnich trzech lat wyraźny trend spadkowy w zakresie cen usług abonamentowych i przedpłaconych. Biorąc pod uwagę fakt pojawienia się na rynku krajowym kolejnych operatorów, zarówno posiadających własną infrastrukturę, jak równieŜ

66

wirtualnych, naleŜy spodziewać dalszych spadków cen usług świadczonych uŜytkownikom telefonii ruchomej w Polsce. Nowe oferty na polskim rynku telefonii ruchomej a) Play W marcu 2007 r. spółka P4 Sp. z o.o. udostępniła klientom usługi jako operator telefonii ruchomej w Polsce. Docelowo firma zamierza prowadzić działalność z wykorzystaniem własnej infrastruktury telekomunikacyjnej, jednak na chwilę obecną korzysta w przewaŜającej mierze z infrastruktury Polkomtel S.A. Wejście operatora na rynek, poprzedziły kilkumiesięczne testy, w których ok. 20 tysięcy uŜytkowników testowało usługi telekomunikacyjne na potrzeby przygotowania oferty rynkowej operatora. Oferta sieci Play skierowana jest w znacznej mierze do osób młodych, które korzystają z „interaktywnych form komunikacji”43. Z myślą o nich operator udostępnia zaawansowane technicznie aparaty telefoniczne oraz bogaty w usługi serwis internetowy. Ponadto potencjalni klienci Play to osoby, które stać na korzystanie z nowości technicznych. b) mBank mobile emFinanse Sp. z o.o. jest pierwszym czynnym wirtualnym operatorem telefonii ruchomej w Polsce, działającym pod marką mBank mobile. Jako operator MVNO operator rozpoczął działalność dopiero w połowie grudnia 2006 r., stąd teŜ w powyŜszym zestawieniu cen nie został uwzględniony w analizie połączeń w systemie przedpłaconym, gdzie przedstawiono trzech krajowych operatorów, których działalność obejmowała cały rok 2006. Ponadto usługi abonamentowe nie wchodzą w zakres świadczonych przez operatora usług telekomunikacyjnych, operator wirtualny świadczy uŜytkownikom usługi wyłącznie w systemie przedpłaconym. Oferta telefonii ruchomej emFinanse Sp. z o.o. nie róŜni się w zakresie usług od pozostałych oferowanych na rynku, chociaŜ w wielu aspektach nie jest tak rozbudowana. Dotyczy to chociaŜby gamy oferowanych aparatów telefonicznych. Warto zwrócić uwagę na fakt, iŜ o ile pozostali operatorzy oferują tańsze aparaty w ramach promocji przy jednoczesnym zobowiązaniu uŜytkownika do utrzymania aktywnej karty SIM poprzez systematyczne doładowania konta we wskazanym okresie, w ofercie mBanku mobile uŜytkownik nie posiada takich zobowiązań, a za telefon płaci jedną cenę, niezaleŜnie od częstotliwości doładowania konta. Klient ma moŜliwość zakupienia telefonu na kredyt, z okresem kredytowania do 60 miesięcy. Charakteryzując ofertę pierwszego na polskim rynku operatora wirtualnego, naleŜy podkreślić, iŜ jest ona w znacznej mierze zorientowana na wybrany segment rynku, tj. klientów usług bankowych mBanku. Przy tym samym asortymencie usług mają oni moŜliwość obniŜenia kosztów korzystania z telefonii ruchomej w porównaniu z uŜytkownikami sieci mBank mobile nie będących klientami mBanku. Propozycje emFinanse sp. z o.o. oraz P4 Sp. z o.o. stanowią z pewnością urozmaicenie dotychczasowej oferty rynkowej PTK Centertel Sp. z o.o., Polkomtela S.A. oraz Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp. z o.o. 43

Czwarty operator potrzebny od zaraz, Home&Market z dn. 01.03.2007.

