88
kultura popularna 2012 nr 4 (34)
!"#$ %&'()#*' +',"%-$ ./"%-0)',1!2)(%0-3
-
-
-
-
-
Izabela !"#$%&'(
I z a b e l a K owa l c z y k
Obrazy ciał w przestrzeni publicznej
-
-
-
-
-
Zastanawiając się nad relacją między tabuizowaną cielesnością a przestrzenią publiczną, trzeba przede wszystkim wskazać na nad-reprezentację ciał w tej przestrzeni, ich nad-obecność. Mamy więc do czynienia z multiplikowaniem się obrazów ukazujących ciała atrakcyjne, ponętne, niekiedy wręcz seksualne, rozebrane, a nawet nagie. Jesteśmy społeczeństwem nasyconym obrazami, pochłaniającym, jak powiada John Fiske, nieskończenie większą ilość obrazów niż ludzie społeczeństwa przedindustrialnego. „Różnica ilościowa jest tak wielka, że przekształca się w jakościową; przy rosnącej dawce obrazów zmieniają się proporcje między rodzajami doznań. Istotnie, żyjemy w epoce postmodernizmu, w której doznania wzrokowe wysuwają się na plan pierwszy i zacierają wszystko inne” (Fiske, 1997: 169). Tym bardziej więc należy zapytać o status tych obrazów, zastanowić się nad tym, jakie mogą być ciała, aby się pojawić w przestrzeni publicznej, jakie są wymogi dotyczące reprezentacji, a jakie ciała zostają skazane na niewidzialność lub pojawiają się w sferze widzialności jedynie sporadycznie, i wreszcie, jakie aspekty ciała są tabuizowane. Należy też podkreślić liczbę mnogą, w której powinno mówić się o cielesności. Zygmunt Bauman (1995) opisując ponowoczesność, wskazał, że jest to epoka, w której pojawia się wiele obrazów świata, a to, co w epoce nowoczesnej występowało w liczbie pojedynczej, teraz musi być opisywane w liczbie mnogiej. Nie istnieje już jeden obraz ciała, lecz mamy do czynienia z różnorodnymi typami ciał. Ciało funkcjonuje jako tekst, w który wpisywane są coraz to nowe formy wiedzy i nowe znaczenia. Ale właśnie dlatego ciało staje się istotne w rozważaniach na temat podmiotowości i jej definiowania. Reprezentacje cielesności wskazują na to, jakie formy podmiotowości mogą być widzialne i reprezentowane, a jakie znikają z pola widzialności. Pytanie o ciała w przestrzeni publicznej jest więc zarazem pytaniem o określanie współczesnego podmiotu, o jego granice, o to, czy dzisiejszy podmiot jest zamknięty czy mamy do czynienia z podmiotem otwartym (albo pękniętym, jak chcą to widzieć współcześni teoretycy). Podmiot powraca w rozważaniach kulturowych – w kulturowej polityce różnych podmiotowości, seksualności i tożsamości etnicznych – czasem jest to podmiot fundamentalistyczny, częściej jednak – hybrydyczny czy traumatyczny (Foster, 2010: 241). Jak pisze Monika Bakke, współcześnie podmiot nie zniknął, ale zmienił swój charakter: „teraz nie jest już zwielokrotnionym podmiotem, o jakim pisali postmoderniści, a raczej podmiotem otwartym, absorbującym, wrażliwym na swoje otoczenie, którego jest integralną częścią” (Bakke, 2010: 86). A jednak obrazy, które pojawiają się w przestrzeni publicznej, przeczą takiemu ujmowaniu podmiotu. Obrazy ukazujące absorbujący, otwarty na świat podmiot spotykają się raczej z zakazami, z różnymi formami cenzury czy też napiętnowania. Przedstawię ten problem analizując wybrane obrazy prezentowane lub przeznaczone do prezentacji w przestrzeni publicznej – reklamy komercyjne i reklamy społeczne, jak również prace artystyczne, które pojawiają się w miejscach zarezerwowanych dla reklamy, a więc przede wszystkim na billboardach. Wskażę też na zakazy, z którymi część tych obrazów się spotkała. Odniosę się głównie do przykładów polskich, starając się przy okazji zarysować specyfikę modelu społecznego dominującego w naszym kraju; wychodzę z założenia, że ujawnia się on między innymi właśnie poprzez sferę reprezentacji.
89
4%#!-2#'56+#2(%&7)*) +,)-#./0)1,#%234) ")5'67&43)8&(!$4) 9#2():2;#'%&'%&(#)7&>2(=)!,#&)(2,#>!,(#)"'7>#"/)C2>!,(#) (7=D64()!)1!$7(=43)7&>2%4) (,'>'%&