67

Zarówno Play jak i wirtualny mBank mobile kierują swoje oferty do konkretnych grup uŜytkowników. W przypadku sieci Play są to w znacznej mierze entuzjaści zawansowanych usług multimedialnych, których stać na stosunkowo wysoki abonament miesięczny oraz zawansowane technologicznie aparaty telefoniczne. Z kolei grupa docelowa sieci mBank mobile to klienci mBanku, którzy wykorzystując dodatkowe usługi bankowe obniŜają koszty usług telekomunikacyjnych, oferowanych przez emFinanse Sp. z o.o. w ramach oferty prepaid. c) myAVON myAVON (działający w sieci PTK Centertel), który rozpoczął świadczenie usług komercyjnych w maju 2007 r. będzie świadczyć jedynie usługi przedpłacone. Dystrybucją kart SIM i doładowań zajmować się będą konsultantki Avonu, których - według nieoficjalnych danych jest w Polsce ponad 220 tysięcy i obsługują około 14 milionów klientek. Karta SIM ma kosztować 3 złote. Ceny usług telekomunikacyjnych mają kształtować się następująco: Tabela 23. Ceny wybranych usług w sieci myAVON Usługa Połączenie wewnątrz sieci myAVON Połączenie do innych sieci SMS MMS Aut. BOK *2866 BOK *2877 Źródło: www.myavon.pl

Cena 40 gr/min. 69 gr/min. 20 gr 45 gr bezpłatne 1 zł/min.

Wartości doładowań wynosić mają od 5 do 150 zł. W zaleŜności od wartości doładowania, waŜność karty SIM przedłuŜa się od 2 do 150 dni na połączenia wychodzące i od 7 do 270 na przychodzące: Tabela 24. Wartość doładowań w sieci myAVON doładowanie wykonywanie połączeń 5 zł 2 dni 10 zł 5 dni 15 zł 10 dni 20 - 45 zł 30 dni 50 - 75 zł 90 dni 80 - 95 zł 120 dni 100 - 150 zł 150 dni Źródło: www.myavon.pl

odbieranie połączeń 7 dni 15 dni 30 dni 60 dni 180 dni 210 dni 270 dni

W przypadku doładowania w okresie waŜności konta, okresy doładowań nie sumują się i zostaje wybrany najdłuŜszy z nich. W opinii Prezesa UKE jest to oferta umiarkowanie atrakcyjna i nie będzie powodowała duŜego odpływu klientów od dotychczasowych operatorów. d) Inni operatorzy MVNO Pod koniec 2007 r. działalność rozpoczęli WPmobi, Symfonia i Ezo, swoje debiuty zapowiadają kolejni operatorzy MVNO: m.in. Cyfrowy Polsat S.A., Tele2 Polska Sp. z o.o.,

68

Telefonia Dialog S.A., którzy przy penetracji rynku zbliŜającej się do 100%, podobnie jak mBank mobile, zmuszeni będą walczyć o klientów juŜ istniejących sieci telefonii ruchomej, przede wszystkim w wybranych segmentach rynku. Nie zwiększy to w znaczny sposób liczby uŜytkowników telefonii ruchomej w Polsce, ale najprawdopodobniej spowoduje wzrost liczby aparatów telefonicznych w gospodarstwach domowych. MoŜna spodziewać się rywalizacji o osoby juŜ będące klientami telefonii ruchomej, przede wszystkim poprzez zmiany w politykach cenowych operatorów. PowyŜsze fakty powodują, Ŝe zmiana cen w tym segmencie rynku moŜe być uznana za prowadzącą do skutecznej konkurencji. Reasumując stwierdzić naleŜy, Ŝe przeprowadzona powyŜej szeroka analiza zjawisk na rynku detalicznym - w tym wysokość cen, dynamika ich zmian, porównanie wysokości cen w Polsce do cen wybranych państw Unii Europejskiej czy wejście nowych operatorów wskazuje, iŜ na tym rynku trudno mówić o braku skutecznej konkurencji. A jeśli tak, to mając dodatkowo na względzie stan rozwoju rynku hurtowego, uznać naleŜy, Ŝe brak jest wystarczających przesłanek do uznania, Ŝe kryterium, o jakim mowa w art. 24 ust. 5 pkt 13 Prawa telekomunikacyjnego zostało spełnione. 4.3.12. MoŜliwość stosowania mechanizmów odwetowych Przepis art. 24 ust. 5 pkt 14 Prawa telekomunikacyjnego - w ślad za Wytycznymi Komisji, wskazuje jako jedno z kryteriów do oceny znaczącej pozycji rynkowej, moŜliwość stosowania mechanizmów odwetowych. Dla wykazania istnienia tej przesłanki na danym rynku nie jest konieczne udowodnienie stosowania takich mechanizmów w przeszłości. Wystarczającym jest, jeśli istniejąca sytuacja rynkowa i charakter powiązań pomiędzy przedsiębiorcami umoŜliwia im podjęcie działań odwetowych w sytuacji, gdy któryś z nich zdecydowałby się na zachowania wybiegające poza przyjęty układ. PowyŜszą interpretację przepisów potwierdza równieŜ cytowane wcześniej orzeczenie w sprawie Airtours/First Choice, z dnia 6 czerwca 2002 r. (§ 194 i 195)44, zgodnie z którym: „MoŜliwość wprowadzenia mechanizmów odwetowych zapewnia, w pewnym sensie, spójność działania członków oligopolu w czasie, zniechęcając kaŜdego z nich do odchodzenia od linii wspólnego postępowania. W tym kontekście, NRA nie musi koniecznie ustanawiać istnienia określonego „mechanizmu odwetowego”, mniej lub bardziej ścisłego, ale musi wykazać, w kaŜdym bądź razie, istnienie wystarczających czynników zniechęcających, aby kaŜdy z członków oligopolu dominującego nie widział korzyści w odstąpieniu od linii kolektywnego postępowania, kosztem pozostałych członków oligopolu.” AŜeby milcząca koordynacja miała charakter trwały, powinno być tak, Ŝe na etapach gry następujących po etapie, w trakcie którego jedna z firm postanowiłaby odstąpić od wspólnej linii działania, zysk, przewidywany przez kaŜdą z firm, w wyniku odstąpienia, był zdecydowanie niŜszy od zysku w punkcie ogniskowym. W ten sposób kaŜda z firm będzie zniechęcona do odstąpienia od punku ogniskowego, z obawy przed skutkami takiego odstąpienia w przyszłości. W ocenie Prezesa UKE, perspektywa pełnego otwarcia rynku stanowi dla MNO główny czynnik zniechęcający do milczącej koordynacji. Przykładem potwierdzającym powyŜszą tezę moŜe być zachowanie się operatorów po wprowadzeniu przez PTC na rynek w 2004 r. marki Heyah skierowanej do młodszych uŜytkowników. Pozostali operatorzy nie tylko nie 44

sprawa IV/M.1524 — Airtours/First Choice (Dz.U. L 93 z 13.04.2000)

69

stosowali nacisków na PTC , aby wycofał się z tej oferty, ale wprost przeciwnie - trzy miesiące później Polkomtel, w odpowiedzi na działania PTC, wprowadził nową markę Sami Swoi, skierowaną do innego grona odbiorców tj. do osób starszych, zamieszkałych głównie w małych miastach. W tej sytuacji nie moŜna więc jedynie mówić o stosowaniu mechanizmów odwetowych ale raczej o naśladowaniu przez Polkomtel strategii PTC w innym segmencie rynku. Trzeci operator - PTK Centertel wprawdzie nie zdecydował się na stworzenie nowej marki, ale jednak zmodyfikował swoją ofertę wprowadzając Jedną Ideę, Opisane powyŜej zachowania operatorów nie potwierdzają zatem tezy odwetowych stosowaniu mechanizmów odwetowych wobec operatora, który jako pierwszy próbuje odstąpić od przyjętej polityki. W przypadku rynku hurtowego wydaje się, Ŝe kaŜdy MNO - w momencie nieodwracalnego otwarcia rynku hurtowego - jest w pełni zainteresowany, aby MVNO/SP lub inny dostawca konkurencyjnych usług, których obecność odczuwa się na poziomie rynku detalicznego, korzystali raczej z dostępu do jego sieci niŜ sieci konkurentów. Dlatego właśnie zachęca się operatorów macierzystych (tzw. host) do proponowania dobrych warunków dostępu kandydatom MVNO/SP, jak równieŜ juŜ działającym MNVO/SP, którym sieć udostępniają ich konkurenci, tworząc w ten sposób skuteczną dynamikę konkurencyjną na poziomie hurtowym. Przy takim scenariuszu, obecność nowych dostawców (nowe marki, nowe formuły, nowe kanały dystrybucji, itp.) implikuje przede wszystkim intensyfikację konkurencji na poziomie detalicznym. Konkurencja, powstająca na rynku hurtowym, oznacza więc stopniowe zmniejszanie cen hurtowych, powodując, w pewnej perspektywie czasowej, globalny spadek poziomu cen detalicznych z powodu konkurencyjnej presji MVNO/SP. Wydaje się takŜe, Ŝe stosowanie mechanizmów odwetowych jest bardziej prawdopodobne w przypadku rynku detalicznego,, gdzie operatorzy sieciowi mogą dokonywać, względnie szybko, zmian cen (jeśli mogą być, w niektórych przypadkach, ograniczeni zobowiązaniem wobec klienta, zmniejszającym ten margines swobody działania, identyczne uwarunkowania ciąŜą wtedy na ich konkurentach). W przypadku rynku hurtowego jest to nieco bardziej skomplikowane. I tak, stosowanie mechanizmów odwetowych mogłoby polegać na utrudnianiu MVNO zdobywaniu klientów, przy czym podkreślić naleŜy, Ŝe operator wirtualny zazwyczaj nie stara się pozyskiwać dokładnie tych samych segmentów rynku, co operatorzy sieciowi. Obserwacja rynku nie potwierdza jednak istnienia takich zachowań. Wejście na rynek Play nie tylko nie zaszkodziło Polkomtelowi, ale wręcz odwrotnie – pozwoliło mu na zdobycie dodatkowych przychodów. PoniewaŜ Play nie ma wystarczającej infrastruktury do obsługiwania swoich klientów w całej Polsce, jest zmuszony kupować hurtowo minuty w sieci Polkomtel, płacąc za nie z góry. W tej sytuacji część pieniędzy od kaŜdego nowego klienta sieci Play trafia do Polkomtela. Dodać naleŜy, Ŝe Play skierował swoją ofertę do konkretnych grup uŜytkowników - są to w znacznej mierze entuzjaści zawansowanych usług multimedialnych, których stać na stosunkowo wysoki abonament miesięczny oraz zawansowane technologicznie aparaty telefoniczne. Taryfy zaproponowane przez Play, w porównaniu z ofertami konkurencji, po uwzględnieniu bonusów i zniŜek nie są wysoce atrakcyjne, a jedyna widoczna zmiana spowodowana wejściem na rynek Play miała miejsce w przypadku PTC, która została „zmuszona” do rekonstrukcji usług pre-paid. Spółka PTC zapowiada odzyskanie pozycji lidera na rynku komórkowym, przy czym dotyczyć to będzie zarówno ofert Tak Tak i Heyah, której klienci stanowią tą samą grupę docelową co klienci Play. Trudno jednak takie zapowiedzi potraktować jako informację o podjęciu wkrótce działań odwetowych. Jest ona raczej efektem typowej polityki marketingowej kaŜdego MNO.

70

Inny przykład to oferta telefonii ruchomej emFinanse Sp. z o.o. – poniewaŜ nie róŜni się ona w zakresie usług od pozostałych oferowanych na rynku, pozostali operatorzy nie odpowiedzieli na nią zmianami cen. Ponadto oferta ta jest w znacznej mierze zorientowana na wybrany segment rynku, tj. klientów usług bankowych mBanku. Z tych względów Prezes UKE uznał kryterium dotyczące moŜliwości stosowania działań odwetowych z art. 24 ust. 5 pkt 14 Prawa telekomunikacyjnego, dotyczące moŜliwości stosowania działań odwetowych na rynku hurtowym, za niespełnione. 5. ISTNIENIE SKUTECZNEJ KONKURENCJI NA RYNKU WŁAŚCIWYM W Wytycznych w punkcie 112, Komisja podnosi, Ŝe „pojęcie skutecznej konkurencji oznacza, iŜ na właściwym rynku nie istnieje przedsiębiorstwo posiadające dominację. Innymi słowy, ustalenie, iŜ właściwy rynek jest skutecznie konkurencyjny w rezultacie polega na stwierdzeniu, iŜ na tym rynku nie istnieje ani pojedyncza ani wspólna dominacja. Odmiennie do powyŜszego, ustalenie, Ŝe właściwy rynek nie jest skutecznie konkurencyjny, oznacza stwierdzenie, iŜ istnieje pojedyncza lub wspólna dominacja na tym rynku”. Tak więc Komisja przesądza, Ŝe niewystępowanie na rynku podmiotów zajmujących (samodzielnie lub kolektywnie) pozycję dominującą oznacza, iŜ rynek ten jest skutecznie konkurencyjny. Prezes UKE na wstępie zwraca uwagę na fakt, Ŝe rynek świadczenia usług dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych znajduje się w najwcześniejszej fazie rozwoju, w której kształtowane są zasady jego funkcjonowania oraz kształtuje się sam rynek. PoniewaŜ na przedmiotowym rynku pierwsze umowy pomiędzy przedsiębiorcami zostały podpisane w grudniu 2006 r., nie sposób jest przeanalizować występującej na nim (lub teŜ nie) konkurencji cenowej na poziomie hurtowym, gdyŜ informacje na ten temat będą znane Prezesowi UKE dopiero w II połowie 2008 r. Niemniej zauwaŜyć naleŜy, Ŝe analiza najwaŜniejszego kryterium słuŜącego ocenie rynku, jakim niewątpliwie są udziały w rynku nie wykazała, aby którykolwiek z trzech operatorów MNO posiadał znaczącą pozycję na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. Podobieństwo udziałów rynkowych trzech MNO wykazuje bowiem róŜnice w zaleŜności od przyjętego kryterium (większe w przypadku udziałów w przychodach z SMS, mniejsze jeśli chodzi o udziały w przychodach ogółem). Znacznie większe róŜnice pomiędzy trzema operatorami występują, jeśli weźmie się pod uwagę bezwzględne wartości przychodów z poszczególnych usług, czy teŜ liczbę uŜytkowników. Jeśli chodzi o pozostałe kryteria oceny, Prezes UKE zwaŜył co następuje: 1) stopień koncentracji (mierzonej wskaźnikiem Herfindahla-Hirschmana) wskazuje co prawda na relatywnie wysoki poziom (3346 i 3335 w 2006 r. w zaleŜności od przyjętego kryterium), jednak - biorąc pod uwagę fakt, iŜ w przypadku rynku, na którym działa tylko 3 operatorów infrastrukturalnych - jest to praktycznie najniŜszy moŜliwy poziom. Poza tym w porównaniu z innymi krajami o podobnej strukturze rynku, stopień koncentracji w Polsce jest wyraźnie niŜszy; 2) rynek dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych charakteryzuje się, na szczeblu hurtowym ograniczoną moŜliwość koordynacji polityki wobec strony popytowej tego rynku. NaleŜy bowiem pamiętać, Ŝe zapisy umów zawieranych

71

pomiędzy operatorami nie są publikowane i stanowią tajemnicę przedsiębiorców. Dotyczy to przede wszystkim stawek oraz wysokości upustów za świadczone usługi; 3) kryterium jednorodności produktów nie jest w pełni spełnione, z uwagi na stosowanie zróŜnicowanych form współpracy ze stroną popytową rynku na poziomie hurtowym; 4) nie moŜna mówić o podobieństwie struktury kosztów przedsiębiorców w sytuacji, w której występują znaczne róŜnice w udziałach kosztów zmiennych w kosztach całkowitych pomiędzy poszczególnymi MNO oraz bardzo istotne róŜnice w kosztach pozyskania klienta (w skrajnym przypadku sięgały nawet 700%); 5) Prezes UKE dostrzega wysoki poziom barier wejścia na przedmiotowy rynek – dotyczy to przede wszystkim wykorzystywania przez trzech operatorów infrastrukturalnych zjawisk ekonomii skali oraz ekonomii zakresu. Ponadto przedmiotowy rynek wykazuje wysoki poziom kosztów utraconych, które trzej MNO musieli ponieść rozpoczynając działalność na rynku. Rynek dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych charakteryzuje się równieŜ trudnościami w powieleniu przez nowych MNO infrastruktury odpowiadającej swoim zasięgiem zasięgowi juŜ osiągniętemu przez obecnie działających na rynku MNO. Trudności występują teŜ w pozyskaniu nowych zakresów widma. Z drugiej jednak strony Prezes UKE zwraca uwagę na znaczne zmniejszenie barier prawnych wejścia na rynek właściwy oraz barier strategicznych, na skutek których spółka P4 w marcu 2007 r. rozpoczęła działalność. Na uwagę zasługuje teŜ fakt, Ŝe wszyscy operatorzy zmienili strategię działania wobec MVNO/SP, co w rezultacie doprowadziło do podpisania umów z ww. przedsiębiorcami (do końca 2007 r. podpisano następujące umowy: emFinanse Sp. z o.o. z Polkomtel S.A., Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. z PTK Centertel Sp. z o.o., MNI Telecom z PTK Centertel Sp. z o.o., Wirtualna Polska S.A. z PTK Centertel Sp. z o.o., Polsat Cyfrowy S.A. z PTC Sp. z o.o, Mobile Entertainment Company z PTC Sp. z o.o., Gadu-Gadu z Polkomtel S.A., Telefonia Dialog z Polkomtel S.A., Aster z PTK Centertel Sp. z o.o.). NaleŜy takŜe podkreślić, iŜ działalność przedsiębiorców, zmierzająca do osiągania korzyści skali i zakresu, powinna zostać uznana za normalną działalność przedsiębiorcy zmierzającą do poprawy zyskowności przedsiębiorstwa. Dodatkowo moŜliwości prowadzenia działalności telekomunikacyjnej, opartej na wykorzystaniu sieci telekomunikacyjnych, są tak róŜnorodne, Ŝe naturalnym efektem jest przekładanie się dodatkowych korzyści na przedmiotowy rynek. 5) poziom równowaŜącej siły nabywczej w analizowanym okresie ulegał zwiększeniu, zwłaszcza w latach 2006-2007 - z uwagi na podpisywanie umów przez działających na tym rynku MNO z MVNO. W marcu 2007 r. działalność na rynku rozpoczął czwarty operator, a od grudnia 2006 r. na rynku detalicznym obecni są MVNO/SP; 6) Prezes UKE pragnie podkreślić równieŜ, iŜ rynek usług detalicznych świadczonych przez MNO charakteryzuje się dość wysoką elastycznością cenową popytu. Oznacza to, iŜ przedsiębiorca, który zdecyduje się na podniesie cen (lub nie zareaguje odpowiednio szybko na obniŜkę cen konkurentów) moŜe spodziewać się w krótkim czasie znacznego zmniejszenia poziomu sprzedaŜy. Rynek ten cechuje wysoka dynamika wzrostu popytu wynosząca w latach 2005-2006 od 56 do 70%. Ma to równieŜ bezpośrednie przełoŜenie na poziom hurtowy rynku.

72

W ocenie Prezesa UKE, przeprowadzona analiza kryteriów, wskazanych w ustawie Prawo Telekomunikacyjne, nie potwierdziła istnienia ani indywidualnej ani kolektywnej pozycji znaczącej na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych. W związku z tym uznać naleŜy - zgodnie z prezentowanym przez Komisję Europejską stanowiskiem - Ŝe na krajowym rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych występuje skuteczna konkurencja. Reasumując – Prezes UKE, po dokonaniu analizy sytuacji na rynku świadczenia usługi dostępu i rozpoczynania połączeń w ruchomych publicznych sieciach telefonicznych, nie stwierdza występowania decydujących okoliczności, które mogłyby wskazywać na istnienie zarówno indywidualnej, jak i kolektywnej pozycji znaczącej przedsiębiorców na nim działających. Zdaniem Prezesa UKE nie ma konieczności nakładania obowiązków regulacyjnych przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne na działających na nim przedsiębiorców, celem stworzenie warunków dla wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych. Wobec powyŜszego postanowiono jak na wstępie. Pouczenie Stosownie do art. 206 ust. 2b ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz art. 47966 w związku z art. 47958 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) od niniejszego postanowienia przysługuje zaŜalenie do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, w terminie tygodniowym od dnia doręczenia tego postanowienia.

73